του Γιώργου Κυριακού
Όσο περνούν τα χρόνια ανακαλύπτεις
Ότι τα σκοινιά που σ’ έδεναν
Δεν ήτανε παρά κλωστές
Κλωστές που δε μπορείς να σπάσεις πια
«Μικρή φυσική ιστορία», Αργύρης Χιόνης
Η έλλειψη κατανόησης της στιγμής και ειδικά της μαγικής στιγμής κυρίως συνίσταται ότι με τον ίδιο τρόπο και μέσο ‒λογικά‒ αυτή η στιγμή θα επαναληφθεί. Κι αν δεν επαναληφθεί τότε συνεχίζουμε τον ίδιο τρόπο και μέσο μέχρι αυτό να γίνει πράξη. Το αποτέλεσμα του καλέσματος του 1999 στο Σιάτλ ενάντια στη σύνοδο της Παγκόσμιας Οργάνωσης Εμπορίου, αργότερα στην Τυνησία και στην πλατεία Ταχρίρ της Αίγυπτου, των Ιντιγνάδος της Ισπανίας μέχρι τους αγανακτισμένους Έλληνες το 2011, έδωσε μια ώθηση στο ότι ο ίδιος τρόπος-το ίδιο μέσο μπορεί να είναι ένας τρόπος και μέσο για να παραχθεί το ίδιο αποτέλεσμα. Κι αν αυτό δεν συμβεί τότε μπορούμε να συνεχίσουμε με τον ίδιο τρόπο-το ίδιο μέσο μέχρι να επαναληφθεί η ίδια μαγική στιγμή. Διότι δεν είχαμε και συνεχίζουμε να μην έχουμε κατανοήσει ότι οι όροι, είναι κοινωνικοί όροι: με σάρκα, με οστά, με πρόσωπο, με φωνή, με αφωνία, με σαρδάμ, διαβασμένοι, αδιάβαστοι, άσχημοι, όμορφοι, έξυπνοι και χαζοί. Πονάμε, πεινάμε, αρρωσταίνουμε, ερωτευόμαστε, κοροϊδεύουμε, τσακωνόμαστε, φιλιώνουμε, τα κάνουμε μπάχαλο, τα μαζεύουμε. Εκεί. Οι κοινωνικοί όροι είμαστε εμείς.
Ο φιλελεύθερος-ελευθεριακός αντίποδας καταγγέλλει τη «δαιμονοποίηση» των μέσων και τρόπων κοινωνικής δικτύωσης που προσφέρει άφθονες ευκαιρίες και δυνατότητες για το νέο «χωριό», για τις νέες «κοινότητες» χωρίς έδαφος, χωρίς παραγωγή, χωρίς ιστορία, χωρίς σπίτια, χωρίς ήθη. Οι αρχικές δημοσιεύσεις κειμένων έχουν περιοριστεί σε μικρές παραγράφους συνήθως γεμάτες ευφυολογίες και ατάκες που αποκτούν δυναμική θεωρίας δίπλα σε ένα αμέτρητο πλήθος άλλων, κι άλλων που σε ελάχιστο χρόνο πολλαπλασιάζονται. Η γραφιστική, η τεχνολογία του ηλεκτρονικά ωραίου ξεπερνάει τη μίζερη πραγματικότητα. Ίσως σε λίγο καιρό δε θα χρειάζεται να πηγαίνουμε σε κηδείες ή σε γάμους: ένα καλό βιντεάκι κι από πίσω επικήδειοι, σχόλια, «καλή ανάπαυση» κι αλλού συχαρίκια, δώρο σε Donate με τραπεζικές κάρτες κι ένα μαζικό skype για να το γιορτάσουμε. Ένα καφεδάκι, από κει που κάθεστε για να το πιούμε μαζί από εκεί που κάθομαι εγώ; Ένα ποτήρι κρασί; Γιατί όχι;
Οι αναρίθμητες αναρτήσεις, τα ανυπολόγιστα σε αριθμό σχόλια, οι καθημερινές συγκρούσεις στο διαδίκτυο αποδίδουν μια εικόνα που δεν υφίσταται, «μια ανάρτηση αδειανή, για μια Ελένη». Θα μπορούσαν άραγε να ακουστούν τα ίδια ακριβώς με αυτά που γράφονται αν οι διαφωνούντες βρίσκονταν σε ένα καφενείο, σε μια μάζωξη πολιτών, σε μια γιορτή σε σπίτι, σε μια πλατεία, στο εντευκτήριο ενός συλλόγου; Αν βρίσκονταν πρόσωπο με πρόσωπο;
«Η δημοσίευση είναι η ψυχή της δημοκρατίας», «η ψυχή της δικαιοσύνης» έγραφαν ρομαντικά κάποτε οι δημοσιογράφοι αστικών εφημερίδων που ήταν εκτεθειμένοι σε ένα κοινό που διάβαζε ή που του τα διάβαζαν στο καφενείο, στην πλατεία του χωριού, στο σαλονάκι του σπιτιού. Ιδανική συνθήκη δεν ήταν αλλά σου έδινε το έδαφος για να την ξεπεράσεις. Είχες να αναμετρηθείς με σύνταξη κειμένου, με παραγράφους, με αρχή-μέση-τέλος, με επιχειρήματα που συμφωνούσες ή όχι. Είχες να αναμετρηθείς ξανά και ξανά για άλλο ζήτημα και να στείλεις τη γνώμη σου στη στήλη «επιστολές αναγνωστών». Άλλοθι δημοκρατίας; Συντηρητισμός; Ας δούμε τα καλύτερα:
Ιδού τι γράφει σήμερα (3 Φεβρουαρίου 2016 στους NYT σε άρθρο του Thomas Friedman) ο Wael Ghonim, διαδικτυακός ηγέτης της Ταχρίρ. Ζει στη Silicon Valley, μηχανικός υπολογιστών, ακτιβιστής του Διαδικτύου, και κοινωνικός επιχειρηματίας (social entrepreneur). Είναι συνιδρυτής της Parlio.com: «Κατά την άποψή μου τα social media σήμερα αντιμετωπίζουν 5 προκλήσεις: Πρώτη, δεν ξέρουμε πώς να χειρισθούμε τις φήμες. Οι φήμες που επιβεβαιώνουν τις προκαταλήψεις των ανθρώπων, γίνονται τώρα περισσότερο πιστευτές και μεταδίδονται σε εκατομμύρια ανθρώπων. Δεύτερη, έχουμε την τάση να επικοινωνούμε μόνο με ανθρώπους που συμφωνούμε, και χάρη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μπορούμε να σωπάσουμε, να μην παρακολουθούμε, ή και να μπλοκάρουμε όλους τους άλλους. Τρίτη, οι online συζητήσεις ενσκήπτουν γρήγορα στα θυμωμένα πλήθη. Φαίνεται να ξεχνάμε πως αυτοί που είναι πίσω από οθόνες είναι αληθινοί άνθρωποι και όχι avatars. Τέταρτη, είναι πραγματικά πολύ δύσκολο να αλλάξουμε τις απόψεις μας. Λόγω της ταχύτητας και της βραχυλογίας των social media, αναγκαζόμαστε να πηδάμε σε συμπεράσματα, και να γράφουμε αιχμηρές απόψεις 140 χαρακτήρων, για πολύπλοκα παγκόσμια ζητήματα. Μόλις συμβεί αυτό, θα ζει για πάντα στο Διαδίκτυο. Έτσι έχουμε μειωμένα κίνητρα για να αλλάξουμε αυτές τις απόψεις, ακόμη κι αν εμφανισθούν νεότερες αποδείξεις. Πέμπτη και σημαντικότερη κατ’ εμέ, σήμερα οι εμπειρίες μας από τα social media έχουν σχεδιαστεί με τρόπο που να ευνοούν τη μετάδοση έναντι των κοινωνικών δεσμεύσεων, τις καταχωρήσεις έναντι των συζητήσεων, τα ρηχά σχόλια έναντι των εις βάθος συνομιλιών. Είναι σαν να συμφωνήσαμε ότι είμαστε εδώ για να εξακοντίζουμε λόγους ο ένας στον άλλο, αντί να συνομιλούμε μεταξύ μας. Υπήρξα μάρτυρας του πώς αυτές οι κρίσιμες προκλήσεις πόλωσαν την αιγυπτιακή κοινωνία , αλλά δεν πρόκειται μόνο για την Αίγυπτο. Η πόλωση βαίνει συνεχώς αυξανόμενη σε όλο τον κόσμο». (από την ardin-rixi.gr, Μετάφραση: Νίκος Δ Κελέρμενος, δημοσίευση στις 24/04/2016)
Η ηλεκτρονική μας παρουσία επιβεβαιώνει διαρκώς το αντίθετο της φιλελεύθερης-ελευθεριακής υπόσχεσης: επιβεβαιώνει την έλλειψη της κοινωνικής συνοχής και την επιβεβαίωση της απουσίας μας στο ίδιο το γεγονός που αναφερόμαστε. Οι αναρίθμητες αναρτήσεις, τα ανυπολόγιστα σε αριθμό σχόλια, οι καθημερινές συγκρούσεις στο διαδίκτυο αποδίδουν μια εικόνα που δεν υφίσταται, «μια ανάρτηση αδειανή, για μια Ελένη». Θα μπορούσαν άραγε να ακουστούν τα ίδια ακριβώς με αυτά που γράφονται αν οι διαφωνούντες βρίσκονταν σε ένα καφενείο, σε μια μάζωξη πολιτών, σε μια γιορτή σε σπίτι, σε μια πλατεία, στο εντευκτήριο ενός συλλόγου; Αν βρίσκονταν πρόσωπο με πρόσωπο; Θα έλεγαν ακριβώς τα ίδια και με το ίδιο περισπούδαστο ύφος και εμπρηστικό λεξιλόγιο αν δεν είχαν την ασφάλεια του πληκτρολογίου και της οθόνης για να ομολογήσουν από μακριά τις αδιαπραγμάτευτες αλήθειες τους και τις απραγματοποίητες απειλές τους;
Οφείλουμε να βρούμε την εναλλακτική οδό που θα περιορίσουμε αυτήν τη απεριόριστη δυνατότητα για να δώσουμε χρόνο στην περιορισμένη ζωντανή μας παρουσία, όσο το δυνατόν εκεί που διαδραματίζεται η ζωή. Όσο πιο κοντά στον τόπο που ζούμε, όσο πιο κοντά στο χρόνο που βιώνουμε όσο πιο κοντά στους ανθρώπους.
