του Θανάση Μουσόπουλου*
Με το κείμενό μου αυτό, πρώτο του 2023, νιώθω την ανάγκη να τιμήσω έναν δημιουργό που αφιέρωσε τη ζωή του στην προβολή της Ρωμιοσύνης μέσα από ποικίλες δράσεις και έργα. Αναφέρομαι στον Δημήτρη Μαυρίδη που την 1η Δεκεμβρίου 2022 συμπλήρωσε 80 χρόνια γόνιμης ζωής.
Στο πρώτο μέρος του άρθρου θα αναφερθώ σύντομα στη ζωή και στο έργο του, ενώ στο δεύτερο μέρος θα παρουσιάσουμε θέματα και απόψεις σχετικά με τη Μικρασιατική Πληγή 1922 και την Εκκένωση της Ανατολικής Θράκης.
***
Ο Δημήτρης Μαυρίδης γεννήθηκε την 1η Δεκεμβρίου του 1942 στη Φλώρινα. Οι γονείς του ήταν πρόσφυγες από τη Ραιδεστό της Ανατολικής Θράκης. Φοίτησε στο δημοτικό σχολείο στην Ξάνθη και την Καβάλα μέχρι το 1954, ενώ μέχρι το 1960 φοιτά στην Ευαγγελική Σχολή Ν. Σμύρνης. Το 1965 λαμβάνει από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο το δίπλωμα του Ηλεκτρολόγου Μηχανικού και το ίδιο έτος εργάζεται ως βοηθός έρευνας στο CERN στη Γενεύη. Αφού εκπλήρωσε την στρατιωτική του θητεία εργάστηκε ως μηχανικός κατασκευών, διετέλεσε δέκα χρόνια γενικός διευθυντής της θυγατρικής εταιρείας Sperry Rand Corporation στην Ελλάδα, για τρία χρόνια διευθυντής Μέσης Ανατολής της ίδιας εταιρείας, ενώ το 1983 ιδρύει την εταιρεία Βιομηχανική Τεχνολογία Α.Ε. της οποίας ήταν διευθύνων σύμβουλος έως το 2002. Παράλληλα με τις επαγγελματικές του δραστηριότητες ασχολήθηκε με θέματα τοπικής ιστορίας, με τη συλλογή παλαιών φωτογραφιών από τους χώρους της πάλαι ποτέ «καθ’ ημάς Ανατολής». Η ενασχόλησή του αυτή τον βοήθησε να εκδώσει έντεκα βιβλία με θέματα σχετικά με τις πόλεις Ραιδεστό και Ξάνθη, με τις οποίες είχε από παιδί βιωματική σχέση. Μελέτησε ιδιαίτερα τις συνθήκες παράδοσης της Ανατολικής Θράκης αμαχητί, ενώ φωτογραφική του έκθεση με την απελευθέρωση της Θράκης το 1919 παρουσιάστηκε σε όλες τις πόλεις της Θράκης. Ένας συγγραφέας αφιερωμένος ψυχή αλλά και σώματι στην καταγραφή της ιστορίας της Ξάνθης και της Ανατολικής Θράκης γενικότερα. Ένα λαμπρό παράδειγμα ανθρώπου, συγγραφέα και λόγιου, ο οποίος ήρθε να καλύψει ένα μεγάλο κενό που υπήρχε ως προς την καταγραφή της πλούσιας κατά τα άλλα τοπικής ιστορίας των Θρακιωτών.
Τα ως τώρα βιβλία του Δημήτρη Μαυρίδη:
- Από την Κωνσταντινούπολη στη Ραιδεστό. Σε αναζήτηση της νεοελληνικής ταυτότητας, ΠΑΚΕΘΡΑ, Ξάνθη, 2003
- Η Παλιά Πόλη της Ξάνθης φωτογραφημένη σε ταχυδρομικά δελτάρια, ΠΑΚΕΘΡΑ- ΔΕΑΞ, Ξάνθη, 2004
- Ξανθιώτικο καρναβάλι – 40 χρόνια, (επιμέλεια), ΠΑΚΕΘΡΑ-ΔΕΑΞ, Ξάνθη, 2004
- Μαστοριά και μεράκι στην Παλιά Ξάνθη, ΠΑΚΕΘΡΑ-ΔΕΑΞ, Ξάνθη, 2005
- Μνεία της καθ’ ημάς Ανατολής, Ιερά Μητρόπολις Ξάνθης και Περιθεωρίου, Ξάνθη, 2005
- Από την ιστορία της Θράκης 1875-1925, Ιερά Μητρόπολις Ξάνθης και Περιθεωρίου, Ξάνθη, 2006
- Αγγελοφύλακτος Ξάνθη, Ιερά Μητρόπολις Ξάνθης και Περιθεωρίου, Ξάνθη, 2007
- Ξάνθη. Η πόλη με τα χίλια χρώματα, (επιμέλεια και συγγραφή οκτώ κεφαλαίων) Δήμος Ξάνθης-ΠΑΚΕΘΡΑ, Ξάνθη, 2008
- Σπίτια της Ξάνθης, Ιερά Μητρόπολις Ξάνθης και Περιθεωρίου, Ξάνθη, 2009
- Δημήτρης Α. Μαυρίδης – Γιώργος Τσιγάρας, Γενισέα. Νέα πόλη του Νέστου – Τόπος συνάντησης πολιτισμών, Δήμος Βιστωνίδας, Γενισέα 2010
- Συλλογικό (Επιμέλεια Δ.Α. Μαυρίδη), Εκατό χρόνια από την απελευθέρωση της Ξάνθης, Ιερά Μητρόπολις Ξάνθης και Περιθεωρίου και Δήμος Ξάνθης, Ξάνθη 2019
- Από τον θρίαμβο στην καταστροφή, 100 χρόνια από τη Μικρασιατική Εκστρατεία και τη Μικρασιατική Καταστροφή, Ιερά Μητρόπολις Μαρωνείας και Κομοτηνής, Κομοτηνή, 2022
***
Πριν δώσουμε τον λόγο στον Δημήτρη Μαυρίδη, να σημειώσουμε ότι το 2022 αναστοχαστήκαμε τη Μικρασιατική Πληγή 1922, φέτος θα θεωρήσουμε μια πληγή διαρκείας – τη Συνθήκη της Λωζάνης, που υπογράφηκε στις 24 Ιουλίου 1923 από την Ελλάδα, την Τουρκία και τις άλλες χώρες που πολέμησαν στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και τη Μικρασιατική εκστρατεία (1919-1922) και συμμετείχαν στη Συνθήκη των Σεβρών, συμπεριλαμβανομένης και της ΕΣΣΔ που δεν συμμετείχε στην προηγούμενη συνθήκη. Η υπογραφείσα συνθήκη ήταν το αποτέλεσμα της σχετικής διάσκεψης που ξεκίνησε στις 7 Νοεμβρίου 1922 μεταξύ των προαναφερομένων μελών. Στο κείμενο της Συνθήκης συμπεριλαμβάνεται και η Σύμβαση της Λωζάνης που αποτελεί συντομότερο κείμενο και υπογράφηκε νωρίτερα, στις 30 Ιανουαρίου 1923.
Ένα από τα πολλά παρεπόμενα της Συνθήκης της Λωζάνης είναι η ανταλλαγή πληθυσμών. Η ανταλλαγή μειονοτήτων που πραγματοποιήθηκε προκάλεσε μεγάλες μετακινήσεις πληθυσμών. Μετακινήθηκαν από τη Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη στην Ελλάδα 1.650.000 Οθωμανοί υπήκοοι, χριστιανικού θρησκεύματος και από την Ελλάδα στην Τουρκία 670.000 Έλληνες υπήκοοι, μουσουλμανικού θρησκεύματος. Μεταξύ των ανταλλάξιμων περιλαμβάνονταν επίσης οι Έλληνες του Πόντου, αλλά και τουρκόφωνοι Έλληνες, όπως τουρκόφωνοι Πόντιοι και Καραμανλήδες, καθώς και ελληνόφωνοι μουσουλμάνοι, όπως Τουρκοκρητικοί και Βαλαάδες της Δυτικής Μακεδονίας.
Εξαιρέθηκαν από την ανταλλαγή οι Ρωμιοί κάτοικοι της νομαρχίας της Κωνσταντινούπολης (οι 125.000 μόνιμοι κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης, των Πριγκηπονήσων και των περιχώρων, οι οποίοι ήταν εγκατεστημένοι πριν από τις 30 Οκτωβρίου του 1918) και οι κάτοικοι της Ίμβρου και της Τενέδου (6.000 κάτοικοι), ενώ στην Ελλάδα παρέμειναν 110.000 Μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης. Προσθέτουμε δύο χρήσιμα / κρίσιμα στοιχεία:
Α. Οι κάτοικοι της Κωνσταντινούπολης χαρακτηρίζονται με εθνικό όνομα ως Ρωμιοί, ενώ οι κάτοικοι που παραμένουν στη Δυτική Θράκη με τη θρησκευτική ονομασία Μουσουλμάνοι.
Β. Οι Ρωμιοί της Κωνσταντινούπολης στις μέρες μας είναι πάνω κάτω 2.000 – ενώ οι Μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης είναι περισσότεροι από 130.000.
***
«Από μικρός άκουγα ιστορίες για τη Θράκη και ζούσα στη Θράκη. Μου έμειναν οι απορίες, τι είναι εκεί, πώς είναι εκεί. Μιλάω για την Ανατολική Θράκη. Πάντα ήθελα να ανακαλύψω τι υπήρχε εκεί. Την Ανατολική Θράκη τη βλέπω με τα μάτια ενός κατοίκου πριν το 1922. Μου αρέσει οτιδήποτε έχει σχέση με την Ανατολική Θράκη, και με τη Δυτική φυσικά, αλλά η Ανατολική ήταν η ‘’κιβωτός’’ της λαογραφίας και της καλλιτεχνικής πλευράς του πολιτισμού των Θρακών».
Συλλέγει φωτογραφίες από την εποχή που η γενιά που έκανε του πολέμους του ’12 και του ’22 έφευγε. «Πολλοί κληρονόμοι περιφρονούσαν τα αρχεία των πολεμιστών ή των κατοίκων της Ανατολής και τα πετούσαν. Μέσω κυκλωμάτων που τα στηρίζουν οι συμπαθείς αθίγγανοι, πήγαιναν στο Μοναστηράκι της Αθήνας. Εκεί ήξεραν ότι είμαι συλλέκτης τέτοιων φωτογραφιών και μου έφερναν ολόκληρες συλλογές από φωτογραφίες θανόντων πολεμιστών. Έτσι συγκρότησα μια συλλογή που διηγείται όλη τη Μικρασιατική Εκστρατεία και τη Μικρασιατική Καταστροφή και μάλιστα με τρόπο ζωντανό, γιατί η ιστορία είναι μεν κάτι το αντικειμενικό, αλλά παίρνει μορφή φαντασιακή. Για παράδειγμα οι κάτοικοι της νότιας Ελλάδας μιλάνε για τη Θράκη λες και είναι κάποια εξωτική χώρα. Λίγοι είναι αυτοί που έρχονται εδώ να δουν».
Στο Δεύτερο Μέρος θα παρουσιάσουμε το βιβλίο του Δημήτρη Μαυρίδη για το 1922 και τις απόψεις του για την Εκκένωση της Ανατολικής Θράκης.
* Ο Θανάσης Μουσόπουλος είναι φιλόλογος, συγγραφέας, ποιητής
