Και πάλι για την πανδημία. Ανάγκη να επανερχόμαστε. Γιατί η πανδημία στην εξέλιξή της τροποποιεί διαρκώς και δραστικά τους όρους που διαμορφώνουν την πορεία της κοινωνικής ζωής. Γιατί προσθέτει νέα φαινόμενα, προβλήματα που δυσκολεύουν το άνοιγμα εναλλακτικών δρόμων πέρα από τα αδιέξοδα της σοβούσας δομικής κρίσης της εποχής μας. Θα επιχειρήσουμε εδώ επιγραμματικά την καταγραφή μερικών βασικών σημείων-αξόνων (το καθένα από αυτά απαιτεί μια ξεχωριστή θεματική εκτενή συζήτηση) που θεωρούμε ότι πρέπει να έχουν μια προτεραιότητα στη σκέψη μας.
Ο κοινωνικός χαρακτήρας της πανδημίας είναι διττός και εκδηλώνει μια αντίφαση κομβικής σημασίας
Από τη μια η πανδημία δεν είναι κατασκευή. Είτε με την έννοια του ψεύτικου, του κατασκευασμένου, είτε ως εμπρόθετη σχεδιασμένη ενέργεια ενός πανεποπτεύοντος κέντρου. Η πολυπλοκότητα των κοινωνικών φαινομένων που τροφοδοτείται από τον άναρχο χαρακτήρα του κόσμου του κεφαλαίου δεν επιτρέπει σε κανέναν – ούτε στους κυρίαρχους τον απόλυτο έλεγχο των εξελίξεων. Όλοι οι σχεδιασμοί γεννούν έναν κυκεώνα δευτερογενών και τριτογενών (και πάει λέγοντας) συνεπειών. Η πανδημία είναι εκδήλωση (όχι η μόνη) της τεράστιας καπιταλιστικής κρίσης της σχέσης της ανθρώπινης κοινωνίας με τη Φύση. Η ίδια η δυναμική των όρων που γεννά, ενισχύει την εκτίμηση ότι έχουμε μπει σε μια «περίοδο των πανδημιών».
Οι συνέπειές της είναι καθολικής κλίμακας. Εκτείνονται σε όλο τον κύκλο της αναπαραγωγής και των εκδηλώσεων της κοινωνικής ζωής, σε όλο τον κύκλο της συσσώρευσης του κεφαλαίου. Δεν είναι όμως ισότροπες. Οι μεγάλες ανισότητες καταφέρουν τεράστια πλήγματα και επιπλέον «αόρατα». Ακόμα και το μέτρημά τους ζυγίζεται διαφορετικά στους πιο φτωχοποιημένους και αποκλεισμένους πληθυσμούς του πλανήτη, αυτούς που βιώνουν τις μεγαλύτερες κοινωνικές ανισότητες (βλέπε ενδεικτικά Ινδία, Περού, Βραζιλία).
Από την άλλη, η διαχείριση της πανδημίας, όλο και περισσότερο γίνεται «ευκαιρία» και «όχημα» για τους κυρίαρχους.
Σε πρώτη φάση οι αντιδράσεις-απαντήσεις τους δόθηκαν μπροστά σε έναν εν πολλοίς αιφνιδιασμό. Με κομβικά μοτίβα-στάσεις την πρόταξη της «ανοσίας της αγέλης» και το «πρώτα η οικονομία» σε αντίστιξη με τον κινέζικο σχεδιασμένο τρόπο αντιμετώπισης με όλες του τις αντιφάσεις βεβαίως και αυτός. (Τις πολιτικές συνέπειες αυτής της αντίστιξης μένει να τις δούμε στο μέλλον). Επίσης με μεγάλα μαλλιοτραβήγματα σε όλο το δυτικό κόσμο και με μια αποδιαρθρωτική κρίση της Ε.Ε. (και αυτή κυοφορεί μεγάλες συνέπειες και οδηγεί ήδη στο αδυνάτισμά της). Όλα, ακόμα και οι μάσκες έγιναν αντικείμενα ανταγωνισμού. Γύρω από το κέρδος και γύρω από τη γεωπολιτική επιβολή.
Με την πάροδο του χρόνου, ενισχύθηκε η πρωτοβουλία στη διαχείριση και η χρήση της πανδημίας για την κατασκευή και προβολή «αναγκαιοτήτων» υγειονομικού χαρακτήρα. Με τα εμβόλια κομβική επιλογή και καθοριστικό σταθμό. Πήρε το πάνω χέρι η χρήση της πανδημίας σαν «ευκαιρία» για το πέρασμα μεγάλων οικονομικών και κοινωνικών αναδιαρθρώσεων. Ως εφαλτήριο για να δοκιμαστούν δρόμοι για το ξεπέρασμα της κρίσης με τη διαιώνιση της κυριαρχίας του κεφαλαίου αλλά και της παρούσας ιεραρχίας του συστήματος της παγκοσμιοποίησης (δεν ταυτίζονται αυτά τα δύο επίπεδα και έχουν ιδιαίτερες μεταξύ τους εντάσεις). Δρόμοι που δεν θα ήταν πολιτικά εφικτοί χωρίς τις συνθήκες της πανδημίας. Κι ας είχαν καταγραφεί οι σχετικοί πειρασμοί των κυρίαρχων εδώ και πολλά χρόνια. Δρόμοι που βασίζονται σε μια ολόκληρη μεθόδευση εγκατάστασης και πολιτικής χρήσης του μαζικού φόβου και της ανασφάλειας μέσα στις μεγάλες κοινωνικές πλειοψηφίες. Με αυτή την έννοια έχουμε σίγουρα μπει για τα καλά σε «εποχή πανδημιών». Ανεξάρτητα από το αν ο Covid-19 θα συνεχίσει να κάνει αισθητή την παρουσία του, η παραγωγή της πολιτικής του φόβου ήρθε για να επιβάλει νέους όρους, και το ζήτημα της ασφάλειας θα γίνει καθοριστικό πεδίο κοινωνικών συγκρούσεων.
Με την πάροδο του χρόνου, ενισχύθηκε η πρωτοβουλία στη διαχείριση και η χρήση της πανδημίας για την κατασκευή και προβολή «αναγκαιοτήτων» υγειονομικού χαρακτήρα. Με τα εμβόλια κομβική επιλογή και καθοριστικό σταθμό. Πήρε το πάνω χέρι η χρήση της πανδημίας σαν «ευκαιρία» για το πέρασμα μεγάλων οικονομικών και κοινωνικών αναδιαρθρώσεων. Ως εφαλτήριο για να δοκιμαστούν δρόμοι για το ξεπέρασμα της κρίσης με τη διαιώνιση της κυριαρχίας του κεφαλαίου αλλά και της παρούσας ιεραρχίας του συστήματος της παγκοσμιοποίησης
Για να έρθουμε στο σήμερα και στις δυσκολίες που έχει η κατανόησή του
Πολλαπλές οι στοχεύσεις:
α) Παρούσα μια προσπάθεια τιθάσευσης των φυγόκεντρων αποσυγκροτητικών τάσεων στη δομή του υπό την ηγεσία των ΗΠΑ δυτικού συστήματος παγκόσμιας κυριαρχίας. Η πολιτική Μπάιντεν παίρνει σχετικές πρωτοβουλίες και στο οικονομικό πεδίο (ενέσεις χρηματοδότησης 6 τρισ. για την προώθηση μεγάλων αναδιαρθρώσεων, κάποια γεμάτα αμφιθυμία μέτρα φορολόγησης των πολυεθνικών γιατί πλέον οι παγκόσμιες ανισορροπίες πάνε να γίνουν ανεξέλεγκτες) και στο γεωπολιτικό πεδίο (άσκηση πιέσεων για τη στοίχιση των «συμμάχων» απέναντι στη Ρωσία και την Κίνα). Η εμβέλεια αυτών των επιδιώξεων μένει να φανεί, και τυχόν αδυναμία ή αποκάλυψη των ορίων τους θα καθορίσει εξελίξεις και συσχετισμούς δυνάμεων.
β) Σε όλο το δυτικό κόσμο γίνεται πολύπλευρη (τόσο θεσμική όσο και με πιο μοριακές υποδόριες ιδεολογικές πλευρές) προσπάθεια εθισμού των κοινωνιών σε μέτρα απολυταρχικού ελέγχου, πειθάρχησης ολοκληρωτικού τύπου και πολυεπίπεδων αποκλεισμών.
Ένα κομβικό μέτωπο, η εργασία: Με την επιταχυνόμενη προσπάθεια αποδιάρθρωσης του συνολικού πλαισίου της – κατακερματισμός των χρόνων και των χώρων / τηλε-εργασία / ψηφιοποίηση και με την εντεινόμενη συμπίεση του μεριδίου της στην κατανομή του κοινωνικού πλούτου. Η προσπάθεια υποστηρίζεται διπλά: επίθεση για την εξαφάνιση της πολιτικής πίσω από τις «ανάγκες της υγείας». Διευρυμένη σε άλλη κλίμακα συνέχεια της προγενέστερης λογικής του οικονομισμού και των «σιδερένιων οικονομικών αναγκαιοτήτων». Αλλά και με την επιβολή απροκάλυπτου αυταρχισμού απέναντι στους εργαζόμενους τόσο από την κρατική εξουσία, όσο και από μηχανισμούς της εργοδοσίας που κατά περίπτωση δείχνουν να αναλαμβάνουν ενισχυμένους απευθείας ρόλους.
Ειδικής σημασίας μέτωπο: Η περιστολή και η αλλοίωση της πολιτικής και κοινωνικά συλλογικής λειτουργίας του δημόσιου χώρου και της ελευθερίας στην απρόσκοπτη μετακίνηση. Στη φάση αυτή, ο διαχωρισμός μέσω του εμβολιασμού, τα υγειονομικά πιστοποιητικά χρησιμοποιούνται σαν το όχημα για την επιβολή πειθάρχησης και αποκλεισμών. Όλη η μεθόδευση δείχνει συγχρονισμό και λειτουργία με όρους παγκόσμιας κλίμακας κοινωνικών πειραματισμών. Όμοιας λογικής ατζέντες, με ίδια επιχειρήματα και «εκλογικεύσεις» κάνουν την εμφάνισή τους
Για να έχουμε μια αίσθηση των εξελίξεων: Συζητιέται ήδη χωρίς συστολή ότι ο εργοδότης θα μπορεί να απολύει τον εργαζόμενο ανάλογα με το τι γράφει το πιστοποιητικό υγείας του για τον κορωνοϊό. Το επόμενο βήμα είναι ήδη ορατό: ο εργοδότης να επιλέγει τον εργαζόμενο ή να τον απολύει με βάση τα δεδομένα του «υγειονομικού φακέλου» του.
γ) Οι επιβαρυντικοί όροι για τις μεγάλες κοινωνικές πλειοψηφίες που επιβάλλουν οι σκοπιμότητες των πολυεθνικών κολοσσών της φαρμακοβιομηχανίας, η λεγόμενη Big Pharma, στη σύμφυση τους με τις πολιτικές ελίτ – πρωτίστως με τους ηγετικούς κύκλους των ΗΠΑ αλλά και της Ε.Ε. (η Big Pharma με τα όσα έγιναν σχετικά με την προμήθεια των εμβολίων, κατεξευτέλισε τους ηγετικούς παράγοντες της Ε.Ε. Έδειξε πόσο είναι υποχείριοι της). Πέραν των συνεπειών που έχουν οι πολλαπλοί ανελέητοι ανταγωνισμοί έχοντας οδηγήσει στην αδυναμία κάλυψης των εμβολιαστικών αναγκών τεράστιων τμημάτων του πλανήτη με ό,τι συνεπάγεται αυτό για τον φαύλο κύκλο εμφάνισης και διασποράς νέων μεταλλάξεων, κρίσιμη σημασία αποκτούν και τα εξής: Οι χειρισμοί των διαπλεκόμενων εταιρικών, πολιτικών και επιστημονικών ελίτ ενισχύουν την πεποίθηση ότι βρισκόμαστε σε συνθήκες εν εξελίξει πειραματισμών πλανητικής κλίμακας. Θεατές σε ένα ατέρμονο γαϊτανάκι παιγνίων με τις μεταλλάξεις του ιού και τα εμβόλια που υποδείχνει ότι οι πόλεμοι συμφερόντων αφορούν την εξασφάλιση θέσεων για τον έλεγχο και τη διαχείριση και επόμενων υγειονομικών κρίσεων. Ο ένοχος, καθοριστικά υποστηρικτικός ρόλος των επιστημονικών και των πολιτικών ελίτ σε τέτοιες εξελίξεις έχει τροφοδοτήσει μια δίδυμη υποβόσκουσα κρίση με μαζικά χαρακτηριστικά που δεν πρέπει να υποτιμήσουμε, πολύ περισσότερο να συναινέσουμε στην απόδοσή της από τις ελίτ στην «ανωριμότητα των πληβείων»: Κρίση κύρους του επιστημονικού λόγου και σημαντικοί κλονισμοί της νομιμοποίησης των πολιτικών συστημάτων αλλά και των «συστημάτων κοινής λογικής» που οργανώνουν τις βαθύτερες κοινωνικές συναινέσεις.
Μέτρο της δυσκολίας προσανατολισμού μέσα στις σύνθετες συνθήκες μεγάλων αντιφάσεων: Από τη μια πλευρά είναι ανάγκη να μη μας διαφεύγει η βαρύνουσα σημασία της πολιτικής χρήσης των εμβολίων, των θεραπειών γενικά ως όχημα προώθησης των επιδιώξεων που σκιαγραφήσαμε παραπάνω. Την ίδια στιγμή η χρήση του εμβολίου είναι αναγκαία, η τήρηση των προφυλάξεων επίσης, το ίδιο και μια σοβαρή στάση απέναντι στη κοινωνική αποδιάρθρωση και το ξεχείλωμα που καθόλου απροσδόκητα κάνουν την εμφάνισή τους. Δύο είδη δυσκολίας παρόντα: Από τη μια, οι σπασμωδικές εκδηλώσεις που γεννά η παρατεταμένη πίεση και ο συσσωρευμένος φόβος μέσα στο κοινωνικό σώμα, η ανάγκη για κοινωνική εκτόνωση και ξέδωμα διαμορφώνουν ένα σκηνικό σύνθετης κοινωνικής ψυχολογίας και τροφοδοτούν αυτό το ξεχείλωμα και την αποδιάρθρωση. Από την άλλη, η ενοχοποίηση της κοινωνίας που επιχειρούν οι κυρίαρχοι φορτώνοντάς της – υλικά, και συνειδησιακά/ηθικά τις συνέπειες των ανεπίλυτων αντιφάσεων της δικιάς τους πολιτικής. Σε αυτό τον συστημικό πατερναλισμό (που άλλοτε εμφανίζεται ως γερμανικός ηθικισμός και τελευταία όλο και συχνότερα με τον μανδύα ενός γενικευμένου Μπαϊντενισμού) και στις κάλπικες ηθικολογικές πολιτικές του φόρμουλες που επιχειρούν να ενοχοποιήσουν και να εκφοβίσουν τα δικαιώματα της ζωής, οφείλουμε να σταθούμε απέναντι. Με μια στάση σοβαρή υπερασπιστική της δημοκρατίας και της ανάγκης να διατηρήσει τη συνοχή της η κοινωνία.
