Είχε προκαλέσει πολλές συζητήσεις και αρκετά ειρωνικά σχόλια ο Εμμανουέλ Τοντ με το βιβλίο του «Μετά την αυτοκρατορία – Δοκίμιο για την αποσύνθεση του αμερικανικού συστήματος» (μετ. Ν. Βουλέλης, εκδ. Κριτική, 2003), επειδή μόλις είχε συμπληρωθεί η δεκαετία της θριαμβολογίας για τους Δυτικούς που άρχισε με την αναπάντεχη κατάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, τη διάλυση του ανατολικού μπλοκ και την επακόλουθη αποσύνθεση των κομμουνιστικών κομμάτων της Ευρώπης, με τη συνοδεία τυμπανοκρουσιών για τον ερχόμενο 21ο αιώνα που οι αναλυτές, οι δημοσιογράφοι και οι πολιτικοί είχαν βιαστεί να βαφτίσουν «Αμερικάνικο αιώνα»!
Εκ των υστέρων, και με τη διαμεσολάβηση κι άλλων βιβλίων με ανάλογο περιεχόμενο, τα ειρωνικά σχόλια είχαν δώσει τη θέση τους σε πιο επιφυλακτικές κρίσεις και εκτιμήσεις. Η αποσύνθεση είχε αρχίσει πλέον να βγάζει αναθυμιάσεις που γίνονταν όλο και πιο αισθητές όσο κι αν καταβάλλονταν προσπάθειες να εξαερωθούν.
Σήμερα, αυξάνονται με ταχύτερους ρυθμούς οι μελετητές που αμφισβητούν την ακεραιότητα όχι μόνο της Αμερικής, αλλά και της Ευρώπης, δηλαδή ολόκληρου του δυτικού οικοδομήματος. Και κανένας δεν φαίνεται να έχει διάθεση να γελάσει μαζί τους όσες αντιρρήσεις κι αν έχει.
Στοιχείο προς στοιχείο, αυτά που συγκροτούν τον κορμό και το πνεύμα του δυτικού μπλοκ, ιδίως τα παλαιόθεν συγκριτικά του πλεονεκτήματα, έχουν εμφανίσει σημεία απαξίωσης, αλλοίωσης, φθοράς και συρρίκνωσης, άλλα σε μικρότερο κι άλλα σε μεγαλύτερο βαθμό, σχεδόν όλα, όμως, σε αποδρομή.
Δύση τρίτης ηλικίας
Κατ’ αρχήν, έχουν αλλάξει τα δημογραφικά δεδομένα, τα οποία για αιώνες ήταν αρκετά σταθερά. Μέσα σε λίγες δεκαετίες, που δεν συμπληρώνουν ούτε έναν αιώνα, η Ευρώπη μίκρυνε και μίκρυνε πάρα πολύ σε σχέση με το σύνολο του πληθυσμού της γης. Ενδεικτικά, από 550 εκατομμύρια κατοίκους που είχε το 1950, σήμερα έχει περίπου 630 (χωρίς τη Ρωσία) και η πρόβλεψη είναι ότι το 2050 θα έχει με το ζόρι 530! Σε κάπως καλύτερη κατάσταση οι ΗΠΑ, λόγω των μεταναστατευτικών ρευμάτων, από 340 περίπου εκατ. φέτος, θα έχουν 375 εκατ. το 2050. Στον αντίποδα, η Αφρική που είχε μόλις 225 εκατ. το 1950, είναι ήδη πάνω από 1.400.000.000 με πρόβλεψη να έχει το 2050 περίπου 2,5 δισεκ.! Και η Ασία από 1.370.000.000 το 1950, θα έχει 5.300.000.000 το 2050! Ενώ, οι 27 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα μείνουν στάσιμες στα 450 εκατ. κατοίκους που έχουν όλες μαζί, δηλαδή θα έχουν τον πληθυσμό που θα έχουν μόνο δύο χώρες της Ασίας, η Ινδονησία και το Μπάνγκλα Ντες!
Οι επτά πλουσιότερες δυτικές χώρες (G7: ΗΠΑ, Γερμανία, Ιαπωνία, Γαλλία, Μεγάλη Βρετανία, Καναδάς και Ιταλία) από 770 εκατ., θα έχουν μόλις 790 το 2050, ενώ ο συνολικός πληθυσμός της γης από τα 8 δισεκ. θα ανέβει στα 10! Δηλαδή το πληθυσμιακό μερίδιο των μητροπόλεων της αποικιοκρατίας, αν προσθέσουμε και Ολλανδία, Ισπανία, Πορτογαλία και Βέλγιο, θα μειωθεί κατά 20% μέσα σε 25 χρόνια, ενώ του υπόλοιπου κόσμου, του Παγκόσμιου Νότου, θα αυξηθεί περαιτέρω κατά 25%!
Αυτονόητα, αυτή η τεράστια μείωση του δυτικού μπλοκ συνοδεύεται από δραματική πτώση του ποσοστού των νέων και αντίστοιχη αύξηση των ηλικιωμένων σε κάθε δυτική κοινωνία. Ήδη η μέση ηλικία στην Ευρώπη κυμαίνεται κατά χώρα από 40 έως 48 έτη, ενώ στην Αφρική η μέση ηλικία σήμερα είναι στα 18,8 έτη! Νέοι στο Νότο, γέροι στο Βορρά! Οι συνέπειες για το άμεσο μέλλον είναι ασύλληπτες. «Πες μου παππού» θα είναι ο τίτλος ενός από τα τραγούδια που θα παίζονται πολύ όταν σε δυο δεκαετίες οι κοντά 9 εκατομμύρια Αφρο-Ασιάτες-Λατινοαμερικάνοι θα συναντούν στα διεθνή φόρα τους εκπροσώπους των 27 μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή ολόκληρου του Παγκόσμιου Βορρά (της Ιαπωνίας συμπεριλαμβανομένης). Το σημερινό 15% του Παγκόσμιου Βορρά διολισθαίνει ζαρώνοντας προς το 10% και το 85% του Παγκόσμιου Νότου πάει τροχάδην προς το 90%! Και όχι μόνο μεγαλύτερο και νεανικότερο, αλλά και πλουσιότερο.
Νέα πεποίθηση
Στον Παγκόσμιο Νότο, το κεντρικό μέλημα στις κοινωνίες είναι να ξεφύγουν οι λαοί από τη φτώχεια στην οποία τους είχε καταδικάσει και κρατήσει επί αιώνες η αποικιοκρατία, σκλαβώνοντας τους ανθρώπους, λεηλατώντας τον πλούτο τους και εμποδίζοντας κάθε εκσυγχρονισμό και εκδημοκρατισμό. Με την Κίνα να προπορεύεται στη θεωρία και την πράξη, απτό παράδειγμα επιτυχίας, διαδίδεται και εμπεδώνεται η πεποίθηση ότι οι κοινωνίες, τα έθνη και τα κράτη μπορούν κατακτώντας την ανεξαρτησία τους και αναπτύσσοντας ειρηνικές και ισότιμες σχέσεις μεταξύ τους να ξεφύγουν από τη μιζέρια και την υπανάπτυξη. Αυτή η πεποίθηση που κερδίζει ραγδαία έδαφος σε όλη τη γη αποτελεί το ισχυρότερο πλεονέκτημα των λαών και τον σοβαρότερο εχθρό της ηγεμονίας της Δύσης στον κόσμο. Αυτή η πεποίθηση, με ορατά και ατράνταχτα αποδεικτικά στοιχεία, γίνεται κτήμα της ανθρωπότητας και αποτελεί το πιο ακαταμάχητο όπλο των καταπιεσμένων από την αποικιοκρατία λαών και το πιο αποτελεσματικό εργαλείο για την απελευθέρωσή τους και την ευημερία τους.
Η Δύση έχει εξαντλήσει όλα τα θέλγητρα που είχε στη διάθεσή της. Οι χάντρες της δεν έχουν πια πέραση όπως είχαν στο παρελθόν. Το ισχυρότερο πλήγμα που δέχεται είναι ότι πλέον οι ιδέες της δεν είναι ελκυστικές, δεν πείθουν. Για τις στερημένες κοινωνίες, όχι λόγω της ανικανότητάς τους αλλά του αποκλεισμού τους, η δημοκρατία προωθείται και διαμορφώνεται πρωτίστως με την καταπολέμηση της φτώχειας και την ανάκτηση της αξιοπρέπειας και όχι με εκλογικά συστήματα που αν ήταν δημοκρατικά και δίκαια θα ήταν απαγορευμένα! Δισεκατομμύρια άνθρωποι σε όλες τις ηπείρους βλέπουν όλο και πιο καθαρά ότι το πολιτικό σύστημα δυτικού τύπου είναι διεφθαρμένο και ραμμένο στα μέτρα της ολιγαρχίας, πράγμα που αποδεικνύεται κι από την τρομερή διόγκωση των ανισοτήτων στη Δύση. Και ότι όποια οφέλη είχαν τα κατώτερα στρώματα ήταν μικρά μερίδια από τη λεηλασία όλης της ανθρωπότητας και όχι χάρη στην ανωτερότητα του συστήματος.
Άλλη γωνία
Μπορεί οι διανοούμενοι στη Δύση, οι πολιτικοί και οι δημοσιογράφοι, να θεωρούν σημαντικότερο κριτήριο για την ποιότητα ενός πολιτισμού το νόμο για τις παρένθετες μητέρες, αλλά οι λαοί της Ασίας, της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής σίγουρα έλκονται περισσότερο από το κριτήριο των Κινέζων να δώσουν βάρος και να πετύχουν την απαλλαγή 800 εκατομμυρίων ανθρώπων από τη φτώχεια.
Οι προσπάθειες των λαών του Παγκόσμιου Νότου να ξεφύγουν από τα δεσμά της εξάρτησης, να βρουν το δικό τους δρόμο για την ευημερία και την πρόοδο, να αξιοποιήσουν προς όφελός τους τις πλουτοπαραγωγικές τους πηγές, να λύσουν τα εσωτερικά τους προβλήματα και να επιλέξουν το σύστημα διακυβέρνησης που τους ταιριάζει χωρίς ξένες παρεμβάσεις, ενοχλούν το δυτικό κόσμο που χολοσκάει μόνο για τη διατήρηση της δικής του καλοπέρασης. Κι αυτό γίνεται όλο και πιο αισθητό στον Παγκόσμιο Νότο, αφαιρώντας από τη Δύση μεγάλο μέρος από τη δύναμη και τη γοητεία της. Ό,τι είναι δυτικό δεν λάμπει πια. Τα πρότυπα των δυτικών δεν είναι πια τόσο ελκυστικά όσο ήταν τα χρόνια που μεγαλώναμε εμείς. Ούτε οι ιδέες τους που δεν ανανεώθηκαν, ούτε τα συστήματά τους που λιμνάζουν, ούτε οι τεχνολογίες τους που βρήκαν καλύτερους εφαρμοστές, ούτε ο πολιτισμός τους που εξαντλείται σε πολεμικούς τυχοδιωκτισμούς.
Στις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, όσοι ασχολούνταν με την πολιτική έβρισκαν το σημαντικό που αναζητούσαν στην Ευρώπη. Και αυτοί που αγαπούσαν τον καπιταλισμό και αυτοί που αγαπούσαν το σοσιαλισμό. Στην εξουσία, κομμουνιστικά κόμματα στην ανατολική Ευρώπη, σοσιαλδημοκρατικά στη δυτική, αλλά και θατσερισμός στην Αγγλία και φρανκισμός στην Ισπανία, απ’ όλα είχε το πολιτικό μωσαϊκό. Και κινήματα, και εξεγέρσεις, και πολιτιστική παραγωγή και ζωηρές συζητήσεις και αναζητήσεις. Και εκμετάλλευση του Τρίτου Κόσμου και αλληλεγγύη στα απελευθερωτικά κινήματα. Ζωντανός τόπος η Ευρώπη, σε κίνηση και δημιουργία. Τώρα, όλα τα θετικά ξεφουσκωμένα, φλατ, άνευρα, φθαρμένα, γερασμένα και κούφια. Κι ο φασισμός αποθρασύνεται. Σάπια συστήματα, πολιτικοί της δεκάρας, μεταλλαγμένοι προοδευτικοί, κουρασμένες κοινωνίες, χαλασμένα υδραυλικά… Μόνο το μίσος σιγοβράζει, για τους ανυπότακτους, τους εξεγερμένους, τους αλλόθρησκους, τους πρόσφυγες. Και στην Αμερική τα ίδια και χειρότερα με επιλογές της «δημοκρατίας» ανάμεσα σε Μπάιντεν και Τραμπ!
