Φωτ.: Χάρτης με τους νέους “Δρόμους του Μεταξιού”
Ενώ συντελείται εμφανώς και αφανώς μια παγκόσμια γεωπολιτική αναδιάταξη δυνάμεων και δεδομένων, οι φορείς του παλιού κόσμου προσπαθούν με τα παλιά τους εργαλεία και τις παλιές τους αντιλήψεις όχι μόνο να ερμηνεύσουν τις εξελίξεις, αλλά και να τις εμποδίσουν. Αλλά ενώ η ανάδυση νέων δυνάμεων τους δυσκολεύει όλο και περισσότερο να διατηρήσουν τον έλεγχο στο εξωτερικό, ταυτόχρονα μαστίζονται από εσωτερικές κρίσεις που γίνονται όλο και πιο δυσεπίλυτες. Το πρόβλημα των μέχρι πρότινος κυρίαρχων μητροπόλεων είναι διπλό, εσωτερικό και εξωτερικό με σαφή μεταξύ τους διασύνδεση.
Η κρίση στο εσωτερικό των μητροπόλεων δεν απορρέει μόνο από τις εσωτερικές ανισότητες και αντιθέσεις. Απορρέει και από την ανακατανομή του κόσμου ολόκληρου καθώς η ισορροπία των δυνάμεων σε παγκόσμια κλίμακα μεταβάλλεται ραγδαία.
Σε αδρές γραμμές, οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους από κοντά (μέχρι πότε, όμως;) προσπαθούν να διατηρήσουν τα κεκτημένα με το σύστημα και τη μέθοδο βάσει της οποίας και γύρω από την οποία οικοδομήθηκαν και κυριάρχησαν παγκόσμια. Της βίαιης επιβολής της θέλησης και των συμφερόντων τους. Αυτή, όμως, η πολιτική σήμερα βρίσκεται αντιμέτωπη με μια «άλλη» πολιτική, την πολιτική της συνδιαλλαγής, της συνύπαρξης και του αμοιβαίου συμφέροντος. Μια πολιτική μη συμβατή με τις κρατούσες πολιτικές ισχύος σε παγκόσμια κλίμακα και γι’ αυτό δύσκολα αντιληπτή και δύσκολα διαχειρίσιμη από τους δυτικούς ηγέτες.
Ενώ οι ΗΠΑ συνεχίζουν να επιβάλλουν την πολιτική τους με τον πιο ακραίο και βάναυσο τρόπο προκαλώντας πολέμους και διαλύοντας ακόμα και φιλικά ή ουδέτερα καθεστώτα, όπως της Γιουγκοσλαβίας, του Ιράκ, της Λιβύης και της Συρίας και, σε κάθε περίπτωση, παρεμβαίνοντας απειλητικά, εκβιαστικά και καταναγκαστικά σχεδόν σε όλες τις χώρες του κόσμου, αυτή η «άλλη» πολιτική αναδύεται ως πιο αποτελεσματική, πιο παραγωγική και, το κυριότερο, πιο ελκυστική για κάθε ενδιαφερόμενο κράτος, για κάθε κοινωνία που αναζητεί λύσεις, για κάθε καθεστώς που προσπαθεί να αξιοποιήσει κάθε νέα δυνατότητα.
Δεν είναι τυχαία αυτά που συμβαίνουν τα τελευταία χρόνια στις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Δεν είναι απλώς ένα παροδικό επεισόδιο το γεγονός ότι στις ΗΠΑ βρίσκεται σε εξέλιξη μία σοβαρή εσωτερική κρίση, που την εκφράζει με τον πιο παραστατικό τρόπο η εκλογή και η ασύμμετρη πολιτική του Τραμπ. Ούτε είναι αποτέλεσμα μιας κακής διαχείρισης η κρίση στην Ευρώπη, που στο πολιτικό επίπεδο εκφράζεται επίσης πολύ παραστατικά με την άνοδο της άκρας Δεξιάς, την μετάλλαξη μεγάλων τμημάτων της Αριστεράς, τις νεοεμφανιζόμενες ως αντισυστημικές δυνάμεις, την ανεπάρκεια των ηγετικών ομάδων της καθεστηκυίας τάξης και το χαμηλό επίπεδο των εκπροσώπων της, δηλαδή των Ντάισελμπλουμ, Γιούνκερ, Ντράγκι, Ραχόι, Ρέντζι, Κάμερον, Μέι, Ολάντ, Μακρόν κ.λπ.. Είναι χαρακτηριστικό ότι αμέσως όλοι τους επικρότησαν τον βομβαρδισμό στη Συρία από τον Τραμπ, αβασάνιστα και τυφλά.
Στη φάση, λοιπόν, που οι Αμερικάνοι τραβούν την προσοχή του κόσμου με την τεχνητή αναταραχή στην Κορέα, οι Γάλλοι ξοδεύουν ό,τι τους έχει απομείνει από φαιά ουσία στο δίλημμα Λεπέν ή Μακρόν και η πρωθυπουργός της Βρετανίας σέρνει τους ψηφοφόρους σε έκτακτες εκλογές για ένα εσωτερικό ξεκαθάρισμα λογαριασμών που ελάχιστα έως καθόλου ενδιαφέρει τους πολίτες μέσα κι έξω από την Αγγλία, στο εσωτερικό όλο και περισσότερων χωρών αναπτύσσονται με ταχύτητα φωτός νέοι προβληματισμοί, νέες αξιολογήσεις, νέοι προσανατολισμοί και διαμορφώνονται νέες αποφάσεις, επιλογές και πολιτικές που, κατά τα φαινόμενα, θα καθορίσουν το μέλλον του κόσμου.
Μόνο εάν δει κανείς τη συνδιάσκεψη δεκάδων ηγετών κρατών που πραγματοποιείται στις 14-15 Μαΐου στο Πεκίνο μέσα από αυτό το πρίσμα, θα μπορέσει να αρχίσει να καταλαβαίνει τι συμβαίνει στον κόσμο αντικειμενικά και όχι με βάση τα μέχρι σήμερα δεδομένα που φθίνουν ή με βάση τα γνωστά παλιού τύπου σενάρια που είναι πλέον από μικρής εμβέλειας ως πλήρως ανεφάρμοστα γιατί εφεξής δεν θα ανταποκρίνονται στην νέα πραγματικότητα που είναι υπό –σχεδόν νομοτελειακή- διαμόρφωση.
Ο Δρόμος του Μεταξιού
Βασικός διαμορφωτής και εκφραστής της «άλλης» πολιτικής είναι αναμφίβολα η Κίνα. Το βασικό συστατικό στοιχείο αυτής της «άλλης» πολιτικής είναι εντελώς στον αντίποδα του βασικού στοιχείου της μέχρι σήμερα κυρίαρχης δυτικόφρονης πολιτικής του εξαναγκασμού δια της βίας, δηλαδή των κλασικών μεθόδων του ιμπεριαλισμού όπως αυτές εφαρμόστηκαν από τους κονκισταδόρες με τις γενοκτονίες των ιθαγενών, συνεχίστηκαν από τους αποικιοκράτες με τη δουλεία και ολοκληρώθηκαν στη σύγχρονη εποχή με δεκάδες πολέμους, εισβολές και πραξικοπήματα. Κορύφωση αυτής της πολιτικής είναι ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος με τον οποίο φαίνεται ότι κλείνει μια ολόκληρη περίοδος του ανθρώπινου πολιτισμού, που η πρόοδος, από τα θαυμαστά καλλιτεχνικά έργα της Αναγέννησης μέχρι το κοινωνικό κράτος στον εικοστό αιώνα, ήταν σε απόλυτη εξάρτηση από την βίαιη ιμπεριαλιστική κυριαρχία επί της γης.
Καθώς βρισκόμαστε σε φάση όξυνσης των αναταράξεων και συγκρούσεων, δεν μπορούμε να ξέρουμε πώς ακριβώς θα εξελιχθεί αυτή η νέα τιτανομαχία, ανάμεσα στο παλιό και το νέο. Με ένα τρίτο παγκόσμιο πόλεμο, σαν έσχατο μέσο για να παραταθεί η κυριαρχία του παλιού και να ανασταλεί η ενδυνάμωση του νέου ή με μία συνεχή αναδίπλωση του παλιού και επικράτηση του νέου όχι μόνο με τη διεύρυνση του αριθμού των αναδυόμενων εταίρων, αλλά και την προσχώρηση σ’ αυτό τμημάτων του παλιού που θα διαμελίζεται;
Αυτές τις μέρες, βλέπουμε πιο καθαρά τη διαφορά ανάμεσα στο παλιό και το νέο. Βλέπουμε με τι κατατρίβονται οι Αμερικάνοι και οι Ευρωπαίοι. Οι πρώτοι επιδίδονται σε ανθρωποφαγία μεταξύ τους και οι δεύτεροι δεν μπορούν να λύσουν ούτε τα πιο μικρά προβλήματα, μεταξύ των οποίων το τόσο ασήμαντο σε ευρωπαϊκή και πολύ πιο ασήμαντο σε πλανητική κλίμακα πρόβλημα που λέγεται «Ελλάδα», ούτε καν το πρόβλημα μερικών χιλιάδων προσφύγων από τις χώρες που οι ίδιοι καταστρέφουν. Και βλέπουμε με τι ασχολούνται οι Κινέζοι. Το σχέδιο «Οικονομική ζώνη του δρόμου του μεταξιού και θαλάσσιος δρόμος του μεταξιού του 21οι αιώνα», που εκτείνεται σε 65 χώρες (συνολικό ΑΕΠ 21 τρισ. δολάρια), είναι αναμφίβολα ένα πρωτοφανούς εμβέλειας παγκόσμιο πρόγραμμα συνεργασίας των κρατών που θα βασίζεται σε αμοιβαίες συμφωνίες χωρίς στρατιωτικές βάσεις, βομβαρδισμούς, αποκλεισμούς, κυρώσεις, εκβιασμούς και επιβολή καθεστώτων υποτελών και δουλικών.
Δεν είμαι, βέβαια, σε θέση, να ξέρω εάν οι συνθήκες για μια πολιτική παγκόσμιας συνεργασίας χωρίς κανονιοφόρους είναι τόσο ώριμες όσο πιστεύουν οι Κινέζοι ιθύνοντες. Φαίνεται, όμως, ότι, γι’ αυτούς, η δική τους επιτυχία στο εσωτερικό, το δικό τους πελώριο μέγεθος και η μέχρι σήμερα αποδοτική εφαρμογή επί μέρους στοιχείων αυτής της πολιτικής της ειρηνικής συνεργασίας με αμοιβαίο όφελος στην Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική, αποτελούν χειροπιαστές αποδείξεις για το εφικτό του εγχειρήματος.
Σ’ αυτό συνηγορούν όλες οι εκτιμήσεις που γίνονται από τα διεθνή κέντρα οικονομικών και γεωπολιτικών μελετών, όπως εκείνων που προκύπτουν από τις εκθέσεις της PwC και της HSBC που παρουσιάσαμε προσφάτως στο Περίπτερο Ιδεών. Μαζί με την Κίνα, η Ινδία, η Ινδονησία, η Ρωσία, η Βραζιλία, η Τουρκία, η Νιγηρία και πολλές άλλες χώρες θα καταλάβουν τις περισσότερες θέσεις ανάμεσα στις ισχυρότερες οικονομίες του κόσμου μέσα στις λίγες επόμενες δεκαετίες, με τις ΗΠΑ στην τρίτη από την πρώτη θέση και τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες σε μεγάλη πτώση, με την Ευρωπαϊκή Ένωση, εάν υπάρχει, να γίνεται ένας μεσαίος παίχτης με την απώλεια ενός πολύ μεγάλου μέρους από το μερίδιο της στην παγκόσμια πίτα.
Η κουρτίνα που σκόπιμα τράβηξαν οι δυτικοί άρχοντες μπροστά από την Κίνα και τις άλλες αναδυόμενες χώρες υποτιμώντας και κοροϊδεύοντας τη δυναμική τους, εμπόδισε τους ίδιους να δουν τα μελλούμενα. Τώρα, καθώς η κουρτίνα σηκώνεται πολύ προσεκτικά αλλά αποφασιστικά από τους «άλλους», Αμερικάνοι και Ευρωπαίοι τρίβουν τα μάτια τους. Την ώρα που ο Τραμπ ασχολείται με τον Κιμ Γιονγκ Ουν και ο Σόιμπλε με τον Τσακαλώτο, ο Τρίτος Κόσμος, ανομοιογενής και προβληματικός από πολλές πλευρές, ασχολείται με το μέλλον.
Στέλιος Ελληνιάδης
