Α’ Μέρος
Ο Γρηγόρης Λαμπράκης γεννήθηκε στην Κερασίτσα Αρκαδίας το 1912. Γόνος πολυμελούς οικογένειας, παρά τις οικονομικές δυσκολίες σπούδασε Ιατρική στην Αθήνα. Ειδικεύτηκε στη γυναικολογία, και ήταν ο πρώτος στην Ελλάδα που ασχολήθηκε με τα ορμονικά προβλήματα. Έφτασε στη βαθμίδα του υφηγητή Πανεπιστημίου. Διέπρεψε και ως αθλητής: επί 23 χρόνια κατείχε το πανελλήνιο ρεκόρ στο άλμα εις μήκος.
Έκανε μεγάλο φιλανθρωπικό έργο επί Κατοχής, αλλά και αργότερα, προσφέροντας δωρεάν τις υπηρεσίες του. Εκλέχθηκε βουλευτής Πειραιά το 1961, συνεργαζόμενος με την ΕΔΑ. Αντιπρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη, ήταν δραστήριος στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
Στο Λονδίνο προσφέρθηκε να μεσολαβήσει στη Φρειδερίκη για λογαριασμό της Αγγλίδας συζύγου του φυλακισμένου κομμουνιστή Αμπατιέλου – αλλά η Φρειδερίκη αρνήθηκε να τον δεχθεί, κι ο Λαμπράκης δήλωσε ότι «στην Ελλάδα δεν κυβερνά η κυβέρνηση, αλλά η βασίλισσα». Αυτό εξόργισε την Φρειδερίκη, που αναρωτήθηκε: «Δεν θα με απαλλάξει κανείς από αυτόν;» (μαρτυρία Γεράσιμου Τσιγάντε, γραμματέα των Ανακτόρων). Λίγο αργότερα, στις 22 Μαΐου 1963, ο Λαμπράκης γίνεται στόχος των παρακρατικών, τραυματίζεται βαριά, και ξεψυχά μετά από πέντε μέρες…
Ο Λεωνίδας Κοντουδάκης ήταν αυτόπτης μάρτυρας της δολοφονικής επίθεσης. Γεννημένος το 1940, θυμάται τα πάντα με μεγάλη λεπτομέρεια και μας τα αφηγείται με ένταση, σαν να τα ζει αυτή τη στιγμή.
Πώς βρεθήκατε εκείνη την ημέρα στη Θεσσαλονίκη;
Ήμουν φοιτητής στη Γεωπονική Σχολή από το 1960, σε μια εποχή που η Θεσσαλονίκη είχε μετατραπεί σε αστυνομικό γκέτο…
Ποιοι και πού διοργάνωσαν την ομιλία του Γρηγόρη Λαμπράκη;
Τον προσκάλεσε η επιτροπή για την ειρήνη και τον αφοπλισμό, ο Σύνδεσμος Μπέρτραντ Ράσελ Θεσσαλονίκης. Η ομιλία κανονίστηκε να γίνει στην αίθουσα Πικαντίλι, στην Αριστοτέλους. Πηγαίνοντας, πέρασα και πήρα τον σύντροφο Νίκο Μυρσίνη και τη γυναίκα του Ρούλα. Φτάνοντας στο Πικαντίλι, είδαμε ότι μας παρέπεμπαν στο ΔΣΚ (Δημοκρατικό Συνδικαλιστικό Κέντρο) επί της Ερμού, στον 3ο όροφο. Η αίθουσα ήταν γεμάτη από 150 άτομα, γνωστούς αριστερούς και αρκετούς φοιτητές.
Τι κλίμα επικρατούσε πριν έρθει ο Λαμπράκης στον χώρο της συγκέντρωσης;
Φτάνοντας εκεί συναντήσαμε αρκετούς αντιφρονούντες και χωροφύλακες. Περιμένοντας τον Λαμπράκη, φωνάζαμε από τα μεγάφωνα φιλειρηνικά συνθήματα. Σε λίγο άρχισαν να μας βρίζουν, λέγοντάς μας Βούλγαρους, και να μας πετάνε πέτρες και τούβλα. Κλείσαμε τα πατζούρια. Κατά τις 8 ήρθε ο Λαμπράκης, μ’ ένα καρούμπαλο στο μέτωπο. Καταλάβαμε ότι τον είχαν χτυπήσει οι τραμπούκοι…
Μπορείτε να μας περιγράψετε τι ακολούθησε;
Καθ’ όλη τη διάρκεια της ομιλίας του, ο Λαμπράκης κάνει εκκλήσεις προς αυτούς που επιτηρούν την τάξη, να διαφυλάξουν τη σωματική μας ακεραιότητα από τους τραμπούκους. Η ομιλία τελειώνει 10 παρά το βράδυ. Ο Κομνηνός, Διευθυντής της Χωροφυλακής Θεσσαλονίκης, προσπαθεί να παραμερίσει τους τραμπούκους, και προτείνει να φέρει ένα αστικό λεωφορείο, ώστε να ξεφύγουμε. Εμείς όμως, φοβούμενοι ότι θα μας κομματιάσουν, αρνηθήκαμε.
Στο πεζοδρόμιο έκοβε βόλτες ο αρχηγός της παρακρατικής οργάνωσης Καρφίτσα και περιβόητος δωσίλογος Ξενοφών (Φον) Γιοσμάς, γερμανοντυμένος «υπουργός» της λεγόμενης «Κυβέρνησης των Ελλήνων Εθνικοσοσιαλιστών», που το 1944 είχε καταφύγει στην Αυστρία. Με την ομπρέλα του έσπασε το πίσω τζάμι του ασθενοφόρου που ήταν παρκαρισμένο δίπλα στην είσοδο, χωρίς να του μιλήσει κανείς από τους αξιωματικούς που ήταν εκεί. Μ’ αυτόν τον τρόπο έδιωξε το ασθενοφόρο…
Απέναντι από την έξοδό μας ήταν το κατάστημα νεωτερισμών Μέλισσα, με κατάφωτες βιτρίνες. Μπροστά του στέκονταν 10-15 ανώτεροι αξιωματικοί της χωροφυλακής με επικεφαλής τον στρατηγό Μήτσου. Περίμεναν να δουν την έκβαση της επιχείρησης δολοφονίας του Λαμπράκη… Τελικά μας επέτρεψε ο Κομνηνός να βγούμε καμιά τριανταριά, κι έκλεισε την πόρτα. Μπήκαμε μπροστά περίπου 15 νέοι, και στη μέση ο Λαμπράκης, ο Πάτσας, ο Ρηγόπουλος και ο Σύλλας Παπαδημητρίου, δικηγόρος, πρώην γραμματέας πόλης της ΕΔΑ.
Ξεκινώντας, μόλις φθάσαμε στη γωνία Ερμού και Βενιζέλου, είδαμε ότι απέναντι ήταν ο κύριος όγκος των τραμπούκων, ενώ το πεζοδρόμιο της Βενιζέλου προς Εγνατία ήταν καθαρό. Ακούστηκε η φωνή του Σύλλα, «από δω παιδιά», και παίρνει τον Λαμπράκη να περάσει απέναντι, στο στόμα του λύκου, αφρούρητο, γιατί εμείς οι πρώτοι είχαμε στρίψει και η οπισθοφυλακή δεν μπόρεσε να μπει μπροστά…
Ακούω το μαρσάρισμα του τρίκυκλου και σε δευτερόλεπτα τη φωνή της Σοφίας, αρραβωνιαστικιάς του Τάκη Μακρή: «Τον σκότωσαν»!
Ο Λαμπράκης βρίσκεται δηλαδή ήδη στο έδαφος… Τι κάνετε εσείς;
Ρίχνω ένα σάλτο και βρίσκομαι πάνω από το κεφάλι του Λαμπράκη. Είχε αρχίσει να βγάζει αίμα από το ένα ρουθούνι. Τον σηκώνω μισό μέτρο από το έδαφος, αλλά δέχομαι από πίσω ένα χτύπημα με σακ βουαγιάζ που είχε μέσα τούβλα. Προσπάθησα να κυνηγήσω αυτόν που με χτύπησε, αλλά κρύφτηκε πίσω από τους παρατεταγμένους χωροφύλακες. Τον υπέδειξα στον επικεφαλής ενωμοτάρχη, αλλά αυτός τίποτα, έκανε βόλτες με τα χέρια πίσω από την πλάτη του…
Καθοδηγητής και οργανωτής της δολοφονίας ήταν ο μοίραρχος Δημήτριος Κατσούλης, διοικητής του Ε΄ Τμήματος Ασφάλειας. Ήταν εκεί που άνοιξε το πέρασμα του τρίκυκλου και μετά έκλεισε.
Την ώρα που έτρεξα προς τον Λαμπράκη, βλέπω το τρίκυκλο να φεύγει προς την παραλία. Έκανε μια μικρή καμπύλη για να μπει στη Βενιζέλου, που βοήθησε τον εξ αριστερών γαντζωμένο στα παραπέτια Μανώλη Χατζηαποστόλου, χρόνια σύντροφό μας, ν’ ανέβει στο τρίκυκλο.
Ενώ διαπληκτιζόμουν με τον ενωμοτάρχη κατέφθασαν τρεις σύντροφοι, ο Σπύρος Σακέτας, ο Κώστας Βέρος και ο Νίκαινας, σήκωσαν τον Λαμπράκη, σταμάτησαν ένα ΙΧ σκαραβαίο και τον βάλαμε μέσα. Ο σκαραβαίος που όλως τυχαίως παρέλαβε τον Λαμπράκη, ήταν νοικιασμένος από τον χωροφύλακα οδηγό του Χολέβα, τότε γενικού γραμματέα του Υπουργείου Βορείου Ελλάδος, αργότερα υπουργού της χούντας…
Εγώ γύρισα στον τόπο του εγκλήματος και περισυνέλεξα την τσάντα του Λαμπράκη, καθώς και κάποια διάσπαρτα χαρτιά και τον ασημένιο αναπτήρα του. Μετά πήρα τη Βενιζέλου προς Εγνατία. Οι τραμπούκοι δεν με πλησίασαν. Είχαν πετύχει τον στόχο τους, που ήταν η δολοφονία του Λαμπράκη. Η Φρειδερίκη (Φρίκη) πήρε την εκδίκησή της, και οι αξιωματικοί τα γαλόνια τους!
* Την επόμενη εβδομάδα: Τι έγινε στο μεσοδιάστημα και μέχρι τη δίκη.
