«Η διαδικασία με την οποία οι τράπεζες δημιουργούν χρήμα, είναι τόσο απλή που καταντάει αποκρουστική», έγραφε ο μακαρίτης Τζον Κένεθ Γκαλμπρέιθ, που κανείς δεν μπορεί να του προσάψει εχθρότητα προς το τραπεζικό σύστημα.
Η απόγνωσή του αποτύπωνε ένα βασικό χαρακτηριστικό τού σύγχρονου καπιταλισμού. Τα κράτη έχουν προ πολλού απεμπολήσει το αποκλειστικό δικαίωμα να δημιουργούν χρήμα και έχουν εκχωρήσει στο χρηματοπιστωτικό σύστημα την απόλυτη ελευθερία να δημιουργεί χρήμα εκ του μη όντος.
Αν εξαιρέσουμε ένα περίπου 5% του κυκλοφορούντος χρήματος που αντιστοιχεί σε πραγματικά χαρτονομίσματα, όλο το υπόλοιπο χρήμα δεν είναι παρά χρέος. Ιδιωτικό και κρατικό. Ο μηχανισμός είναι σκανδαλιστικά απλός. Μια κατάθεση στην τράπεζα (χρέος της τράπεζας στον καταθέτη) γίνεται δάνειο για άλλο πελάτη. Το δάνειο που προορίζεται για την αγορά π.χ. ενός σπιτιού γίνεται αυτομάτως ολοκαίνουργιο πιστωτικό χρήμα και εγγράφεται στο λογαριασμό του πωλητή του σπιτιού. Αυτός, με τη σειρά του, είτε το αφήνει στην τράπεζα η οποία το δανείζει σε άλλον και άρα το καταγράφει ως νέο πιστωτικό χρήμα, είτε εξοφλεί μ’ αυτό εργολάβους ή πιστωτές του που κι αυτοί με τη σειρά τους θα δημιουργήσουν νέο πιστωτικό ή χρεωστικό χρήμα…
Το τραπεζικό νομισματοκοπείο δουλεύει αενάως. Οι τράπεζες μετατρέπουν σε χρήμα και όσα χρωστάνε και όσα τούς χρωστάνε. Έτσι, κάθε τράπεζα διαθέτει πλασματικό χρήμα δέκα ή είκοσι φορές περισσότερο απ’ το συναλλαγματικό απόθεμα του θησαυροφυλακίου της. Αυτή η ληστρική ελευθερία της επικυρώνεται από τους κανόνες «εποπτείας» των κεντρικών τραπεζών. Εξ ου και ο απατεώνας Μακχίθ στην «Όπερα της πεντάρας» του Μπρεχτ αναρωτιέται: «Τι είναι η ληστεία μιας τράπεζας μπροστά στην ίδρυση μιας τράπεζας;»
Ωστόσο, η πεμπτουσία αυτής της ληστρικής ελευθερίας είναι το κρατικό χρέος. Τα κράτη, τυπικά αρμόδια να «κόβουν» χρήμα για τις ανάγκες της νομισματικής κυκλοφορίας, είναι οι μεγάλοι οφειλέτες του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Και το κρατικό χρέος –ομόλογα, έντοκα γραμμάτια, swap- είναι η σημαντικότερη πηγή πλούτου τους. 200 κράτη υποτίθεται ότι χρωστούν σε τράπεζες και κερδοσκοπικά επενδυτικά ταμεία πάνω από 36 τρισ. δολάρια. Κι άλλα τόσα οι ιδιώτες. Υπάρχει όλο αυτό το χρήμα; Και τι θα γινόταν αν, αίφνης, κράτη και ιδιώτες, αποφάσιζαν να εξοφλήσουν το χρέος τους ή –πολύ απλούστερα- να το απαλείψουν; Το τραπεζικό σύστημα θα κατέρρεε. Χωρίς χρέος, πιστωτικό χρήμα δεν υπάρχει. Αντίθετα, υπάρχουν τα ακίνητα, τα κινητά, τα αυτοκίνητα κι όλα τα στοιχεία του κοινωνικού πλούτου (πρωτίστως, ο δημιουργός τους: η εργασία) που το χρήμα είναι προορισμένο να εκφράσει. Ήτοι, υπάρχει ζωή και μετά το χρήμα. Και κυρίως μετά τις τράπεζες.
Σάιλοκ
