Άγχος, φόβος, απέχθεια, κατάθλιψη είναι τα αισθήματα που προκαλεί στους πολίτες ο τρόπος κάλυψης της «καθημερινής» ιστορίας της οικονομικής κρίσης από τα ΜΜΕ.
Το συμπέρασμα αποτυπώνεται σε έρευνα που πραγματοποιούμε με τους φοιτητές στο μάθημα Ψυχοκοινωνιολογία των ΜΜΕ στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Η έρευνα αφενός αποκωδικοποιεί τα οπτικοακουστικά μηνύματα, αναλύοντας τα κεντρικά δελτία ειδήσεων της τηλεόρασης και καθημερινά έντυπα, αφετέρου καταγράφει πώς προσλαμβάνει το κοινό, ηλικίας 18-50 ετών, την κρίση από τα ΜΜΕ αλλά και πώς τη βιώνει. Να μερικά προσωρινά συμπεράσματα:
1. Κύριο χαρακτηριστικό είναι η δραματοποίηση της κρίσης. Παρουσιάζεται ως μια τεράστια φυσική καταστροφή, ως μια άλλη 11η Σεπτεμβρίου. Ακολουθείται η ίδια «συνταγή» παρουσίασης, χωρίς να αναλύονται οι βαθύτεροι λόγοι ούτε να ακούγονται τρόποι διεξόδου από την κρίση.
2. Υπάρχει ευρύτερη ενοχοποίηση του κοινού. Όλοι σχεδόν νιώθουν υπεύθυνοι της κατάστασης είτε με την υιοθέτηση καταναλωτικών τρόπων ζωής είτε επειδή δανείστηκαν είτε ακόμη επειδή φοροδιαφεύγουν, λαδώνουν κ.λπ. Η εικόνα που μεταφέρουν είναι η εικόνα μιας διεφθαρμένης κοινωνίας στο σύνολό της. Η συλλογική ενοχοποίηση «απαγορεύει» το θυμό και την οργή, δημιουργεί συναισθήματα αυτοαπόρριψης, καθηλώνει τους ανθρώπους και οδηγεί αθόρυβα στην αποδοχή των μέτρων.
3. Τα μέσα υπερτονίζουν την ανασφάλεια ως τη μόνη δυνατή συμπεριφορά. Οι συλλογικές αντιδράσεις (διαδηλώσεις, απεργίες κ.λπ.) προβάλλονται συνήθως τελευταίες, άρα ασήμαντες και, τελικά, μάταιες.
4. Κυριαρχεί το μοτίβο: Είμαστε όλοι υπαίτιοι για την κατάσταση της χώρας, η αντιμετώπιση όμως είναι: α) υπόθεση των πολιτικών που χειρίζονται τα πράγματα και β) ατομική υπόθεση του καθενός που καλείται να τα βγάλει πέρα όπως μπορεί μόνος του.
Ωστόσο, τα ΜΜΕ προκαλούν, συχνά, τα αντίθετα από τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Στην έρευνά μας διαπιστώνουμε, μεταξύ άλλων, τα εξής:
1. Τα νέα στην τηλεόραση προκαλούν φόβο, απέχθεια, κατάθλιψη. Πολλοί αποφεύγουν πλέον τις ειδήσεις, γιατί προκαλούν άγχος («Μιλάνε σαν να είναι ένας τυφώνας που μας έχει παρασύρει όλους», «Ανοίγω την τηλεόραση και αρρωσταίνω», «Γνωρίζω ότι υπάρχει σοβαρό πρόβλημα, αλλά δεν χρειάζεται να πενθώ συνέχεια»).
2. Οι πολίτες εντοπίζουν μια αντίφαση ανάμεσα στην εικόνα καταστροφής των ΜΜΕ και την πραγματικότητα. Δεν θεωρούν ότι κάτι άλλαξε δραματικά στην καθημερινότητα. Εκτιμούν, επίσης, ότι δεν είναι κακό να περιοριστούν κάποιες πολυτέλειες. Ίσως, λέει κάποιος, να ξαναβρούμε το μέτρο.
3. Θεωρούν ότι δεν θα γίνουμε πραγματικά φτωχοί όλοι. Διαπιστώνουν ότι οι πλούσιοι, ακόμη και στην κρίση, γίνονται πλουσιότεροι. Δεν εμπιστεύονται τους χειρισμούς των πολιτικών, αλλά δεν βλέπουν άλλη επιλογή. Δηλώνουν απογοητευμένοι από το σύνολο του πολιτικού κόσμου.
4.Οι νεότεροι και πιο πολιτικοποιημένοι θεωρούν σίγουρο ότι θα υπάρξει κοινωνική έκρηξη. Οι μεγαλύτεροι (25 και άνω) δεν το πολυπιστεύουν.
* Η Αλεξάνδρα Κορωναίου είναι Αναπλ. Καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
