Το επικερδές εμπόριο αρχαιοτήτων και η υποκρισία της διεθνούς κοινότητας
Της Νατάσας Ακριβάκη
Την προηγούμενη εβδομάδα ολόκληρος ο κόσμος σοκαρίστηκε, ή τέλος πάντων έτσι έδειξε, από την είδηση της καταστροφής δύο ναών στην αρχαία πόλη της Παλμύρας στη Συρία από τους τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους. Οι πρόσφατες εικόνες από δορυφόρο, που δείχνουν να μην υπάρχει σχεδόν τίποτα εκεί όπου παλαιότερες εικόνες έδειχναν τον επιβλητικό ναό του Μπελ, είναι συγκλονιστικές. Ακόμη περισσότερο σοκάρει η είδηση για το μαρτύριο του 80χρονου αρχαιολόγου Χαλίντ αλ-Άσαντ, του ανασκαφέα και μελετητή της Παλμύρας. Οι «μαχητές» τον βασάνισαν επί ένα μήνα για να τους αποκαλύψει τον τόπο φύλαξης πολύτιμων αντικειμένων, πριν κρεμάσουν το αποκεφαλισμένο πτώμα του σε έναν από τους κίονες της ιστορικής πόλης. Μόλις χτες, εξάλλου, έγινε γνωστό ότι οι τζιχαντιστές ανατίναξαν και τους τρεις ομορφότερους και καλύτερα διατηρημένους επιτάφιους πύργους που κοσμούσαν τον αρχαιολογικό χώρο της Παλμύρας…
Το ’να χέρι νίβει τ’ άλλο…
Πίσω από το ιδεολογικό μίσος των τζιχαντιστών για τα λατρευτικά σύμβολα των «απίστων» (ακόμη κι αυτών που έζησαν πριν χιλιάδες χρόνια…) κρύβεται ένας πιο πρακτικός λόγος για τη στάση τους απέναντι στις αρχαιότητες: καταστρέφουν οτιδήποτε δεν μπορεί να πουληθεί για να τραβήξουν την παγκόσμια προσοχή, και πουλάνε τα κινητά ευρήματα στην παγκόσμια μαύρη αγορά ώστε να εξασφαλίσουν τη χρηματοδότησή τους. Σύμφωνα με την UNESCO, οι λεηλασίες αρχαιοτήτων στο Ιράκ και στη Συρία γίνονται πλέον σε «βιομηχανική κλίμακα», καθώς η περιοχή της Μεσοποταμίας είναι ένας τεράστιος αρχαιολογικός χώρος. Ήδη υπάρχουν αναφορές ότι η λεηλασία της πολιτιστικής κληρονομιάς αποτελεί τη δεύτερη μεγαλύτερη πηγή εσόδων για το Ισλαμικό Κράτος μετά την πώληση πετρελαίου. Και, καθώς προς το τέλος του 2014 οι βομβαρδισμοί της συμμαχίας με επικεφαλής τις ΗΠΑ εναντίον των τζιχαντιστών περιόρισαν άλλες πηγές εισοδήματος (όπως το πετρέλαιο, τα ζώα και τις σοδειές από τις κατακτημένες περιοχές), οι τζιχαντιστές αποφάσισαν να «επενδύσουν» στις αρχαιολογικές ανασκαφές!
Μέχρι τότε οι τζιχαντιστές επέβαλαν 20% φόρο σ’ αυτούς που «εξουσιοδοτούσαν» να κάνουν ανασκαφή. Μετά αποφάσισαν να προσλάβουν δικούς τους αρχαιολόγους(!), εργάτες και μηχανήματα. Τα κάθε είδους αντικείμενα που βγαίνουν από τις ανασκαφές περνάνε μέσα από την Τουρκία και το Λίβανο και διοχετεύονται στις ευρωπαϊκές αγορές, μία από τις μεγαλύτερες των οποίων είναι το Λονδίνο. «Από τη στιγμή που ένα αντικείμενο φτάνει στο Λονδίνο, έχει αποκτήσει μέσα στο ευρωπαϊκό έδαφος ήδη όλα τα χαρτιά που χρειάζεται να το συνοδεύουν», λέει ο David Gill, Βρετανός καθηγητής Αρχαιολογικής Κληρονομιάς. Και όλα αυτά βέβαια όσον αφορά τους αρχαιολογικούς θησαυρούς πολύ μεγάλης αξίας, που είναι επιθυμητό να έχουν χαρτιά ώστε οι «συλλέκτες» να τα κατέχουν «νόμιμα». Όλα τα υπόλοιπα εμφανίζονται ελεύθερα σε αντικερί και παλαιοπωλεία ανά την ήπειρο…
Κροκοδείλια δάκρυα
Προφανώς σε όλο αυτό βοηθούν τα νομοθετικά κενά παγκοσμίως. Μόλις τον περασμένο Φεβρουάριο το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ απαγόρευσε, έστω και προσχηματικά, το εμπόριο έργων τέχνης που έχουν αφαιρεθεί παράνομα από τη Συρία από το 2011 και από το Ιράκ από το 1990. Έτσι κι αλλιώς, είναι αδύνατο να εντοπιστούν αντικείμενα που δεν είναι καταγεγραμμένα, αλλά δεν μπορεί να πει κανείς ότι οι κάθε είδους έλεγχοι είναι… ασφυκτικοί. Άλλωστε, πολλές από τις πωλήσεις γίνονται διαδικτυακά, μέσω eBay, χωρίς κανέναν έλεγχο.
Η στάση της «διεθνούς κοινότητας» είναι διπλά υποκριτική. Αφού έγιναν καθημερινή και συνηθισμένη εικόνα τα ξεβρασμένα πτώματα στις ακρογιαλιές της Μεσογείου και τα μπουλούκια εξαθλιωμένων προσφύγων στα σύνορα της Ευρώπης, η ανθρωπιά του «πολιτισμένου» κόσμου βρίσκει τελευταίο καταφύγιο στα δάκρυα πάνω από ένα σωρό –έστω ενδόξων– ερειπίων. Ακόμη και τότε όμως δεν λαμβάνει καμιά μέριμνα για την αποτροπή του εμπορίου των λεηλατημένων αρχαιοτήτων. Όπως κλείνει τα μάτια και απέναντι στο λαθρεμπόριο όπλων με τα οποία διεξάγονται οι πόλεμοι που καταστρέφουν ολόκληρες χώρες, τους ανθρώπους και τα έργα τους…
Το απόγειο της υποκρισίας της «πολιτισμένης» Δύσης είναι, βέβαια, η ένταξη και διατήρηση στη λίστα των «τρομοκρατικών οργανώσεων», των κινημάτων που αντιστέκονται σε όλη τη Μέση Ανατολή στο μεσαιωνικό κι απάνθρωπο σκοταδισμό των τζιχαντιστών. Πιο χτυπητό παράδειγμα, το κουρδικό κίνημα που με λιανοντούφεκα πολεμά ενάντια στο υποτίθεται ανίκητο Ισλαμικό Κράτος και τους συμμάχους της Δύσης οι οποίοι το ενισχύουν «διακριτικά». Αλλά στις δημοκρατικές Βρυξέλλες δεν ιδρώνει τ’ αυτί τους από τέτοια πράγματα… Το πολύ-πολύ να χύσουν ανέξοδα και κροκοδείλια δάκρυα για την Παλμύρα.
Πιο ενεργητική ανάμιξη της Ρωσίας στη Συρία;
Η χτεσινή δήλωση του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν, ότι επιθυμεί τη «συγκρότηση διεθνούς συνασπισμού για την αντιμετώπιση του εξτρεμισμού», έρχεται σε συνέχεια πληροφοριών ότι οι Ρώσοι σκοπεύουν να ενισχύσουν την παρουσία τους στη Συρία. Σύμφωνα με αυτές τις πληροφορίες, με την πραγματική ή προσχηματική δικαιολογία της προστασίας των εκεί στρατιωτικών τους βάσεων από τους τζιχαντιστές, οι Ρώσοι σκοπεύουν να παρέμβουν «πιο ενεργητικά» στην ήδη ανατιναγμένη χώρα. Ήδη στη Συρία δραστηριοποιούνται Ρώσοι μισθοφόροι που «συμβουλεύουν» το συριακό στρατό.
Αρκετοί αναλυτές όμως υποστηρίζουν ότι οι συνεχείς διαρροές για αύξηση της ρωσικής παρουσίας στην περιοχή ίσως έχουν κύριο στόχο να λειτουργήσουν αποτρεπτικά προς τις ΗΠΑ σε ό,τι αφορά την πιθανή ανάμιξη της Ουάσιγκτον σε άλλα μέτωπα, που ενδιαφέρουν περισσότερο τη Μόσχα. Αυτές τις εκτιμήσεις επιβεβαιώνει και η πρόσκληση του Πούτιν προς τον Ομπάμα (αλλά και περιφερειακές δυνάμεις της Μέσης Ανατολής όπως η Τουρκία και η Σαουδική Αραβία) να συνεργαστούν για την καταπολέμηση των τζιχαντιστών. Σε κάθε περίπτωση, η Ρωσία αμφισβητεί ανοιχτά πλέον ότι η «καταπολέμηση της διεθνούς τρομοκρατίας» είναι… προνομιακό πεδίο των ΗΠΑ. Και η μαρτυρική Συρία αναδεικνύεται ιδανικό πεδίο για τέτοιου είδους «διπλωματικές» ασκήσεις των μεγάλων δυνάμεων.
