του Σήφη Κασσεσιάν*
Η συμφωνία Πούτιν-Αλίεφ-Πασινιάν κλείνει τον παρόντα κύκλο του πολέμου στον Νότιο Καύκασο. Είναι προφανές ότι το κλείσιμο αυτό είναι εμβαλωματικό. Η αρνητική για την Αρμενία, αλλά σε μεγάλο βαθμό αμφίβολη, έκβαση του πολέμου δεν επέτρεψε την ολοκληρωτική ικανοποίηση των φιλοδοξιών του Αζερμπαϊτζάν. Φυσικά, η εξεύρεση λύσης του είδους “everybody is happy” είναι εξ ορισμού αδύνατη στη διεθνή διπλωματία. Οι ερμηνείες για το ποιος δικαιούται να είναι ευτυχής για τη συμφωνία διίστανται. Κορυφαίος αναλυτής χαρακτήρισε τη Ρωσία ως «απροσδόκητο νικητή» της σύγκρουσης, ενώ άλλος θεωρεί ότι έχουμε να κάνουμε με την προώθηση των τουρκικών θέσεων προς την Κασπία και την Κεντρική Ασία και την επισφράγιση της διαδικασίας παρακμής της Ρωσίας.
Αν βασιστούμε στις μαρτυρίες του προέδρου της Δημοκρατίας του Αρτσάχ και του αρχηγού του ΓΕΣ της Αρμενίας, πρέπει να δεχτούμε ότι η συμφωνία πρόλαβε μια διαφαινόμενη μεγαλύτερη καταστροφή. Ο συνασπισμός Αζερμπαϊτζάν-Τουρκίας-Ισραήλ-τζιχαντιστών είχε επικρατήσει στο πεδίο της μάχης. Η αποδοχή της ήττας είναι πιο δύσκολη όταν έχεις διεξάγει ένα επικό αγώνα, αλλά είναι και πράξη ευθύνης, αν με αυτήν αποτρέπεις μεγαλύτερα δεινά.
Στο χαρτί της συμφωνίας έχουν αποτυπωθεί τρία κυρίως δεδομένα:
1. Η αναπόφευκτη –εξαιτίας της έκβασης του πολέμου– επιστροφή στο Αζερμπαϊτζάν εδαφών ελεγχόμενων μέχρι σήμερα από την αρμενική πλευρά. Η έκταση αυτών των εδαφών ίσως κρίνεται μεγάλη. Ίσως είναι ένα αναπόφευκτο αντίτιμο για τη συναίνεση των Αζέρων στη διατήρηση –προσωρινά, μόνιμα;– του στάτους κβο στον πυρήνα του Αρτσάχ.
2. Η δημιουργία ρωσικής ειρηνευτικής δύναμης. Ενισχύεται, ως εκ τούτου, η ρωσική παρουσία στον Καύκασο. Μάλλον πρόκειται για θετική για την αρμενική πλευρά εξέλιξη. Αφήνοντας κατά μέρος τις αγιοποιήσεις του «ορθόδοξου» Πούτιν (προσκυνητή στο Άγιο Όρος) και έχοντας πάντα κατά νου τη στάση των Ρώσων (Στάλιν) κατά την εξέγερση της Βαρσοβίας, δεν μπορούμε να μην δεχτούμε ότι η Ρωσία ήταν η μόνη πλευρά προς την οποία η Αρμενία προσέβλεψε ευθύς εξαρχής για παροχή πρακτικής βοήθειας. Στο όποιο μέλλον θα έχει η παρεμβαλλόμενη στη γραμμή αντιπαράθεσης ρωσική δύναμη, ο προτιθέμενος να διασχίσει αυτή τη γραμμή –και αυτός δεν θα είναι η αρμενική πλευρά, που είχε από την πρώτη στιγμή αποδεχτεί ότι η κατοχή αυτών των εδαφών ήταν πρόσκαιρη– πρέπει να έχει τη συναίνεση των Ρώσων. Ακόμα και αν δημιουργείται στην περιοχή ρωσοτουρκικό condominium, αυτό είναι καλύτερο από ένα αζεροτουρκικό.
Η αποδοχή της ήττας είναι πιο δύσκολη όταν έχεις διεξάγει ένα επικό αγώνα, αλλά είναι και πράξη ευθύνης, αν με αυτήν αποτρέπεις μεγαλύτερα δεινά
3. Η διατήρηση του πολιτικού στάτους κβο στον πυρήνα του Αρτσάχ και ενός διαδρόμου επικοινωνίας Αρμενίας-Αρτσάχ. Έχουμε εδώ μία –ίσως έμμεση, ίσως άφατη– παραδοχή, εκ μέρους των δύο πέραν της Αρμενίας συμβαλλομένων, της ιδιαιτερότητας του Αρτσάχ, που ίσως αφήνει στην αρμενική πλευρά περιθώρια για διπλωματική εκστρατεία προς την κατεύθυνση παγιοποίησης, υπό διεθνή αναγνώριση, ενός καθεστώτος μη υπαγωγής του Αρτσάχ στο Αζερμπαϊτζάν. Ίσως ένα ρωσοαμερικανικό consensus στον ΟΗΕ θα οδηγούσε στη δημιουργία στο Αρτσάχ ενός αρμενικού Κοσσυφοπεδίου, λύση που ο «νικητής» Αλίεφ θα μπορούσε να πουλήσει ευκολότερα στον λαό του, με δεδομένη και την παραχώρηση από την Αρμενία ενός διαδρόμου επικοινωνίας του Αζερμπαϊτζάν με το Ναχιτσεβάν.
Η διαχείριση και το –μερικό τουλάχιστον– ξεπέρασμα των συνεπειών της ήττας από μέρους της αρμενικής πλευράς θα εξαρτηθεί από τη συσπείρωση του λαού γύρω από τη δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνησή του. Μετά από ένα διάστημα στο οποίο θα διεξαχθεί ήρεμος και τεκμηριωμένος διάλογος σχετικά με τα του πολέμου, η κυβέρνηση Πασινιάν πρέπει να προσέλθει στις κάλπες για να ανανεώσει τη λαϊκή εντολή προς αυτήν. Και, οπλισμένη με αυτήν, πρέπει να θέσει τα θεμέλια για παγίωση και ενίσχυση των δημοκρατικών θεσμών στη χώρα, επιστροφή στο λαό του κλεμμένου από τους ολιγάρχες εθνικού πλούτου, ανακατανομή με φιλολαϊκό πρόσημο του εθνικού πλούτου, ανάπτυξη των παραγωγικών δυνατοτήτων της χώρας. Η οικονομική ευρωστία, η αμυντική ετοιμότητα και η δημιουργία διπλωματικού σώματος –ανύπαρκτου σήμερα– ικανού να προασπίσει τα συμφέροντα της χώρας είναι κάποιοι κεντρικοί άξονες γύρω από τους οποίους πρέπει αναπόφευκτα να κινηθεί η διαδικασία δημιουργίας μιας Αρμενίας ικανότερης να ανταποκριθεί στις προκλήσεις που θέτει η γεωπολιτική θέση και η ιστορία της.
* Συγγραφέας και γραμματέας του Κέντρου Ελληνοαρμενικών Μελετών ([email protected]).
