Το πρόσφατο περιστατικό τεχνικής αστοχίας που προέκυψε από την εγκατάσταση μιας νέας έκδοσης λογισμικού στα λειτουργικά συστήματα της Microsoft (δηλ. τα προγράμματα που υποστηρίζουν τη διαχείριση και τη συνολική χρήση του υπολογιστή) είχε πρωτοφανούς εμβέλειας συνέπειες. Απλώθηκε ταχύτατα σαν λεκές, επηρεάζοντας άμεσα ή έμμεσα τη λειτουργία των πληροφοριακών συστημάτων σε σειρά τομέων (αεροδρόμια, σιδηροδρομικές συγκοινωνίες, νοσοκομεία, και πλείστους άλλους που «τυχαίνει» να βρίσκονται δεμένοι με τον κόσμο της Microsoft) και χωρών, αρχίζοντας από την Αυστραλία και περιλαμβάνοντας τη Βρετανία, το Βέλγιο και άλλες περιοχές της Ευρώπης. Τέτοιες καταστάσεις έχουν τη δική τους δυναμική. Δεν επηρεάζονται μόνο οι υπολογιστικές μονάδες όπου θα εγκατασταθεί ένα προβληματικό λογισμικό αλλά, με τη θέση αυτών εκτός λειτουργίας, διακόπτονται και οι απαιτούμενες επικοινωνίες και ανταλλαγές πληροφορίας που είναι απαραίτητες για να ολοκληρωθούν πολύ ευρύτερες υπηρεσίες.
Ένα σύντομο παράδειγμα δίνει μια γεύση
Σε αδρές γραμμές: η επικύρωση ενός αγορασμένου αεροπορικού εισιτηρίου και στη συνέχεια η διαδικασία επιβίβασης ενός επιβάτη στο αεροπλάνο, προϋποθέτει διαδοχικά βήματα όπου αναζητούνται πληροφορίες (που αφορούν το καταχωρημένο εισιτήριο, το διαβατήριο του ταξιδιώτη και αρκετά άλλα στοιχεία) που βρίσκονται αποθηκευμένες σε διαφορετικούς υπολογιστές, οι οποίοι υπάρχουν σε πολύ μεγάλες αποστάσεις μεταξύ τους – μπορεί στην Αυστραλία ο ένας, στη Βρετανία ο άλλος, και ούτω καθεξής. Οι υπολογιστές αυτοί μπορούν και επικοινωνούν (στη συγκεκριμένη περίπτωση με τα τερματικά του γκισέ του αεροδρομίου) γιατί είναι όλοι συνδεμένοι στο ίδιο, ενιαίο παγκόσμιας εμβέλειας δίκτυο επικοινωνίας (παγκόσμιος ιστός / web). Για να διακινηθεί η πληροφορία ανάμεσα σε αποστολέα και παραλήπτη (υπολογιστές και οι δύο) μεσολαβούν ενδιάμεσοι κόμβοι του δικτύου (υπολογιστές και αυτοί). Μια σοβαρή δυσλειτουργία είτε σε κάποιον από τους υπολογιστές που διαθέτουν και αναμένεται ότι θα παρέχουν την απαιτούμενη πληροφορία, είτε σε σημαντικά συστατικά μέρη του δικτύου, και η αλυσίδα κόβεται και δεν μπορεί να ολοκληρωθεί η επιβίβαση. Ακόμη και απ’ αυτό το τελείως ενδεικτικό παράδειγμα προκύπτει μια εικόνα πολλαπλασιαζόμενης πολυπλοκότητας μέσα σ’ ένα περιβάλλον γιγαντισμού, υπερσυγκέντρωσης λειτουργιών και μηχανισμών ελέγχου. Η εικόνα αυτή γεννά αστάθεια: Απλές «μικρές» διαταραχές της κανονικότητας επάγουν δυσανάλογα μεγάλα κύματα συνεπειών. Είναι άραγε φυσικά / τεχνικά τέτοιου είδους προβλήματα, και πρέπει να αναζητήσουμε τα αίτια και τη θεραπεία τους σκεπτόμενοι με τεχνικούς αποκλειστικά όρους; Αυτή η «πολύπλοκη» (και συνεχώς πολυπλοκοποιούμενη) οργάνωση των ανθρώπινων πραγμάτων και υποθέσεων είναι ουδέτερη, ή πρέπει να αναζητηθούν οι αρχές της στα όσα προσιδιάζουν στον χαρακτήρα των κοινωνικών σχέσεων που κυριαρχούν;
Ένας αυξανόμενα ευάλωτος κόσμος αρτηριών / αγωγών και δικτυώσεων
Ο σημερινός κόσμος, με τα τρία μεγάλα είδη δικτυώσεων που τον διατρέχουν:
1) Η ενέργεια σε όλες τις μορφές της (είτε ηλεκτρική, είτε καύσιμα παντός είδους, αέρια, υγρά ή στερεά), μεταφερόμενη με μεγάλες και ιδιαίτερα τρωτές αρτηρίες συστημάτων ενέργειας πολύ υψηλής δικτύωσης. Εδώ η μορφή ενός γιγαντισμού της δικτύωσης μας πληροφορεί για το από πού αφαιρούνται πόροι και πού αυτοί κατευθύνονται σωρευτικά. Μας παρέχει νέες πολλαπλές εικόνες του πλέγματος αντιθέσεων «κέντρου-περιφέρειας» και των νέων γύρων ληστρικότητας του κεφαλαίου (συχνά μέσω απροσχημάτιστης υπεξαίρεσης) στους καιρούς μας των τεράστιων καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων (των αποκαλούμενων και «πράσινων»). Μας αποκαλύπτονται οι ουσιαστικές δομικές αιτίες, εγχώριες και εξωχώριες, για τη θεσμοθετημένη καταλήστευση μέσω των υπέρογκων τιμών ηλεκτρικής ενέργειας. Η τέτοια δικτύωση πάει πλάι-πλάι με το χρηματιστήριο της ενέργειας.
2) Οι τηλεπικοινωνιακές παγκόσμιες δικτυώσεις που υποστηρίζουν τη συλλογή και τη διακίνηση της πληροφορίας. Είτε μέσω διαδικτύου (και πάνω σ’ αυτό του παγκόσμιου ιστού) είτε μέσω των δικτύων τηλεφωνίας (στο βαθμό που αυτά δεν έχουν συγχωνευθεί ήδη με το διαδίκτυο). Σ’ ένα πρώτο επίπεδο υπάρχει η φρενήρης διόγκωση της διακρατούμενης πληροφορίας που σωρεύεται / συγκεντρώνεται, και ο έλεγχός της που συγκεντροποιείται αλλά ταυτόχρονα γίνεται πιο έμμεσος, πιο αόρατος και δίχως πρόσωπο (ενσωματωμένος μέσα στην κοινωνική σχέση). Σ’ ένα δεύτερο επίπεδο, γίνεται κρίσιμος ο έλεγχος του χώρου με τον εκμηδενισμό του χρόνου, του γεωγραφικού χώρου αλλά και άλλων νέων χώρων που προκύπτουν από την αποδελτίωση και την περίφραξη των γενετικών πληροφοριών (DNA), των πληροφοριών για τη συμπεριφορά των συστημάτων πληθυσμών – ανθρώπινων και άλλων ζωικών ειδών κ.λπ. Οι τεράστιες ταχύτητες μετάδοσης πληροφορίας καθίστανται βάση για την εμπορευματοποίηση και την άντληση κέρδους από την ίδια την πληροφορία, αλλά και από όλη τη σειρά των νέων χώρων που διανοίγονται. Και βεβαίως η αυξανόμενη ευαλωτότητα από το συνδυασμό της χωρίς φραγμό αύξησης της ταχύτητας με το χαοτικό τοπίο των πολυεπίπεδων ανταγωνισμών που συνοδεύουν σαν σκιά του τον κόσμο του κεφαλαίου.
3) Οι αλυσίδες εφοδιασμού και αξίας. Όλο το παγκόσμιο δίχτυ που ενώνει τα σημεία των επιμέρους φάσεων παραγωγής των προϊόντων / εμπορευμάτων, της διακίνησής τους και της απόληξής τους στους τόπους κατανάλωσης. Άλλος ένας γιγαντισμός και η συνακόλουθη ευαλωτότητα κι εδώ, για τους ίδιους λόγους. Η πανδημία έδωσε τεράστιο υλικό σχετικά μ’ αυτό. Επίσης ένα «απλό ολιγοήμερο έμφραγμα» του Σουέζ πριν λίγα χρόνια, με την προσάραξη ενός τεράστιου πλοίου μεταφοράς κοντέινερ, υπήρξε πολύ αποκαλυπτικό. Σήμερα έρχεται να προστεθεί σ’ αυτήν την ούτως ή άλλως καθόλου «φυσική-ουδέτερη» ευαλωτότητα και εκείνη που προκαλεί το χάος από τη διατάραξη των δρόμων διακίνησης πρώτων υλών και εμπορευμάτων λόγω των παγκόσμιων γεωπολιτικών συγκρούσεων.
Η ταχύτητα και το στρεσάρισμα ανθρώπων και Φύσης
Η ίδια η αστοχία λογισμικού που έγινε η αφορμή γι’ αυτές τις σκέψεις, φέρνει μαζί της την πολλαπλή πίεση πάνω σε ολόκληρες ιεραρχίες εργαζομένων στον τομέα της Πληροφορικής και σε μια πλειάδα «συναφών επαγγελμάτων». Ολόκληρα συστήματα καταμερισμού εργασίας –«εργασία μέσω πλατφόρμας διατιθέμενου εργατικού δυναμικού» / crowd working platform αλλά και συχνότατα «παρά φύσιν» ευέλικτα (agile) συστήματα βιαιότατης προσαρμογής στη δικτατορία των απαιτήσεων που επιβάλλουν περιβάλλοντα που αλλάζουν συνεχώς με απίστευτες ταχύτητες– αναπαράγουν σε νέες επαυξημένες εκδόσεις τα όσα σάρκασε ο Τσάρλι Τσάπλιν στους «Μοντέρνους καιρούς». Καθόλου τυχαία αυτή η φρενίτιδα πίεσης για αύξηση της εντατικοποίησης της εργασίας, για «εργασιακή ευελιξία – agility» και για «λιτή – lean» παραγωγή (οι όροι αυτοί περιγράφουν κρίσιμες στρατηγικές επιλογές του κεφαλαίου σήμερα) αυξάνει τα «ατυχήματα»: Από τις εντυπωσιακές, επαναλαμβανόμενες αστοχίες και τις πτώσεις αεροπλάνων της Boeing μέχρι τις διάφορες αστοχίες λογισμικού με τις πιο διαφορετικές συνέπειες. Για να μην μιλήσουμε για την παγκόσμια μάστιγα των άλλων εκείνων «αστοχιών» σε υποδομές λόγω «λιτότητας» στους έμψυχους και τεχνικούς πόρους (βλ. απολύτως ενδεικτικά τη γέφυρα στη Βαλτιμόρη, ή στη Γένοβα πριν κάποια χρόνια, αλλά και γενικότερα μια παγκόσμια επιδημία καταρρεύσεων γεφυρών, φραγμάτων και άλλων υποδομών διαφόρων αιτιολογιών).
Οι απαιτήσεις επιτάχυνσης της περιστροφής του παραγωγικού κεφαλαίου και αντίστοιχα της αύξησης του όγκου των εκτελούμενων συναλλαγών ανά μονάδα χρόνου στη χρηματιστικοποιημένη οικονομική σφαίρα, οι απαιτήσεις εκμηδενισμού του χρόνου απόκρισης στη ζήτηση, φτάνουν στα όριά τους και τον εργαζόμενο άνθρωπο και τη Φύση. Ο κατακερματισμός και η «αξιοποίηση» του χρόνου (των θραυσμάτων χρόνου) οδηγεί στα ύψη το στρες (τέντωμα ως τα όρια), αυτή τη λέξη-κλειδί της εποχής μας που βρίσκεται πίσω από έναν χάρτη παθολογιών καθόλου «φυσικής» αιτιολογίας. Ανάμεσά τους ψυχικά νοσήματα, κύματα πολυεπίπεδης εκρηκτικής βίας και αυτοάνοσα (τα τελευταία, οι «υστερικές» αντιδράσεις του ανοσοποιητικού που αισθάνεται απειλές από παντού και καταλήγει να επιτίθεται σε μέρη του οργανισμού που προστατεύει).
Απαιτούνται μέτωπα αντιστάσεων απέναντι στα όσα «νέα» θέτει το κεφάλαιο
Πρώτος όρος η αναγνώριση της βαρύτητας των μεγάλων διαρθρωτικών ανακατατάξεων σε όλο το εύρος της κοινωνικής ζωής που προωθεί μετά μανίας σήμερα το κεφάλαιο (ψηφιοποίηση, «πράσινο», βιοτεχνολογία). Το παγόβουνο κρύβεται αποτελεσματικά πίσω από πιο άμεσες, βαρύτατες έννοιες (για το κόστος ζωής, τους αποκλεισμούς, τις ανισότητες, την απειλή πολέμου) που όμως η σημερινή έκρηξη όλων τους συνδέεται σε βαθύτερα επίπεδα με τα τεράστια κύματα των εν εξελίξει καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων.
Δεύτερος όρος, η ανάγκη αντιμετώπισης της παράλυσης που προκαλεί η «πολυπλοκότητα» και το «αναπόφευκτο» των αρμαγεδονικών χαρακτηριστικών αυτών των φαινομένων. Να υπερβούμε την έκπτωση της σκέψης στα συνήθη, «αυθόρμητα»(;) σχήματα προσαρμογής και αναζήτησης λογιστικών συμψηφισμών «πλεονεκτημάτων-μειονεκτημάτων της τεχνολογίας».
Απαιτείται η δύσκολη οικοδόμηση της συνείδησης σχετικά με το ότι οι τεράστιες παραγωγικές-τεχνολογικές δυνατότητες που γεννά η ανθρώπινη (εργαζόμενη) κοινωνία κάτω από τον νόμο του κεφαλαίου, δεν είναι ουδέτερες, ούτε προσφέρονται ως κάποιο πανανθρώπινο κτήμα. Όμως γεννούν τα επόμενα-νέα πεδία κοινωνικής διαπάλης, τους νέους χώρους αγώνα που πρέπει να δούμε, να γνωρίσουμε και να οικειοποιηθούμε. Εντός τους μπορεί να απομαγευθεί και η «πολυπλοκότητα», μπορεί να επιχειρηθεί ο κοινωνικός έλεγχός της.
