Τα τελευταία χρόνια έχει αναγνωριστεί η μεγάλη αξία γνώσης της τοπικής ιστορίας και σε αυτό έχουν συμβάλλει δεκάδες άνθρωποι που με επιμονή και επιμονή έχουν κάνει σημαντικό ερευνητικό έργο για τις ιδιαίτερες πατρίδες τους και την ιστορία τους.
Χωρίς να είναι επαγγελματίες ιστορικοί μας έχουν χαρίσει ένα απίστευτο υλικό, συχνά προϊόν πολυετούς έρευνας που συνδυάζει τη γνώση για τον τόπο, τις μαρτυρίες, τα αρχεία και τα κάθε είδους δημοσιεύματα και βιβλία.
Μια τέτοια δουλειά μας παρουσιάζει κι ο Γεώργιος Χ. Καρανάσιος στο βιβλίο του «Ο Δωρικός διάδρομος και τα στενά Γραβιάς-Άμπλιανης» που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Κ & Μ Σταμούλη.
Όπως σημειώνεται, «από τα στενά Γραβιάς-Άμπλιανης, τα πελασγικά-δρυοπικά στενά, λόγω των ισχυρών πελασγικών τειχών, αποκαλούμενο αρχαίο Μυκηναϊκό-Δωρικό Πέρασμα, λόγω του μυκηναϊκού (δωρικού) δρόμου της Δωρικής Τετράπολης ή με νεότερη ονομασία, “Ιστορικά Στενά Γραβιάς-Άμπλιανης” ή “51ο χιλιόμετρο” από την Εθνική Αντίσταση, ως ενδιάμεσο οδικό τμήμα του μεγάλου Μυκηναϊκού και Δωρικού Διαδρόμου, που ένωνε επικοινωνιακά, τον άνω ρου Κηφισού (άνω κοιλάδα Κηφισού) με τον Μαλιακό κόλπο (βόρεια) και νότια με τον Κορινθιακό κόλπο, διήλθαν από αυτό το (γεω)στρατηγικό πέρασμα, όλα τα αρχαία ελληνικά φύλα και σχεδόν όλες οι επιδρομές των Βορείων φυλών της Ευρώπης και των γνωστών Ασιατικών φυλών, τα οποία μέσα από τις στενωπούς της αρχαίας ενοποιημένης Οίτης με τον Καλλίδρομο κατέληγαν στην άνω κοιλάδα Κηφισού, στη βόρεια είσοδο των Ιστορικών Στενών, με κάποιους επιδρομείς να συνεχίζουν νότια, σε Δελφούς, αρχαία Άμφισσα μέχρι τον Κορινθιακό κόλπο ή να ακολουθούν ανατολική πορεία καταστροφών, παράλληλη με εκείνη του ποταμού Κηφισού, προς Βοιωτία, Αττική, μέχρι τον Ισθμό της Κορίνθου (Πελοπόννησο).
Κάποιοι απ’ αυτούς τους επιδρομείς παρέμειναν, αφήνοντας το κοινωνικό τους αποτύπωμα (μικροτοπωνύμια, δάνεια αγροτικο-κτηνοτροφικών λέξεων, κ.ά.) στην άνω κοιλάδα και στα ορεινά της.
Οι κάτοικοι των εναπομεινάντων δωρικών οικισμών, Βοίου και Ερινεού της άνω κοιλάδας μετά το 535 μ.Χ. εξαναγκάστηκαν και αυτοί να φύγουν λόγω των συχνών επιδρομών για τα ορεινά των γύρω βουνών (Παρνασσού, Γκιώνας, Οίτης, Καλλίδρομου) και άλλοι σε γειτονικές ή σε πιο μακρινές περιοχές της ελλαδικής Χερσονήσου.
Οι νέοι Οικισμοί που δημιουργήθηκαν μετά τη φυγή τους γύρω από τα Ιστορικά Στενά Γραβιάς-Άμπλιανης, η Βάρμπενα, η Βάριανη, η Σόνισκα, ο Χλωμός, το Καστέλλι, η Πανάσσαρη, τα Παλιάμπελα, οι Διπλοπίτες (Διπλοπίτα), η Άμπλιανη (κάποιοι στην παρούσα εργασία καταγράφονται πρώτη φορά ιστορικά, ίσως άλλοι παραμένουν ακόμη άγνωστοι…), άντεξαν όμως στον χρόνο και στη βάρβαρη κατοχή των εκάστοτε επιδρομέων κατακτητών και των επήλυδων μεταναστών: Ρωμαίων, Σλάβων, Σταυροφόρων Φράγκων, Καταλανών, Δυτικών και Βαλκανικών Μισθοφόρων, Οθωμανών…επανήλθαν (όσες γενιές άντεξαν) μετά την Επανάσταση του ’21 στην Άνω Κοιλάδα Κηφισού (οροπέδιο), σε νέους οικισμούς με πληθυσμιακές αλλαγές στη σύνθεσή τους.»
Όπως σημειώνει ο συγγραφέας σε παλιότερο κείμενό του, «η ατραπός στο πέρασμα των ελληνικών ιστορικών περιόδων χρησιμοποιείται από δεκάδες κατακτητές, επιδρομείς, επήλυδες από ελληνικά, βόρεια ευρωπαϊκά και ασιατικά φύλα, ερχόμενα από τ’ άλλα βόρεια στενά της ενοποιημένης Οίτης με τον Καλλίδρομο…
…Από την “Κούλια” Άμπλιανης, την κορυφή της Άμπλιανης, με μόνιμη φρουρά οι νέοι κατακτητές Τούρκοι, όπως και οι προηγούμενοι, ελέγχουν πανοραμικά όλο το καλντερίμι από τη χαράδρα Γραβιάς μέχρι την “Κακιά Σκάλα” για Σάλωνα (Άμφισσα).
Δημιουργούν μόνιμες τουρκικές φρουρές στις εισόδους και στα παρατηρητήρια επικοινωνίας, που εξελίχθηκαν σε χάνια ξεκούρασης οδοιπόρων, περιηγητών, μικροπωλητών, στρατευμάτων, κ.λπ. και σε δερβένια, όπως και οι προηγούμενοι κατακτητές, Ρωμαίοι, νεότεροι σταυροφόροι Φράγκοι και μισθοφόροι Λατίνοι. Οι Οθωμανοί διατήρησαν ό,τι αξιολόγησαν θετικό από Ρωμαιο-Βυζαντινούς και Λατίνους για την ασφαλή διέλευση στρατευμάτων…»
Από την άνοιξη του 1824 το στενό της Άμπλιανης έγινε το κέντρο στρατιωτικών επιχειρήσεων που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της Επανάστασης του ’21. Σημαντικότερο γεγονός η νικηφόρα «Μάχη της Άμπλιανη» στις 14 Ιουλίου του 1824, σε μια πολύ δύσκολη φάση του Αγώνα.
Τα στενά Άμπλιανης της ανατολικής Ρούμελης (ανατολικής Χέρσου Ελλάδος) στα νεότερα χρόνια, στον Αγώνα του ΄21 δεν έχουν τιμηθεί ιστορικά για τη στρατηγική τους θέση και προσφορά συνολικά στον Αγώνα. Εξαίρεση η «Μάχη της Άμπλιανης», όμως αυτό δεν αρκεί. Ίσως το συγκεκριμένο βιβλίο να γίνει η αφορμή για να αναδειχθεί το στενό κι η ιστορία του.
ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
…από τα στενά Γραβιάς – Άμπλιανης, τα πελασγικά – δρυοπικά στενά, λόγω των ισχυρών πελασγικών τειχών, αποκαλούμενο αρχαίο Μυκηναϊκό – Δωρικό Πέρασμα, λόγω του μυκηναϊκού (δωρικού) δρόμου της Δωρικής Τετράπολης ή με νεότερη ονομασία, ¨Ιστορικά Στενά Γραβιάς – Άμπλιανης¨ ή ¨51ο χιλιόμετρο¨ από την Εθνική Αντίσταση, ως ενδιάμεσο οδικό τμήμα του μεγάλου Μυκηναϊκού και Δωρικού Διαδρόμου, που ένωνε επικοινωνιακά, τον άνω ρου Κηφισού ( άνω κοιλάδα Κηφισού) με τον Μαλιακό κόλπο (βόρεια) και νότια με τον Κορινθιακό κόλπο, διήλθαν από αυτό το (γεω)στρατηγικό πέρασμα, όλα τα αρχαία ελληνικά φύλα και σχεδόν όλες οι επιδρομές των Βορείων φυλών της Ευρώπης και των γνωστών Ασιατικών φυλών, τα οποία μέσα από τις στενωπούς της αρχαίας ενοποιημένης Οίτης με τον Καλλίδρομο κατέληγαν στην άνω κοιλάδα Κηφισού, στη βόρεια είσοδο των Ιστορικών Στενών, με κάποιους επιδρομείς να συνεχίζουν νότια, σε Δελφούς, αρχαία Άμφισσα μέχρι τον Κορινθιακό κόλπο ή να ακολουθούν ανατολική πορεία καταστροφών, παράλληλη με εκείνη του ποταμού Κηφισού, προς Βοιωτία, Αττική, μέχρι τον Ισθμό της Κορίνθου (Πελοπόννησο).
Κάποιοι απ’ αυτούς τους επιδρομείς παρέμειναν, αφήνοντας το κοινωνικό τους αποτύπωμα (μικροτοπωνύμια, δάνεια αγροτικο-κτηνοτροφικών λέξεων, κ.ά.) στην άνω κοιλάδα και στα ορεινά της.
Οι κάτοικοι των εναπομεινάντων δωρικών οικισμών, Βοίου και Ερινεού της άνω κοιλάδας μετά το 535 μ.Χ. εξαναγκάστηκαν και αυτοί να φύγουν λόγω των συχνών επιδρομών για τα ορεινά των γύρω βουνών (Παρνασσού, Γκιώνας, Οίτης, Καλλίδρομου) και άλλοι σε γειτονικές ή σε πιο μακρινές περιοχές της ελλαδικής Χερσονήσου.
Οι νέοι Οικισμοί που δημιουργήθηκαν μετά τη φυγή τους γύρω από τα Ιστορικά Στενά Γραβιάς-Άμπλιανης, η Βάρμπενα, η Βάριανη, η Σόνισκα, ο Χλωμός, το Καστέλλι, η Πανάσσαρη, τα Παλιάμπελα, οι Διπλοπίτες (Διπλοπίτα), η Άμπλιανη (κάποιοι στην παρούσα εργασία καταγράφονται πρώτη φορά ιστορικά, ίσως άλλοι παραμένουν ακόμη άγνωστοι…), άντεξαν όμως στον χρόνο και στη βάρβαρη κατοχή των εκάστοτε επιδρομέων κατακτητών και των επήλυδων μεταναστών: Ρωμαίων, Σλάβων, Σταυροφόρων Φράγκων, Καταλανών, Δυτικών και Βαλκανικών Μισθοφόρων, Οθωμανών…επανήλθαν (όσες γενιές άντεξαν) μετά την Επανάσταση του ’21 στην Άνω Κοιλάδα Κηφισού (οροπέδιο), σε νέους οικισμούς με πληθυσμιακές αλλαγές στη σύνθεσή τους.
