Το μεταναστευτικό μέσα από το βιβλίο του Απ. Φωτιάδη Έμποροι των συνόρων: Η νέα ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική επιτήρησης
.
Οι περισσότεροι Ευρωπαίοι ξέρουν τη Λαμπεντούζα. Κάποιοι θυμούνται το Φαρμακονήσι, αρκετοί έχουν ακουστά τη Frontex. Αλλά, ελάχιστοι γνωρίζουν τι κρύβεται πίσω από μυστηριώδη αρχικά και ονόματα όπως: Eurosur, Eurojust, AENAAS, EUBAM Libya, Mare Nostrum, ERSG, AMIF, Triton, Poseidon ή Perseus. Ποιος μπορεί να φανταστεί, για παράδειγμα, ότι αυτό το τελευταίο, που δανείζεται το όνομά του από τον μυθικό γιο του Δία και της Δανάης, δεν είναι παρά τα αρχικά του ευρωπαϊκού προγράμματος «Protection Seas and Borders through the Intelligent Use of Surveillance» (Προστασία Θαλασσών και Συνόρων μέσω της Έξυπνης Χρήσης Συστημάτων Επιτήρησης); Το Perseus, όπως και τα προαναφερθέντα μυστηριώδη ονόματα, αποτελούν μηχανισμούς μέσω των οποίων η Ε.Ε. υπηρετεί τα τελευταία χρόνια τη μεταναστευτική της πολιτική και τις τερατώδεις μεταλλάξεις της.
Την αποκρυπτογράφηση αυτών των μηχανισμών και του ρόλου τους ανέλαβε ο δημοσιογράφος Αποστόλης Φωτιάδης, στο βιβλίο Έμποροι των συνόρων: Η νέα ευρωπαϊκή αρχιτεκτονική επιτήρησης. Κυκλοφόρησε λίγες εβδομάδες πριν η νέα τραγωδία στη Λαμπεντούζα αφυπνίσει την ανθρωπιστική φλυαρία της ευρωπαϊκής ηγεσίας και προκαλέσει την τελευταία έκτακτη Σύνοδο Κορυφής. Και αποτελεί ένα εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο για να διαβάσουμε σωστά τις αποφάσεις της, χωρίς να παγιδευτούμε στις κορώνες για «ανθρωπιστική στροφή» στη μεταναστευτική πολιτική της Ε.Ε. Γιατί στην πραγματικότητα η απόφαση της τελευταίας Συνόδου επιστεγάζει τη διεργασία που ερευνά και τεκμηριώνει ο Α. Φωτιάδης: τη στρατιωτικοποίηση της μεταναστευτικής ατζέντας της Ε.Ε., των ελεγκτικών μηχανισμών και της επιτήρησης των συνόρων της.
Το βιβλίο είναι προϊόν μακρόχρονης έρευνας που αφηγείται πώς, από ποιους και για λογαριασμό ποιων συντελείται η μετακύλιση της ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής, από το 2002 και εντεύθεν, από το πεδίο των δικαιωμάτων σε αυτό της ασφάλειας και της μετατροπής της Ευρώπης σε φρούριο.
Η αντιδραστική στροφή συντελέστηκε με όρους μιας παράδοξης ακροβασίας. Ενώ το brand «Ε.Ε.» διατηρεί τη φήμη ενός φιλικού για πρόσφυγες και μετανάστες χώρου, με διαδικασίες ασύλου και ένταξης υψηλών προδιαγραφών, ταυτόχρονα εξαφανίζει συστηματικά τις νόμιμες οδούς πρόσβασης. Έτσι, στην απορία των ανυποψίαστων Ευρωπαίων, γιατί οι μετανάστες ρισκάρουν τόσα στη Μεσόγειο για να φτάσουν στον «παράδεισο», η απάντηση του Απ. Φωτιάδη είναι εφιαλτικά απλή: «Επειδή η Ευρώπη δεν έχει αφήσει σχεδόν κανένα απλό, νόμιμο τρόπο διαθέσιμο σε πρόσφυγες και μετανάστες ώστε να φτάσουν σε ευρωπαϊκό έδαφος και να διεκδικήσουν δικαιώματα που μπορεί να δικαιούνται ή όχι».
Η μετεξέλιξη της πολιτικής της Ε.Ε. σε «μηχανισμό αποβολής ανθρώπων» δεν προκύπτει από κάποια απρόσμενη ιδεολογική μετατόπιση της ηγεσίας της σε ξενοφοβικές θέσεις. Όπως τεκμηριώνει ο συγγραφέας στο πιο αποκαλυπτικό μέρος της έρευνάς του, είναι προϊόν συστηματικού συντονισμού οργανωμένων οικονομικών συμφερόντων και πολιτικής εξουσίας γύρω από τον στόχο της στρατιωτικοποίησης στην επιτήρηση των ευρωπαϊκών συνόρων και της διαμόρφωσης μιας νέας «αγοράς ασφάλειας», με τζίρο πολλών δισεκατομμυρίων. Στις σελίδες του βιβλίου παρελαύνει η αφρόκρεμα της βιομηχανίας εξοπλισμών και συστημάτων ασφαλείας, η οποία είναι προνομιακός συνομιλητής της Κομισιόν και των μηχανισμών που αυτή έχει συγκροτήσει, κατά κανόνα σε συνθήκες αδιαφάνειας. Εταιρείες όπως οι EADS, Cassidia, Boeing, Saab, BAE, Thales και αρκετές ισραηλινές φιλοξενούνται -και μάλιστα με χρήματα της Ε.Ε.- σε μόνιμα fora προώθησης των πανάκριβων προϊόντων τους, με τη Frontex σε ρόλο πλασιέ. Το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο του συστηματικού lobbying είναι τα διαβόητα drones, τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη, τα οποία προβάλλονται ως απόλυτο «όπλο» επιτήρησης των ευρωπαϊκών συνόρων. Επί της ουσίας, καταδεικνύει η έρευνα του Α. Φωτιάδη, το νέο στρατιωτικο-βιομηχανικό σύμπλεγμα που αναπτύσσεται στην Ε.Ε., σε βαθύτατη διαπλοκή με τους κορυφαίους της ευρωπαϊκής εκτελεστικής εξουσίας, είναι ο κρυφός υποβολέας της μεταναστευτικής πολιτικής της.
Ωστόσο, η μετεξέλιξη αυτής της πολιτικής σε κατ’ εξοχήν αντιμεταναστευτική είναι πιο σύνθετη από μια απλή αντανάκλαση των συμφερόντων των «εμπόρων των συνόρων». Όπως τεκμηριώνει ο συγγραφέας, παραθέτοντας πλήθος στοιχείων για τις θεσμικές ακροβασίες της Κομισιόν μεταξύ Οδηγιών, Κανονισμών και υποχρεώσεων διαφάνειας που κραυγαλέα παραβιάζονται, το μεταναστευτικό και η επιτήρηση των ευρωπαϊκών συνόρων είναι ένα ακόμη πεδίο στο οποίο συντελείται η «ανώμαλη διαδικασία μεταφοράς εξουσίας από τα έθνη κράτη προς ένα υπερεθνικό μόρφωμα», υπεράνω ελέγχου και λογοδοσίας. Κατά το συμπέρασμα του συγγραφέα, «η κρίση δημοκρατίας και κράτους δικαίου που συγκλονίζει την Ευρώπη βρίσκει τα πρώτα εύκολα θύματά της στους απόκληρους του κόσμου που αναζητούν στερεοτυπικά την Ευρώπη της δημοκρατίας και των δικαιωμάτων».
Πέραν της ουσίας, η δουλειά του Απ. Φωτιάδη αποτελεί υπόδειγμα ερευνητικής δημοσιογραφίας. Της οποίας η τρομακτική έλλειψη εξηγεί την άλλη μεγάλη κρίση: την κρίση ενημέρωσης και τον «πνιγμό» της κοινής γνώμης στη θάλασσα της ξενοφοβίας και των ρατσιστικών στερεοτύπων.
Γιάννης Κιμπουρόπουλος
