Του Ρούντι Ρινάλντι.
Μπροστά στα μάτια μας ξετυλίγεται η μεγαλύτερη και βαθύτερη πολιτική κρίση από την εποχή της Μεταπολίτευσης (1974). Η συνάντηση της οικονομικής κρίσης με την πολιτική και ιδεολογική κρίση μας οδηγεί σε μια συνολικότερη κρίση, σε μια οργανική κρίση. Ή διαφορετικά σε μια κρίση ηγεμονίας συνολικά της αστικής κυριαρχίας στη χώρα μας.
Σε όλα τα εγχειρίδια που αναφέρονται στην πολιτική επιστήμη θα διαβάσουμε πως η οικονομική κρίση δεν οδηγεί αυτόματα σε πολιτική κρίση, πως η πολιτική κρίση δεν γεννά αυτόματα επαναστατικές καταστάσεις, πως υπάρχουν τύποι και βαθμίδες εκδήλωσης της πολιτικής κρίσης. Επίσης θα διαβάσουμε πως η πολιτική κρίση δεν ταυτίζεται με την κρίση των θεσμών, ούτε με την κρίση του πολιτικού συστήματος.
Η πολιτική κρίση –στις ήπιες εκδοχές της, αν επιτρέπεται αυτός ο χαρακτηρισμός- μπορεί να πάρει τη μορφή κρίσης του συστήματος διακυβέρνησης, π.χ. του δικομματισμού, αλλά όχι συνολικά του πολιτικού συστήματος. Μπορεί να πάρει τη μορφή μια οξύτατης διαμάχης στους κόλπους αστικών μερίδων, αλλά να μην αγκαλιάσει μεγάλα τμήματα υποτελών – κυριαρχούμενων τάξεων και στρωμάτων. Στην περίπτωση αυτή, ο κρατικός μηχανισμός μπορεί να κλυδωνιστεί ή και να τροποποιηθεί σε πλευρές του, αλλά το σύστημα να μην κλυδωνιστεί. Στις ήπιες ακόμη μορφές μπορεί να περιληφθεί και η κρίση εκπροσώπησης, μια διάρρηξη των πελατειακών σχέσεων των μεγάλων διαταξικών κομμάτων εξουσίας. Σε κάθε περίπτωση, ένας σημαντικός παράγοντας για την εκτίμηση του βάθους μιας πολιτικής κρίσης είναι ο βαθμός εμπλοκής και η ενεργητικότητα της εμπλοκής των κυριαρχούμενων τάξεων και στρωμάτων.
Τέλος, η πολιτική κρίση δεν είναι μια στιγμή έκρηξης και αδυνατότητας λειτουργίας του πολιτικού στοιχείου, του συστήματος κομμάτων, του κρατικού μηχανισμού, κάτι σαν μια απότομη διακοπή ρεύματος που επανασυνδέεται μετά από ορισμένες εργασίες ειδικευμένων συνεργείων της ΔΕΗ. Αντίθετα, είναι μια διαδικασία συνήθως μακριά, πότε με ανοδικές και πότε με τάσεις ύφεσης που προετοιμάζουν στιγμές εκρηκτικές, χωρίς όμως να καταλήγουν πάντα εκεί.
Η πολιτική κρίση έχει τη μήτρα της στην αντικειμενική ταξική πάλη που διεξάγεται στην κοινωνία και στις μορφές που αυτή παίρνει στα διάφορα επίπεδα: α) στους κόλπους του συνασπισμού εξουσίας, β) στις σχέσεις αυτού του συνασπισμού με τις κυριαρχούμενες τάξεις ή και τα στηρίγματά του, γ) στην αστική πολιτική σκηνή και στις σχέσεις ανάμεσα στους πολιτικούς εκπροσώπους των διαφόρων τάξεων, δ) στην κρατική εξουσία, και ε) στους κρατικούς μηχανισμούς.
Στην περίοδο της πολιτικής κρίσης δυναμώνουν οι αντιθέσεις στο συνασπισμό εξουσίας, αμφισβητείται ο διευθυντικός ρόλος ενός τμήματος από άλλα τμήματα, και παραδοσιακά στηρίγματα (στρώματα και τάξεις) που στήριζαν το συνασπισμό εξουσίας απομακρύνονται από αυτόν. Κάνει την εμφάνισή της και δυναμώνει μια κρίση εκπροσώπησης, με παράλυση των αστικών διακλαδώσεων και διάρρηξη των πελατειακών δικτύων.
Μιλάει ο μύθος για μας; Η εξέλιξη της πολιτικής κρίσης σε οργανική κρίση, σε κρίση ηγεμονίας
Είναι χρόνια που έχει διαπιστωθεί μια κρίση του συστήματος διακυβέρνησης και ιδιαίτερα του δικομματικού συστήματος.
Οι εκλογές του 2007 ανέδειξαν τη ΝΔ με μια οριακή αυτοδυναμία και με μια εξαγορά που έγινε πάνω στην βάση μιας μεγάλης καταστροφής (πυρκαγιές), το ΠΑΣΟΚ γνώρισε μια μεγάλη κρίση και η Αριστερά συσπείρωσε δυνάμεις γύρω από το εγχείρημα του ΣΥΡΙΖΑ μετά από αγώνες που είχαν επίκεντρο τη νεολαία. Μόλις δύο χρόνια μετά, ξαφνικά τάχα, η ΝΔ προκηρύσσει εκλογές –γιατί πρέπει να παρθούν πολύ βαριά μέτρα λόγω της κρίσης- και ουσιαστικά παραδίδει τη διακυβέρνηση στο ΠΑΣΟΚ. Το οποίο ενώ γνώριζε το χάλι της οικονομίας, έλεγε ψέματα ότι υπάρχουν λεφτά: αυτή η υπόσχεση του έδωσε μια διαφορά 10 ποσοστιαίων μονάδων από τη ΝΔ, άνετη αυτοδυναμία.
Η αριστερά είδε τις δυνάμεις της να υποχωρούν ελαφρώς, κυρίως όμως ανακόπηκε η ανοδική τάση που είχε καταγραφεί στις προηγούμενες εκλογές. Εννέα μόλις μήνες μετά, η κατάσταση έχει αλλάξει άρδην όσο αφορά το πολιτικό σύστημα. Εννέα βουλευτές έχουν ήδη ανεξαρτητοποιηθεί, τα μέτρα στηρίζονται από ΠΑΣΟΚ – ΛΑΟΣ και Ντόρα, η οργή και ο θυμός έχουν ανέβει κατακόρυφα, οργανώνονται γενικές απεργίες με συμμετοχή εκατοντάδων χιλιάδων εργαζόμενων, η αξιοπιστία των κομμάτων και του πολιτικού συστήματος έχει πέσει στο χαμηλότερο επίπεδο. Ακόμα, έχουν διαρραγεί όλες οι δυνατότητες κοινωνικών συμμαχιών με στρώματα και τάξεις που θα στήριζαν το ΠΑΣΟΚ, η πολιτική διεύθυνση του ΠΑΣΟΚ έχει έρθει σε πλήρη αντίθεση με την εκλογική βάση και μέρος του κομματικού και συνδικαλιστικού μηχανισμού, ενώ παράλληλα δυναμώνει μια μεγάλη ιδεολογική κρίση: κρίση νομιμοποίησης, κρίση εμπιστοσύνης προς τους θεσμούς, κρίση συνολικά για το διεφθαρμένο πολιτικό σύστημα, κρίση για την ευρωπαϊκή πορεία της χώρας, κρίση προσανατολισμού και ταυτότητας.
Κόμβος και ιδιαίτερο στοιχείο της κρίσης είναι η ενεργός ανάμιξη του ξενικού παράγοντα με την υποβολή όρων και διαταγμάτων (μνημόνιο, ΔΝΤ – ΕΕ) και στοχοποίησης της Ελλάδας από διεθνοποιημένους παράγοντες. Η μετατροπή της Ελλάδας σε «πειραματόζωο» και πείραμα για εξαγωγή προς άλλες ευρωπαϊκές περιπτώσεις σε διαφορετικές δοσολογίες, τινάζουν στον αέρα ιδεολογήματα για σύγκλιση, για συμμάχους, για ευρωπαϊκό προσανατολισμό. Την ίδια στιγμή η ελεγχόμενη ή ανοικτή χρεοκοπία λειτουργεί ως πυροκροτητής μιας ενδεχόμενης μετατροπής της πολιτικής κρίσης σε πανεθνική κρίση.
Η οργή προς το κοινοβούλιο και τους βουλευτές είναι μια πρώτη εκδήλωση της οργής και αγανάκτησης, που δείχνει πως δεν έχουμε μια απλή κρίση εκπροσώπησης, μια αμφισβήτηση των κομμάτων που υπάρχουν.
Η απονομιμοποίηση της κεντρικής εξουσίας, των ΜΜΕ και των ψεμάτων που διαχέουν, η κατανόηση των όρων μέσα στους οποίους διεξάγεται το «πολιτικό παιχνίδι», η παντελής αδιαφορία για τις εξεταστικές και τη λεγόμενη αυτοκάθαρση, δείχνουν την κορυφή του παγόβουνου. Εκδηλώνεται μια βαθύτατη ιδεολογική κρίση και γίνονται και ορισμένα ποιοτικά άλματα στην συνείδηση του κόσμου: Η απουσία μεγάλων ιδεών από την αστική τάξη (η μόνη που έχει απομείνει είναι το «να σώσουμε την πατρίδα, άρα να προωθήσουμε τα μέτρα ΕΕ-ΔΝΤ» που δεν πείθει – παλιότερα κυρίως η ιδέα της Ευρώπης και του καταναλωτισμού, ακόμα και οι ιδέες της ευμάρειας, της Βαλκανικής εξόρμησης ή της Ολυμπιάδας έπαιζαν κάποιο ρόλο) και η διαχείριση της κρίσης έχουν οδηγήσει στο να στοχοποιείται ολόκληρο το πολιτικό σύστημα, να αμφισβητείται η ΕΕ και το ευρώ.
Ο βαθμός πειστικότητας των αριστερών οικονομολόγων είναι μεγαλύτερος του υπουργού Οικονομικών, ο βαθμός κινητικότητας και αγωνιστικότητας έχει ασφαλώς μεγαλώσει, ο φόβος απέναντι στους κατασταλτικούς μηχανισμούς έχει μειωθεί αισθητά.
Η ανεξαρτητοποίηση 3 βουλευτών του ΠΑΣΟΚ και ο πυρετός που έχει εκδηλωθεί μέσα στο κόμμα αυτό είναι ο αντίκτυπος αυτών των σημαντικών διεργασιών.
Η θέση της παρούσας πολιτικής κρίσης σε σχέση με προηγούμενες
Δεν είναι πρώτη φορά που εκδηλώνεται πολιτική κρίση στη χώρα μας. Είναι όμως η πρώτη φορά που έχουμε την εκδήλωση μιας οργανικής κρίσης, μιας κρίσης ηγεμονίας, δηλαδή συνθήκες όπου συμπίπτουν η οξύτατη οικονομική, η πολιτική και η ιδεολογική κρίση του κυρίαρχου συστήματος.
Το 1985 είχαμε μια πρώτη εκδήλωση πολιτικής κρίσης. Ο συμβιβασμός ανάμεσα σε πτέρυγες της αστικής τάξης που είχε συμπυκνωθεί στο δίδυμο Καραμανλής πρόεδρος δημοκρατίας – Ανδρέας Παπανδρέου πρωθυπουργός έσπασε. Τα μεσαία αστικά στρώματα που είχαν ανέβει στην εξουσία με το ΠΑΣΟΚ για να μπορέσουν να αναδειχθούν σε ηγεμονική δύναμη (και να ολοκληρωθούν ως αστικά) έπρεπε να σπάσουν τον ομφάλιο λώρο με το κράτος της δεξιάς και τους όποιους συμβιβασμούς. Πέρα από απίθανες διαδικασίες εντός βουλής για να περάσει η εκλογή Σαρτζετάκη και σκληρές δηλώσεις του Καραμανλή, δεν είχαμε μια επέκταση της πολιτικής κρίσης σε κρίσιμους τομείς, ούτε μια ιδεολογική κρίση άξια λόγου. Το 1989 η πολιτική κρίση που εκδηλώθηκε ήταν βαθύτερη, γιατί τη φορά αυτή είχαμε μια διάρρηξη της συμμαχίας που στήριζε τον Α. Παπανδρέου, όταν ο τελευταίος θέλησε να δημιουργήσει μια τελείως δική του κατάσταση στο τραπεζικό και εκδοτικό κατεστημένο της χώρας. Η κρίση ήταν βαθιά επειδή ένας πρωθυπουργός, ένα κόμμα κατηγορήθηκε για διαφθορά από ολόκληρη την αντιπολίτευση και μέρος των δυνάμεων που το στήριζαν και μπήκε σε εφαρμογή η λεγόμενη «κάθαρση». Η ιδεολογική κρίση δυνάμωσε ιδιαίτερα και είχαμε τόσο μια κρίση διακυβέρνησης, όσο και μεταβατικά σχήματα διακυβέρνησης που προετοίμαζαν το έδαφος για μια νεοφιλελεύθερη επέλαση. Ο πρωθυπουργός, ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και ο πρώην υπουργός Οικονομικών σύρθηκαν στο ειδικό δικαστήριο (όπως και ορισμένοι άλλοι παράγοντες) και έτσι άνοιξε ο δρόμος σε μια σύντομη νεοδημοκρατική διακυβέρνηση υπό τον Κ. Μητσοτάκη. Η κυβέρνηση αυτή έπεσε όταν προσπάθησε να πουλήσει τον ΟΤΕ σε άλλα συμφέροντα από αυτά που μέχρι τότε είχαν μια χαρά βολευτεί με τις προμήθειες και τις μίζες. Ο ρόλος του Σαμαρά στην πτώση της κυβέρνησης Μητσοτάκη ήταν καθοριστικός. Σε κάθε περίπτωση σε όλα αυτά τα παραδείγματα, μια εκλογική εναλλαγή και μια λειτουργία έστω με αναταράξεις του δικομματικού μοντέλου μπορούσαν να αποσοβήσουν τα χειρότερα. Με την τωρινή πολιτική κρίση τα πράγματα είναι διαφορετικά: συμπίπτει μια οικονομική, μια πολιτική και ιδεολογική κρίση και οδηγούμαστε σε μια οργανική κρίση. Βουλή, κόμματα, πολιτικός κόσμος στο σύνολό του, ευρωπαϊσμός, ΜΜΕ, τράπεζες και ρόλος τους (λεφτά υπάρχουν), ΔΝΤ και μνημόνιο, ασφαλιστικό και μισθοί, το κλέψιμο κατακτήσεων ενός αιώνα, εθνική ταπείνωση από μεγάλες δυνάμεις σε ένα γεωπολιτικό περιβάλλον που αλλάζει, όλα αυτά συνυπάρχουν.
«Η κρίση ηγεμονίας της άρχουσας τάξης –γράφει ο Γκράμσι- συμβαίνει είτε γιατί η άρχουσα τάξη απότυχε σε κάποια μεγάλη πολιτική της επιχείρηση που γι’ αυτήν είχε ζητήσει ή επιβάλλει με τη βία τη συγκατάθεση των μεγάλων μαζών, ή γιατί πλατιές μάζες (ιδιαίτερα αγροτών και μικροαστών διανοουμένων) πέρασαν ξαφνικά από την πολιτική παθητικότητα σε μια ορισμένη δραστηριότητα και προβάλλουν διεκδικήσεις που στο αποδιοργανωτικό τους σύνολο αποτελούν μιαν επανάσταση. Γίνεται λόγος για ”κρίση εξουσίας” γι αυτό είναι κρίση ηγεμονίας ή κρίση του κράτους στο σύνολό του».
Στο επόμενο φύλλο το δεύτερο μέρος: «Με ποια πολιτική μέσα στην πολιτική κρίση».
