Μέρος ενός συνολικού σχεδίου η πρόταση για εξαγορά της Αγροτικής και του Τ.Τ.
«Χρειαζόμαστε λιγότερες και πιο ισχυρές τράπεζες… Υπάρχουν αυτή τη στιγμή συζητήσεις σε εξέλιξη κι εμείς από την πλευρά μας θα σπρώξουμε με όλες μας τις δυνάμεις», δήλωνε την Τετάρτη ο υπουργός Οικονομικών Γ. Παπακωνσταντίνου. Φαίνεται ότι η δύναμη της έκκλησής του ήταν τόσο ισχυρή που σε λιγότερο από 24 ώρες συγκίνησε τουλάχιστον έναν τραπεζίτη.
Ο πρόεδρος του Ομίλου Πειραιώς Μ. Σάλλας προσφέρθηκε να θυσιαστεί υπέρ της υγείας του ελληνικού χρηματοπιστωτικού συστήματος, προσφέροντας 701 εκατ. ευρώ για την εξαγορά μεριδίων των υπό κρατικό έλεγχο Αγροτικής Τράπεζας και Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου. Η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι ήδη εξετάζει την πρόταση, στη χρηματιστηριακή αγορά επικράτησε ευφορία, ακόμη και η αύξηση του ευρώ αποδόθηκε στην ανακοίνωση αυτή, ενώ ο Τύπος πλημμύρισε από θετικά σχόλια που δεν εξηγούνται μόνο από τα δανεικά που οφείλουν κάποιοι εκδοτικοί όμιλοι και στην Πειραιώς. Η όλη εξέλιξη έχει σε μεγάλο βαθμό τα χαρακτηριστικά ενός πολιτικού deal, στο οποίο υπάρχει πέρα από την ενεργό «σκηνοθεσία» της κυβέρνησης κι ένας βαθμός συμμετοχής και της κοινοτικής νομενκλατούρας. Οι ελληνικές τράπεζες, ως γνωστόν, αποτελούν τους πιο αδύναμους κρίκους του ευρωπαϊκού πιστωτικού συστήματος, την εικόνα του οποίου υποτίθεται ότι θα δώσουν τα περίφημα stress tests (τεστ αντοχής), στα οποία υποβάλλονται οι 91 μεγαλύτερες τράπεζες της Ε.Ε. Τα τεστ περιλαμβάνουν ακραία σενάρια για το βαθμό έκθεσης κάθε τράπεζας σε ποικίλους κινδύνους: τα επισφαλή και μη εξυπηρετούμενα δάνεια που έχουν στα χαρτοφυλάκιά τους, τη μαζική φυγή καταθέσεων, την επίδραση μιας κρατικής χρεοκοπίας στα κρατικά ομόλογα που έχουν στα ταμεία τους, μια βαθιά και παρατεταμένη ύφεση.
Η αρχική πρόθεση των κοινοτικών αρχών ήταν ο έλεγχος να περιοριστεί στις 25 μεγαλύτερες τράπεζες της Ε.Ε., στην οποίες δεν περιλαμβάνεται καμιά ελληνική. Έπειτα έγινε λόγος μόνο για τις 4 μεγαλύτερες ελληνικές τράπεζες και στο τέλος ανακοινώθηκε κατάλογος 6 τραπεζών, στις οποίες περιλαμβάνονται η Αγροτική και το Ταμιευτήριο. Οι δυο αυτές τράπεζες είναι εξ ορισμού προ πολλού στοχοποιημένες, αν και για διαφορετικούς λόγους. Η Αγροτική λόγω μιας εξαιρετικά ζημιογόνας εικόνας για την διόρθωση της οποίας ο διοικητής της Θ. Πανταλάκης είχε προτείνει αύξηση κεφαλαίου κατά 1,5 δισ., με το δημόσιο να καλύπτει το 77% αυτού του ποσού. Το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο, αν και ο υγιέστερος βραχίονας του κρατικού τραπεζικού τομέα, έχει στοχοποιηθεί για τη χρήση του στη δημιουργική λογιστική συγκάλυψης των ελλειμμάτων, αλλά και γιατί εμφανίζει τις μεγαλύτερες απώλειες από ελληνικά ομόλογα, ύψους 450 εκατ. ευρώ το τελευταίο εξάμηνο.
Οι «αναπηρίες» των δύο κρατικών τραπεζών είναι βέβαιο πως θα καταγραφούν στα αποτελέσματα των stress tests που θα δημοσιοποιηθούν στις 23 Ιουλίου. Κι αυτά τα αποτελέσματα πιθανότατα θα χρησιμοποιηθούν ως ιδεώδης δικαιολογία για να απαλλαγεί το ελληνικό δημόσιο από δυο «σαπάκια».
Εικόνα και πραγματικότητα
Ωστόσο, η εικόνα απαξίωσης των δύο τραπεζών των οποίων μεθοδεύεται η πώληση «κοψοχρονιά» σε έναν τραπεζικό όμιλο ίσως με μεγαλύτερες «μαύρες τρύπες» από την Αγροτική κάθε άλλο παρά αντιστοιχεί στην πραγματική τους αξία. Μπορεί η Αγροτική να χρησιμοποιήθηκε πράγματι για χρόνια ως μηχανισμός συντήρησης των πελατειακών σχέσεων των κομμάτων εξουσίας, ωστόσο παραμένει κάτοχος μιας τεράστιας ακίνητης περιουσίας, αξίας τουλάχιστον 500 εκατ. ευρώ («της μεγαλύτερης από την εποχή του Σουλτάνου», αναφέρει χαρακτηριστικά σε μια δηλητηριώδη δήλωσή του ο Γ. Παναγιωτακόπουλος της «Αριστερής Πρωτοβουλίας» του ΠΑΣΟΚ). Ελέγχει επίσης τρεις σημαντικές αγροτοβιομηχανίες (Δωδώνη, Ελληνική Βιομηχανία Ζάχαρης, ΣΕΚΑΠ), διαθέτει πρόσβαση σε εκατοντάδες συνεταιριστικές οργανώσεις και ένα δίκτυο καταστημάτων που αγκαλιάζει όλη την αδιάφορη για τις ιδιωτικές τράπεζες αγροτική περιφέρεια.
Ανάλογα μοναδικά κοινωνικά χαρακτηριστικά διαθέτει το Ταμιευτήριο, κυρίως χάρη στη σύνδεσή του με το ευρύτατο δίκτυο καταστημάτων των ΕΛΤΑ που «εισδύει» στον κοινωνικό ιστό του χωριού, της κωμόπολης, της γειτονιάς. Αυτή είναι μια τεράστια κοινωνική περιουσία που ούτε κατά διάνοια αποτιμάται στα επίσημα τραπεζικά μεγέθη.
Η Τράπεζα Πειραιώς, λοιπόν, εμφανίζεται να διαπραγματεύεται «φιλικά» με την κυβέρνηση την απόκτηση δύο τραπεζικών δικτύων μεγάλης κοινωνικής βαρύτητας με ένα τίμημα εξευτελιστικό. Η πρόταση της είναι γεμάτη μυστικά και ψέματα: πρώτον, το τίμημα των 701 εκατ. ευρώ που προσφέρει για το 77% της ΑΤΕ και το 33% του Τ.Τ. είναι λιγότερο από το 25% των κρατικών ενισχύσεων που έχει λάβει η τράπεζα από το ταμείο των 28 δισ. ευρώ που δημιουργήθηκε το 2008 για την προστασία των τραπεζών. Η Πειραιώς έχει εισπράξει και από τους τρεις «πυλώνες» του Ταμείου 3,1 δισ. ευρώ (λεφτά των φορολογουμένων). Δεύτερον, τις κρατικές ενισχύσεις τις έλαβε – όπως και όλες οι τράπεζες- υπό την αυστηρή προϋπόθεση που έθετε η Κομισιόν ότι δεν θα γίνει κατάχρησή τους σε επιθετικές στρατηγικές στην αγορά. Τρίτον, η πονηρά διατυπωμένη πρόταση της Πειραιώς για το Ταμιευτήριο επιχειρεί να παρακάμψει την υποχρέωσή της να υποβάλει δημόσια προσφορά για όλους τους μετόχους ζητώντας το 33,04%, δηλαδή ελάχιστα παρακάτω από το 33,3% των μετοχών που κατέχει ως καταστατική μειοψηφία το Δημόσιο.
Συνολικότερη συμφωνία
Τα στοιχεία αυτά αναδύουν έντονα το άρωμα ενός πολιτικο-οικονομικού «ντιλ» και μιας παρασκηνιακής διαπραγμάτευσης της κυβέρνησης με τους τραπεζίτες. Γι’ αυτό και το… φιλοδώρημα πoυ προσφέρει ο Μ. Σάλλας πιθανότατα δεν θα είναι και το τελικό τίμημα.
Ισορροπώντας ανάμεσα στις προεκλογικές διακηρύξεις για ένα «ισχυρό δημόσιο τραπεζικό πυλώνα» και τις δεσμεύσεις που έχει αναλάβει έναντι των επιτηρητών και των πιστωτών να απαλλαγεί από τα «βαρίδια» της κρατικής περιουσίας, η κυβέρνηση αναμένεται κατά πληροφορίες να ευνοήσει μια ενδιάμεση συμφωνία με τον Μ. Σάλλα που θα διπλασιάζει μεν το τίμημα της πώλησης στο 1,5 δισ. αλλά θα τροποποιεί και το θεσμικό πλαίσιό του.
Αντί της εξαγοράς των ποσοστών 77% της Αγροτικής και 33,04% του Ταμιευτηρίου, θα προκρίνει ένα σχήμα ανταλλαγής μετοχών από το οποίο θα προκύψει ένας ημικρατικός τραπεζικός όμιλος στον οποίο το κράτος θα έχει την πλειοψηφία των μετοχών και η Πειραιώς θα ελέγχει το μάνατζμεντ. Έτσι θα παρακαμφθούν και πιθανά νομικά προσκόμματα που θα εγερθούν από ανταγωνιστές ή από τις Βρυξέλλες.
Αυτή πάντως δεν θα είναι η μόνη αλλαγή που θα προκύψει στο εγχώριο τραπεζικό σύστημα. Οι εκκλήσεις του διοικητή της ΤτΕ Γ. Προβόπουλου για συγχωνεύσεις τραπεζικών ιδρυμάτων ώστε να μείνουν «όσα αντέχει η ελληνική αγορά», οι αγωνιώδεις προειδοποιήσεις του Προέδρου της Εθνικής Β. Ράπανου για τον κίνδυνο «αφελληνισμού των ελληνικών τραπεζών» και φυσικά οι δημόσιες τοποθετήσεις (και τα μυστικά ραντεβού) Παπακωνσταντίνου υπέρ των τραπεζικών «γάμων» προδίδουν ότι εκκολάπτεται κι άλλο ντιλ, αν και δεν είναι απολύτως σαφές ποιοι θα είναι οι εταίροι του.
Είναι βέβαιο πάντως ότι η κυβέρνηση θέλει μεν πάση θυσία να «σώσει τους τραπεζίτες», αλλά ταυτόχρονα διεκδικεί έναν κεντρικό ρόλο για το κράτος και την πολιτική ελίτ στο τραπεζικό σύστημα.
Αυτή την επιδίωξη φανερώνουν και οι σχετικά σκληροί όροι που έχουν τεθεί για όσες τράπεζες αντλήσουν χρήματα από το νεοσύστατο Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας. Οι όροι αυτοί εμπεριέχουν ίσως κι έναν εκβιασμό του πολιτικού συστήματος προς τους τραπεζίτες ότι είναι να κάνουν να το κάνουν στο πλαίσιο μιας «φιλικής διαπραγμάτευσης».
Έπεται (χοντρή) συνέχεια
Φυσικά, οι παίκτες του τραπεζικού σκακιού δεν είναι απεριόριστοι. Με τον Βγενόπουλο στο περιθώριο και τις μικρότερες τράπεζες αδιάφορες ή εύκολους μελλοντικούς στόχους, στη σκακιέρα μένουν τρεις: Η Alpha Bank, που στα αποτελέσματα των τεστ αντοχής θα εμφανίζει την καλύτερη εικόνα και το υγιέστερο χαρτοφυλάκιο, η Εθνική της οποίας ο «συνεταιρισμός» με την τουρκική Finannsbank, ενδέχεται να υποστεί «αναδιάρθωση» και η Eurobank, που προσπαθεί εναγωνίως να βελτιώσει την εικόνα της, άλλοτε προβάλλοντας εκκολαπτόμενες συμμαχίες με την HSBC κι άλλοτε «φουσκώνοντας» τα αποτελέσματα των επενδύσεών της στην Πολωνία.
Κατά τα φαινόμενα ο τυχερός του δεύτερου τραπεζικού γάμου που προωθούν οι κυβερνητικοί μανδαρίνοι με τα golden boys των τραπεζών θα είναι η Eurobank η οποία, μάλιστα, ενδέχεται να είναι αυτή που θα εξαγοράζει την Εθνική, σε μια συμφωνία στο πλαίσιο της οποίας ο σωζόμενος θα εμφανίζεται ως σωτήρας.
Σε κάθε περίπτωση, η πολιτικά ελεγχόμενη αναδιάρθρωση του τραπεζικού συστήματος δεν αποκλείεται να καταλήξει στο παλιό σενάριο των 2,5 μεγα-τραπεζών, σενάριο που αποτελεί ανομολόγητο πόθο της εγχώριας τοκογλυφίας από την εποχή του αποτυχημένου ντιλ Εθνικής και Alpha Bank. Τι σημαίνει αυτό για καταθέτες και δανειολήπτες; Ένα τραπεζικό μονοπώλιο, έναν «Μεγάλο Αδελφό» του χρήματος και των επιτοκίων.
Σάιλοκ
Οι πραγματικοί στόχοι των stress tests
H αναδιάρθρωση του τραπεζικού συστήματος δεν είναι φυσικά ελληνική πρωτοτυπία. Ανάλογη στόχευση υπάρχει για όλο το ευρωπαϊκό πιστωτικό σύστημα στην απόφαση των ηγεσιών της Ευρωζώνης να δημοσιοποιήσει τα «τεστ αντοχής» των τραπεζών στις 23 Ιουλίου. Οι 91 τράπεζες που επελέγησαν γι’ αυτή τη δοκιμασία διαχειρίζονται κεφάλαια που αντιστοιχούν στο 35% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Η διαδικασία που επέλεξε το Εκοφίν για «περιληπτική δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων των στρες τεστ των τραπεζών», η γερμανική εμμονή για επιλεκτική δημοσιοποίηση στοιχείων και οι ρητορικές δεσμεύσεις για «διαφάνεια», είναι στοιχεία αποκαλυπτικά των εθνικών ανταγωνισμών που υποβόσκουν στην κατά τα λοιπά «συντονισμένη» δράση για τη στήριξη του χρηματοπιστωτικού συστήματος.
Στην πραγματικότητα, η προσδοκία πίσω από την απόφαση αυτή είναι αφενός να δοθούν τα κατάλληλα ερεθίσματα για διεργασίες εξαγορών και συγχωνεύσεων σε κάθε «εθνικό» τραπεζικό σύστημα, και αφετέρου να αποκαλυφθούν τράπεζες υποψήφιοι στόχοι εξαγοράς (ή απλώς ρευστοποίησης) σε άλλες χώρες. Όπως τα ζόμπι δεν είναι χορτοφάγα, έτσι κι οι τράπεζες είναι αδύνατο να απαλλαγούν από την κανιβαλική φύση τους. Ιδιαίτερα οι κατά τεκμήριο ισχυρές τράπεζες των κεντρικών ευρωπαϊκών χωρών μάλλον αδημονούν για τα τεστ αντοχής στις τράπεζες των PIGS, επιδιώκοντας μια κάθοδο στον ευρωπαϊκό Νότο. Από την άποψη αυτή, τα σχέδια της εγχώριας τραπεζοκρατίας για δημιουργία μεγάλων εθνικών «πρωταθλητών» στην αγορά χρήματος δεν αποκλείεται να ναυαγήσουν όταν εμφανιστούν «Λευκοί» ή «Μαύροι Ιππότες» από το Βορρά πρόθυμοι να «σώσουν» ή απλώς να καταβροχθίσουν τα ελληνικά μαγαζάκια της Πίστης, και μάλιστα με πολύ υψηλότερα τιμήματα. Θα είναι ενδιαφέρον να δούμε, για παράδειγμα, πώς θα συμπεριφερθεί η κυβέρνηση απέναντι σε μια γενναιόδωρη προσφορά «γάμου» που θα κάνει την πρόταση Σάλλα να μοιάζει μνημόσυνο και, μάλιστα, με ξένα κόλλυβα.
