Κάποια αφορμή χρειάζεται πάντα για να εκραγεί μια κοινωνία καταπιεσμένη και παγωμένη για μεγάλο χρονικό διάστημα. Σε μια Χιλή φοβισμένη και αποσυντεθειμένη από τις πολιτικές της χούντας του Πινοσέτ (την οποία ακολούθησε μια κουτσή και πλήρως ελεγχόμενη μεταπολίτευση), μια «απλή» αύξηση των εισιτηρίων στα μέσα μαζικής μεταφοράς άρκεσε τελικά σαν σπίθα για να πάρει φωτιά όλη η χώρα. Όχι ότι δεν υπήρξαν σημαντικά κινήματα τα προηγούμενα χρόνια: όλοι θυμούνται τις μαθητικές και φοιτητικές κινητοποιήσεις, τις πρώτες που έσπασαν τον πάγο μετά τη διαδοχή του Πινοσέτ από πολιτικές προσωπικότητες. Αυτή ήταν εξάλλου η πρώτη γενιά που μεγάλωσε χωρίς να νιώθει την άμεση απειλή του στρατού, και η πρώτη που ξαναγέμισε τους δρόμους με μαχητικές διαδηλώσεις, χωρίς όμως να καταφέρνει να ξεσηκώσει την υπόλοιπη κοινωνία.
Οι ίδιοι πρωτοστατούν και τώρα στις κινητοποιήσεις, με μια μεγάλη διαφορά: ιδίως από τα μέσα αυτής της εβδομάδας εμφανίστηκε μαζικά, για πρώτη φορά, και η γενιά που γεννήθηκε και ενηλικιώθηκε στα πέτρινα χρόνια της χούντας του Πινοσέτ. Οι ηλικίες δηλαδή 30-45, που μέχρι τώρα ήταν άφαντες στις αντικυβερνητικές διαμαρτυρίες – όπως φυσικά και οι ακόμη μεγαλύτεροι, που ακόμη τρομάζουν ενθυμούμενοι όσα βίωσαν όταν η Ουάσιγκτον αποφάσισε να ανατρέψει τον Αλιέντε και να μετατρέψει τη Χιλή στο πρώτο πειραματόζωο του νεοφιλελευθερισμού. Ο συνδυασμός της στρατιωτικής μπότας με ένα μπαράζ ιδιωτικοποιήσεων και ακραίων νεοφιλελεύθερων πολιτικών κατάφερε να ραγίσει για τα καλά τη συλλογική ραχοκοκαλιά της χιλιάνικης κοινωνίας, και να διασφαλίσει έτσι τα συμφέροντα των ΗΠΑ και της ντόπιας ελίτ ακόμη και μετά τη μεταπολίτευση.
Αιματοκύλησαν τον ξεσηκωμένο κόσμο
Η μαζικότητα και η αποφασιστικότητα του τωρινού αυθόρμητου ξεσηκωμού, όπως και η αδυναμία ελέγχου του από οποιαδήποτε πολιτική και συνδικαλιστική δύναμη (απόρροια της χρόνιας δυσπιστίας των Χιλιάνων για όλο το «επίσημο» φάσμα), τρομοκράτησε το καθεστώς του δεξιού δισεκατομμυριούχου Σεμπαστιάν Πινιέρα. Η πρώτη ενστικτώδης αντίδρασης της ελίτ και του στρατού ήταν να συσπειρωθεί γύρω από τον Πινιέρα και να αντιδράσει με τον μοναδικό τρόπο που γνωρίζει καλά: εξαπολύοντας τον τρόμο. Η στρατοχωροφυλακή αφέθηκε με τα χέρια λυμένα από την περασμένη Παρασκευή να «καθαρίσει». Δεν τα κατάφερε, κι έτσι το Σάββατο ο Πινιέρα, μιλώντας από το αρχηγείο του στρατού κι όχι από το προεδρικό μέγαρο, κήρυξε στρατιωτικό νόμο και απαγόρευση κυκλοφορίας. Επίλεκτες στρατιωτικές μονάδες στάλθηκαν να βοηθήσουν τη στρατοχωροφυλακή…
Ο μέχρι στιγμής απολογισμός είναι τραγικός: 22 νεκροί μέχρι χθες (σύμφωνα με την κυβέρνηση, ενώ ανεξάρτητες πηγές μιλούν για 45 νεκρούς), εκατοντάδες τραυματίες, πάνω από 5.000 συλληφθέντες. Δύο ακόμη στοιχεία της βαρβαρότητας που εξαπολύθηκε είναι οι μαζικοί βασανισμοί και βιασμοί συλληφθέντων από τα «όργανα της τάξης» και οι «εξαφανίσεις» διαδηλωτών. Αυτά τα αίσχη επίτηδες διέρρεαν μέχρι την Τρίτη από το κυβερνητικό επιτελείο ώστε να γίνει σαφής η αδιαλλαξία του και να τρομοκρατηθούν οι πλατιές μάζες που βγήκαν στους δρόμους. Επικουρικά, επιχειρήθηκε να κατασυκοφαντηθούν συλλήβδην οι διαδηλωτές ως πλιατσικολόγοι, με αφορμή το σπάσιμο επιχειρήσεων και τραπεζών από άγνωστους τις πρώτες μέρες του ξεσηκωμού: τώρα αρχίζουν να βγαίνουν στην επιφάνεια στοιχεία για την ανάμιξη καθεστωτικών υπηρεσιών στην υποκίνηση λεηλασιών, ώστε να δοθεί η εικόνα «χάους που πρέπει να παταχθεί».
Η μαζικότητα των αυθόρμητων κινητοποιήσεων, η μαχητικότητα των διαδηλωτών, η συμμετοχή και μεγαλύτερων ηλικιών που για πρώτη φορά έσπασαν τον φόβο δεκαετιών, σε συνδυασμό με την αρνητική αντίδραση των «αγορών» μπροστά στον κίνδυνο ανεξέλεγκτων εξελίξεων, προκάλεσε ρήξη στους κόλπους του καθεστωτικού μπλοκ – το οποίο πλέον φοβάται ότι θα απειληθεί αυτό καθαυτό το μεταπινοσετικό οικοδόμημα
Μεγάλες παραχωρήσεις της ελίτ για να διασωθεί
Αφού όλες αυτές οι απόπειρες έπεσαν στο κενό, με τις διαδηλώσεις να διογκώνονται αντί να φθίνουν και με τον κόσμο να αντιστέκεται με γυμνά χέρια σε πάνοπλους χωροφύλακες και στρατιωτικούς, ένα τμήμα της ολιγαρχίας άρχισε να φοβάται ότι θα απειληθεί αυτό καθαυτό το μεταπινοσετικό οικοδόμημα. Στη διαφοροποίηση εντός του καθεστωτικού μπλοκ έπαιξε ρόλο και η αντίδραση των «αγορών» μπροστά στον κίνδυνο ανεξέλεγκτων εξελίξεων, με το εθνικό νόμισμα να υποτιμάται έναντι του δολαρίου και τις μετοχές των μεγάλων επιχειρήσεων να κατρακυλούν απότομα. Η επιμονή του «πεζοδρομίου» και οι πιέσεις που άσκησαν οι πιο φιλελεύθεροι καθεστωτικοί υποχρέωσαν τελικά τον Πινιέρα να αλλάξει εντελώς ρυθμό!
Σε τηλεοπτικά διάγγελμά του τη νύχτα της Τρίτης, ο πρόεδρος της Χιλής ανακοίνωσε την απόσυρση των αυξήσεων στα μέσα μαζικής μεταφοράς, που ήταν η αφορμή του λαϊκού ξεσπάσματος, και ένα ολόκληρο φιλολαϊκό πακέτο: αύξηση των συντάξεων, καθιέρωση ελάχιστου μισθού 435 ευρώ, μείωση της φορολόγησης των φτωχότερων, αύξηση 40% της φορολόγησης των πολύ πλούσιων (όσων δηλαδή έχουν μηνιαίο εισόδημα άνω των 10.000 ευρώ), γενναία χρηματοδότηση του εγκαταλελειμμένου ως τώρα δημόσιου συστήματος υγείας, μείωση των τιμών των φαρμάκων, ακύρωση των αυξήσεων στο ηλεκτρικό, μείωση των μισθών των κυβερνητικών αξιωματούχων και όριο στη δυνατότητα επανεκλογής των «αιωνόβιων» βουλευτών. Ξαφνικά δηλαδή η Χιλή βρέθηκε με μια σχεδόν… σοσιαλιστική πολιτική, και μάλιστα εξαγγελμένη από τον γκουρού του νεοφιλελευθερισμού! Το εύρος των εξαγγελιών δείχνει, πρώτον, ότι ο ξεσηκωμός έβαλε γρήγορα στο στόχαστρο όλο το μεταπινοσετικό πολιτικό και οικονομικό σύστημα. Δεύτερον, δείχνει τον πανικό που κατέλαβε την ντόπια ελίτ μπροστά σε μια γενικευμένη και «ανεξέλεγκτη» εξέγερση.
«Πινιέρα βρωμάς χούντα»
Το νυχτερινό διάγγελμα της Τρίτης δεν ήταν πάντως «παραγωγικό»: την Τετάρτη το κύμα διαμαρτυρίας, σε συνδυασμό με τη γενική απεργία που κήρυξε η «Κοινωνική Ενότητα» (ένα συντονιστικό των συνδικάτων και των κοινωνικών κινημάτων), δυνάμωσε κι άλλο, απ’ άκρη σε άκρη της χώρας. Αυτή ήταν άλλωστε η πρώτη μέρα που εμφανίστηκαν μαζικά στους δρόμους και οι μεγαλύτερες ηλικίες, σε αριθμούς που όπως είπε ένας βετεράνος δημοσιογράφος «θύμιζαν εποχή Αλιέντε», δίνοντας κουράγιο σε μια νεολαία που είχε αναγκαστεί να αγωνίζεται μόνη της εδώ και χρόνια. «Πινιέρα βρωμάς χούντα» έγραφε χαρακτηριστικά ένα φοιτητικό πανό στο Σαντιάγκο, δίπλα σε ένα άλλο που κρατούσαν συνταξιούχοι κι έγραφε «Κουραστήκαμε, Ενωθήκαμε, Πολεμάμε για Αξιοπρέπεια», με τον «χύμα» κόσμο να χειροκροτεί και να φωνάζει μαζί τους «Λευτεριά στους πολιτικούς κρατούμενους, ο στρατός στους στρατώνες, οι υπουργοί στη φυλακή»!
Το ίδιο σκηνικό επαναλαμβάνεται μέχρι σήμερα, με τεράστιες διαδηλώσεις σε όλα τα αστικά κέντρα και το καθεστώς να ταλαντεύεται μεταξύ νέου γύρου άγριας καταστολής και ακόμη περισσότερων παραχωρήσεων. Ενδεικτικά των ενδοσυστημικών διαφωνιών είναι κάποια «άρθρα γνώμης» σε εφημερίδες όπως η El Mercurio (η μιντιακή ναυαρχίδα της χιλιάνικης ολιγαρχίας, που είχε παίξει ρόλο-κλειδί στην ανατροπή του Αλιέντε) τα οποία συστήνουν ακόμη και την παραίτηση του αντιδημοφιλούς Πινιέρα ώστε να κατευναστεί η λαϊκή οργή. Ορισμένοι μάλιστα αφήνουν να εννοηθεί ότι «και η πρεσβεία δεν αντιμετωπίζει αρνητικά ένα τέτοιο ενδεχόμενο» (δεν χρειάζεται να διευκρινιστεί καν ποια είναι η πρεσβεία, δεδομένου του «ιστορικού ρόλου» των ΗΠΑ στη Χιλή…). Οι περισσότεροι κατανοούν ότι το παιχνίδι της τρομοκράτησης έχει χαθεί: ο φόβος που βασίλευε στην πλειοψηφία των λαϊκών τάξεων έχει νικηθεί, και θα χρειαστεί μεγάλη ευλυγισία από μεριάς των ελίτ και των Βορειοαμερικανών πατρώνων τους για να διατηρήσουν τα βασικά «κεκτημένα» τους.
