Η αντεπανάσταση στη δυτικοευρωπαϊκή ιδεολογία
Του Γιώργου Λιερού
Ο Σπένγκλερ οριοθετεί πολεμικά την Δύση από την αρχαιότητα, τον πρωτοχριστιανισμό και την Ρωσία:
Α. Αρχαιότητα
Σύμφωνα με τον Σπένγκλερ τα δράματα του Αισχύλου, η διδασκαλία του Πλάτωνα, ο Απόλλωνας και ο Διόνυσος, η αθηναϊκή πολιτεία και ο καισαρισμός είναι για τον δυτικό πολιτισμό ίσως πιο ξένα από τους θεούς του Μεξικού και την ινδική αρχιτεκτονική (49 τομ. Α’). Η αρχαία ιστορία είναι η ιστορία με τις ιστοριούλες [214 τομ.Α’]. Δεν υπάρχει τίποτα τόσο απρόσωπο όσο η ελληνική τέχνη. Τα καλύτερα κεφάλια της ακμής της ελληνικής γλυπτικής είναι βλακώδη και αναίσθητα [362,363 τομ.Α’]. Η ελληνική τεχνική είναι ένα πνευματώδες τίποτα. Τα διακοσμητικά στοιχεία του ελληνικού πολιτισμού είναι τόσο πενιχρά σε επινοήσεις όσο πουθενά αλλού [228 τομ. Α’].Πολύ θηλυκές φύσεις ο Περικλής, ο Θεμιστοκλής, ο Οδυσσέας, ο Αίας, ο Αλέξανδρος, ο Καίσαρας [469 τομ.Α’]. Κριτική ή παραλήρημα; Στην πραγματικότητα ο Σπένγκλερ ξέρει καλά τη δουλειά του. Στο στόχαστρό του είναι η πόλις, η αρχαία δημοκρατία. Αντιπαραβάλει την πολιτική του Δήμου των Αθηναίων, τον αρχαίο άνθρωπο που αντί να είναι κατακτητής προτιμούσε τη ζωή του πολιτικού ζώου στην Αγορά, τις πολύ μικρές πόλεις που ήταν η καθεμία ζηλότυπα αυθύπαρκτη, ανθρώπους που είναι πραγματικοί μόνο στην Αγορά , το forum, ένα χαρακτήρα που είχε στον πυρήνα του την δημόσια εμφάνιση με τα δυναστικά κράτη του 17ου και 18ου αιώνα, που καθοδηγούνταν και κυβερνούνταν από στενούς συμβούλους του άρχοντα και μεγάλους διπλωμάτες, την σύγχρονη πολιτική του κλειστού υπουργικού συμβουλίου, την επεκτατικότητα της δυτικής διπλωματίας και του κεφαλαίου. Ο ίδιος ο Δίας, παρατηρεί περιφρονητικά, ο Σπένγκλερ, δεν έχει πλήρη εξουσία στον κόσμο. Στον Όλυμπο είναι ο πρώτος μεταξύ ίσων [259, 424, 429, 430, 444, 456 τομ. Α’]. Η αντιμετώπιση της αρχαιότητας από τον Σπένγκλερ, βρίσκεται στον αντίποδα εκείνης της Άρεντ και του Καστοριάδη. Αντίπαλός του δεν είναι μόνο οι φιλελεύθεροι δημοκράτες, αλλά επίσης και η δημοκρατία των συμβουλίων, η άμεση δημοκρατία, η οποία στις μέρες του είχε φέρει, αναβαθμισμένα, στην καρδιά της νεωτερικότητας τα καλύτερα επιτεύγματα της αρχαίας δημοκρατίας.
Σήμερα, 90 χρόνια μετά, τα γερμανικά έντυπα επαναλαμβάνουν εναντίον των νεοελλήνων το χυδαίο υβρεολόγιο του Σπένγκλερ εναντίον των αρχαίων. Σύμφωνα με τον Σπένγκλερ, τους αρχαίους χαρακτήριζε η περιφρόνηση της εργατικότητας και της συνείδησης του καθήκοντος, κανένας δεν σκεφτόταν το αύριο, τα τυχαία πλεονάσματα παραδίνονταν αμέσως στον όχλο για κατανάλωση [203, 204 τομ. Α’]. Αν το σύμβολο των δυτικών είναι η θηλάζουσα μητέρα (μέριμνα), των αρχαίων είναι ο φαλλός (αμεριμνησία, η πλησμονή της στιγμής),οι ηρωίδες τους είναι εταίρες ή αμαζόνες, όχι μητέρες [360 τομ. Α’]. Ωστόσο οι Έλληνες εθνικιστές της Χρυσής Αυγής, έχουν περί πολλού τον Σπένγκλερ. Πρόσφατα μάλιστα εξέδοσαν και το βιβλίο του «Πρωσσικός Σοσιαλισμός».
Β. Πρωτοχριστιανισμός
Πολλοί στοχαστές έχουν επισημάνει τη γενεαλογική σχέση ανάμεσα στα νεωτερικά επαναστατικά κινήματα και τον χριστιανισμό. Ο Σπένγκλερ θα επιχειρήσει να κόψει αυτό το δεσμό με μία κίνηση μοναδικής ριζοσπαστικότητας. Ο χριστιανισμός δεν είναι μία αλλά δύο εντελώς διαφορετικές θρησκείες. Από τη μία ο φαουστικός χριστιανισμός (καθολικοί και προτεστάντες), ο οποίος γεννήθηκε κατά τον 10ο αιώνα στην Δυτική Ευρώπη και από την άλλη, ο πρωτοχριστιανισμός στη συνέχεια του οποίου βρίσκεται η Ορθοδοξία που δεν είναι παρά μία πιο πρώιμη εκδοχή του Ισλάμ. Ο εβραϊσμός, ο ζωροαστρισμός, ο πρωτοχριστιανισμός, η ορθοδοξία, το ισλάμ, ανήκουν στην ίδια ομάδα, στις θρησκείες του αραβικού ή μαγικού πολιτισμού. «Σήμερα», γράφει ο Σπένγκλερ, «μόνο ένας ευσεβής μουσουλμάνος μπορεί να συναισθανθεί την εσωτερική ζωή του Ιησού» [295, 296 τομ. Β’]. Τον ίδιο τον Αυγουστίνο τον θεωρεί ως τον τελευταίο μεγάλο διανοητή της πρωτοαραβικής Σχολαστικής και κάθε άλλο παρά ένα δυτικό πνεύμα [300 τομ. Β’]. Για τον Σπένγκλερ οι σημερινοί Έλληνες είναι ένα απομεινάρι του βυζαντινού έθνους και μένουν στη χώρα του Ισλάμ [408 τομ. Β’]. Όταν το Ισλάμ μετέτρεψε την Αγ. Σοφιά σε τζαμί, έλαβε πάλι υπό την κατοχή του ένα παλαιό κτήμα του [299 τομ. Α’]. Από πάσης απόψεως, λοιπόν, η Ελλάδα δεν έχει καμία σχέση με το δυτικό πολιτισμό, ούτε ανήκει στην Ευρώπη [35 τομ. Α’].
Γ. Ρωσία
Ο Σπένγκλερ εδώ διαβλέπει τη γέννηση ενός νέου (του ένατου) πολιτισμού. Δεν είναι εκείνος της μπολσεβίκικης επανάστασης, αλλά αυτός που συμβολίζεται από τη μορφή του Ντοστογέφσκι και αφού χρησιμοποιήσει τους μπολσεβίκους, θα περάσει από πάνω τους. Κατά τον Σπένγκλερ η διαφορά ρωσικής/φαουστικής (δυτικής) ψυχής είναι απροσμέτρητη. Το πρωτογενές σύμβολο των Ρώσων, είναι η απέραντη πεδιάδα. Ο Ρώσος δεν έχει την παραμικρή σχέση με έναν πατέρα-Θεό, το ήθος του είναι η καθαρή αδελφική αγάπη που ακτινοβολεί ολόπλευρα στην πεδιάδα των ανθρώπων. Θέλει να εγκαταλείψει τον εαυτό του, ώσπου το απρόσωπο «Αυτό»μέσα στον άνθρωπο να γίνει ένα με την απέραντη πεδιάδα. Με τον Μ. Πέτρο επιβλήθηκαν στον αγέννητο ακόμα πολιτισμό, οι ξένες εξωτερικές μορφές της Δύσης. Οι μπολσεβίκοι είναι η τελευταία συνέπεια της πετροκρατίας. Δεν είναι ο λαός, είναι το χαμηλότερο στρώμα της (ανώτερης) «κοινωνίας», ξένοι, δυτικότροποι όπως αυτή. Με την επανάσταση ο λαός κατέστρεψε τον δυτικότροπο κόσμο μέσω ενός απορρίμματός του, το οποίο θα στείλει πίσω στη Δύση. Ο λαός που λαχταράει να βρει τον δικό του τρόπο ζωής, τη δική του θρησκεία, τη δική του μελλοντική ιστορία [284 τομ. Α’, 238, 242, 243, 370 τομ. Β’].
Πρέπει να τονίσουμε ότι στον Σπένγκλερ η έμφαση δίνεται στον πολιτισμό και όχι στα έθνη, στη Δύση και όχι στη Γερμανία. Γράφει : «παγκόσμια ιστορία είναι η ιστορία των μεγάλων πολιτισμών. Και οι λαοί είναι απλώς οι συμβολικές μορφές υπό τις οποίες ο άνθρωπος αυτών των πολιτισμών, εκπληρώνει το πεπρωμένο του… τους λαούς που αντιπροσωπεύουν έναν πολιτισμό, τους αποκαλώ έθνη» [210 τομ.Β’].
Ο Σπένγκλερ, θεωρεί ότι η κορύφωση του δυτικού πολιτισμού είναι η εποχή του Μπαρόκ (της απόλυτης μοναρχίας), η οποία τελειώνει με το Διαφωτισμό και τη Γαλλική Επανάσταση. Ο τεχνικός πολιτισμός(η παρακμή), ξεκινάει με την αυγή του 19ου αιώνα και προβλέπεται να διαρκέσει πολλούς αιώνες. Ο Ναπολέοντας, είναι «σύγχρονος» με τον Αλέξανδρο και την αρχή της εποχής των μαχόμενων βασιλείων στην Κίνα (480 π.Χ.).Η περίοδος 2000-2200 μ.Χ, του δυτικού πολιτισμού αντιστοιχεί στη Ρώμη του Σίλα, του Ιούλιου Καίσαρα και του Δομιτιανού (100π.Χ-100 μ.Χ) και στις δυναστείες των Τσιν και των δυτικών Χαν στην Κίνα (250 π.Χ-25 μ.Χ). Ας σκεφτούμε μόνο ότι η παρακμή του κινεζικού πολιτισμού, σύμφωνα βέβαια με τους πίνακες του Σπένγκλερ, κράτησε 2500 χρόνια. Γίνεται σαφές ότι ο Σπένγκλερ όταν μιλάει για παρακμή δεν έχει καθόλου στο μυαλό του έναν αιφνίδιο θάνατο ή μία ξαφνική κατάρρευση. Καθώς έχει αρχίσει μία νέα εποχή πολέμων και επαναστάσεων, ο Σπένγκλερ, επικαλούμενος την παρακμή, θέλει να συμβάλει στην πολεμική κινητοποίηση του γερμανικού κράτους, στον αγώνα της γερμανικής αστικής κοινωνίας για την οικονομική και τεχνολογική υπεροχή και να ακυρώσει τις ιδεολογικές προϋποθέσεις ανταγωνιστικών κοινωνικών δυνάμεων στο εσωτερικό της χώρας. Σχετικά είναι χαρακτηριστική η στάση του απέναντι στην τεχνική, την οποία με μία πρώτη ματιά θα μπορούσε να πει κανείς ότι την απαξιώνει, καθώς ταυτίζει την παρακμή με τον τεχνικό πολιτισμό. Στην πραγματικότητα, με αυτή τη φαινομενική υποβάθμιση, την αναγάγει σε αποκλειστική, σε απόλυτη προτεραιότητα της κοινωνίας. «Δεν την επιλέξαμε [εμείς οι ίδιοι] αυτή την εποχή», λέει, για να προσθέσει, « πρέπει να θέλει κανείς αυτό [τον τεχνικό πολιτισμό] ή τίποτε», «δεν είμαστε πλέον ελεύθεροι να πραγματοποιήσουμε αυτό ή εκείνο, αλλά μόνο να κάνουμε το αναγκαίο ή τίποτε» [65, 67, 74 τομ.Α’].Ο ίδιος άλλωστε υποστηρίζει ότι τον δυτικό πολιτισμό, από τη γέννηση του τον χαρακτηρίζει το φαουστικό σύμβολο της μηχανής και εξυμνεί την τόλμη αυτού του πολιτισμού να κατακυριεύει τη φύση, να κυριαρχήσει με την τεχνολογία του πάνω της. [514, 530, τομ.Α’, 371 τομ. Β’].
Σημείωση: Μέσα στις αγκύλες αναγράφεται η σχετική σελίδα και τόμος του βιβλίου του Σπένγκλερ: Oswald Spengler, «η Παρακμή της Δύσης», ελλ. Έκδοση ΤΥΠΩΘΗΤΩ ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΑΡΔΑΝΟΣ, Α’ ανατύπωση Ιανουάριος 2004.
