Μετά την απαγόρευση της έκτρωσης στην Πολωνία το 2020 και πρόσφατα στις περισσότερες πολιτείες των ΗΠΑ, η αμερικάνικη ταινία «Τηλεφώνησε στην Τζέιν», της σεναριογράφου-σκηνοθέτριας Φίλις Νάγκι, που βασίζεται σε μια πραγματική ιστορία παλιότερης εποχής, επαναφέρει το αδιαμφησβήτητο δικαίωμα της γυναίκας στην αυτοδιάθεση του σώματός της, παίρνοντας θετική στάση, σε μια εποχή που δρομολογούνται νέες απαγορεύσεις.
Αύγουστο του 1968, στο Σικάγο, η Τζόι (Ελίζαμπεθ Μπανκς), μια ευτυχισμένη -στα πλαίσια του αμερικάνικου ονείρου- νοικοκυρά, σύζυγος ποινικολόγου, με έφηβη κόρη, διαπιστώνει πως είναι έγκυος αλλά διατρέχει σοβαρό κίνδυνο, λόγω οξείας καρδιακής μυοπάθειας. Ωστόσο, σε μια εποχή που η έκτρωση είναι απαγορευμένη, νπροτεραιότητα έχει η γέννα, οπότε το Δ.Σ. του Νοσοκομείου απορρίπτει την άμβλωση, οπότε εναλλακτικά θα πρέπει είτε να καταφύγει σε κλινικές αμφίβολης ιατρικής επίβλεψης, είτε να δηλώσει αυτοκτονικές τάσεις ή ακόμα και να αποτολμήσει ατύχημα, από πτώση σκάλας. Σε απόγνωση, ανακαλύπτει τυχαία σε μια στάση λεωφορείου ένα χαρτί με το μήνυμα «Είσαι έγκυος; νιώθεις απελπισμένη; τηλεφώνησε στην Τζέιν». Δίχως δεύτερη σκέψη τηλεφωνεί και έρχεται σε επαφή με την παράνομη ομάδα για εκτρώσεις The Jane Collective, όπου γνωρίζει την Βιρτζίνια (Σιγκούρνι Γουίβερ), μια ώριμη φεμινίστρια και την ομάδα της. Η συμπαράσταση που εισπράττει την παρηγορούν και εντάσσεται στην ομάδα τους, ακούει τις συνελεύσεις τους και συμμετέχει ενεργά στις δραστηριότητες, εν αγνοία της οικογένειάς της. Μέσα από το μεγάλο αριθμό γυναικών που τηλεφωνούν για επείγουσα βοήθεια, συνειδητοποιεί πως πρόκειται για γυναίκες σε συντριπτική πλειοψηφία έγχρωμες, κατώτερων στρωμάτων, πολύτεκνες, με προβλήματα υγείας, έφηβες ανυποψίαστες ή θύματα βιασμού. Η Τζόι συμπαρίσταται έμπρακτα, μαθαίνει την τεχνική επέμβασης, βοηθώντας στη μείωση του κόστους, ώστε να χειρουργούν κι δωρεάν κάποιες γυναίκες. Για πόσο όμως θα μπορέσει να κρατήσει αυτή τη δραστηριότητα μακριά από την οικογένειά της;
Η υπαρκτή παράνομη ομάδα The Jane Collective ιδρύθηκε στο Σικάγο, με βασικό σύνθημα «δεν κρίνουμε, αλλά βοηθάμε» και διευκόλυνε περίπου 12.000 παράνομες, αλλά ασφαλείς αμβλώσεις, μεταξύ 1969 και 1973, οπότε καταργήθηκε η απαγόρευση της άμβλωσης. Τοποθετημένη στα 1968, πέντε χρόνια πριν παραχωρήσει το Αμερικάνικο Σύνταγμα το δικαίωμα στην άμβλωση, η ταινία αναδεικνύει πώς το εξεγερσιακό πνεύμα μιας ολόκληρης εποχής ενέπνευσε άλλη μια μάχη των γυναικών, μετά τους αγώνες για δικαίωμα ψήφου, δικαίωμα στην εκπαίδευση και στην εργασία, αναδεικνύοντας τη σημασία της γυναικείας χειραφέτησης.
Στην εποχής μας, όπου συντελείται στροφή μισογυνισμού, ως αποτέλεσμα του άκρατου φιλελευθερισμού των τελευταίων δεκαετιών, το «κλασικό» χολιγουντιανό οικοδόμημα της ταινίας λειτουργεί ως «δούρειος ίππος», καθώς η σεναριακή διάρθρωση καταλήγει παραδόξως υπέρ των εκτρώσεων. Η Τζόι δεν είναι συνειδητοποιημένη, γίνεται όμως και η ταινία παρακολουθεί τη διαδικασία αυτής της μετάλλαξης, ως αποτέλεσμα αμφισβήτησης του πλαισίου θεσπισμένων περιορισμών από ένα ανδροκρατούμενο σύστημα που στερεί την ελευθερία της. Παρακάμπτοντας τα ηθικά διλήμματα που ενδεχομένως θα πρόβαλλαν άλλα κινηματογραφικά είδη, λιγότερο προσβάσιμα σε ευρύ κοινό, εύστοχα η ιστορία της ομάδας των Τζείν παρουσιάζεται σεναριακά μέσα από τη μεταστροφή του πρωταγωνιστικού χαρακτήρα, ένα τυπικό «δείγμα» ξανθιάς Αμερικανίδας νοικοκυράς των προαστίων. Δίχως «φεμινιστική ορολογία» η ταινία δείχνει στην πράξη το σύνθημα «το σώμα μου, τα δικαιώματά μου», ενώ καθόλου τυχαία ο ριζοσπαστισμός της πρωταγωνίστριας συνδέεται με το εξεργεσιακό πλαίσιο της πολιτικοποιημένης εποχής στα τέλη του ’60, αναδεικνύοντας πώς μέσα από τη συμπαράσταση, την αλληλεγγύη και την αυτομόρφωση, η Τζόι τίθεται σε διαδικασία αφύπνισης και σταδιακής συνειδητοποίησης, βοηθώντας και άλλες γυναίκες.
Μακριά από τον κοινωνικό ρεαλισμό ρεπορταζιακής αμεσότητας της εξαιρετικής γαλλικής ταινίας «Το γεγονός» (2021/Οντρέι Ντιγουάν), όπου στη Γαλλία του 60, μια φοιτήτρια επιχειρεί να κάνει παράνομη άμβλωση, δίνοντας έμφαση στην καταπίεση της ηρωίδας από τη συμπεριφορά του περίγυρου, σε αυτή την αμερικάνικη ταινία, επικρατεί η κατακερματισμένη αφήγηση, με εναλλασσόμενα πλάνα και κοφτά κοντινά, που ωστόσο διακόπτεται όταν η Τζόι εισέρχεται στη φεμινιστική ομάδα, με την αεικίνητη κάμερα σε αδιάκοπη κινηματογράφηση, από την μια γυναίκα στην άλλη, να εκφράζει συλλογικότητα, διαδραστική ενότητα και γυναικεία αλληλεγγύη.
Η χρήση της μουσικής, με επιλεγμένες επιτυχίες της εποχής, από ροκ τραγουδίστριες, ενισχύει το άρωμα αμφισβήτησης, ενώ σε συγκεκριμένες σκηνές συνταιριάζονται οι στίχοι ή το ρεφρέν του τραγουδιού ανάλογα την περίπτωση, διευρύνοντας το νοηματικό επίπεδο, που επικροτεί τους μυθοπλαστικούς χαρακτήρες.
Το λάτιν «Silent Island» από την ορχήστρα Μοντέστο Ντουράν, στην εισαγωγική σκηνή, συνοδεύει την Τζόι στο πολυτελές εστιατόριο, όπου θα δειπνήσει με τον σύζυγό της. Βγαίνοντας για να πάρει αέρα, διαπιστώνει πως φρουρούνται από αστυνομικούς, καθώς εκτός κάδρου, αντηχεί ολοένα και πιο κοντά, το σύνθημα «όλος ο κόσμος βλέπει», από κάποια αντιπολεμική διαδήλωση που πλησιάζει. Οι πελάτες φυγαδεύονται από την πίσω πόρτα, ενώ στο βάθος διαφαίνονται αμυδρά οι σκιάσεις των διαδηλωτών που ξυλοκοπιούνται βίαια. Η μελωδική ροκ μπαλάντα της Κάθι Γιανγκ «Following In Front» (1969), ακούγεται όσο η Τζόι βρίσκεται στο δωμάτιο της έφηβης κόρης της, ανάμεσα σε αφίσες του Χέντριξ και δίσκους των Shangri-Las, ενώ μαγειρεύει κεφάτη ακούγοντας «Sister Ray» (1968) των Velvet Underground, που χορεύει με την κόρη της. Ο τρόμος και η απογοήτευσή της Τζόι από την απρόσωπη κλινική εκφράζονται με το ροκ «Sweet Misery» (1968) της Τζάνις Ίαν, όταν απελπισμένη και υπό βροχή βρίσκει το τηλέφωνο των Τζέιν.
Μουσική τζαζ, όπως το «Blues at Twilight» (1956) με το κουαρτέτο του Αρτ Πέπερ, χαλαρώνει την ατμόσφαιρα όταν η Τζόι γνωρίζει την Βιρτζίνια, ενώ μπλουζ τζαζ ρυθμοί επιλέγονται για την προοδευτική ατμόσφαιρα στις συναθροίσεις της φεμινιστικής συλλογικότητας. Ωστόσο, όταν η Τζόι κοιτάζει τα απόκρυφά της με καθρεφτάκι, δημιουργείται κωμική διάσταση με την κιθαριστική μπαλάντα «What’s Goin’ On Down There» (1967), της Μαλβίνα Ρέινολντς, για την κυριολεξία του τίτλου, σε αντίθεση με τους πολιτικοποιημένους στίχους.
Το ψυχεδελικό ροκ με φλάουτο «Sycamore Dreamer» των Morning Dew, επιλέγεται όταν η Τζόι καπνίζει τσιγαριλίκι, ενώ το ρυθμικό σόουλ φάνκι «Last Call» των Double Determination, την συνοδεύει στη δημοτική βιβλιοθήκη. Η ταινία κλείνει με το τραγούδι-ύμνο της εποχής «Let The Sunshine In» των 5th Dimension, που γράφτηκε για το αντιπολεμικό μιούζικαλ «Hair» (1967), ενισχύοντας το πανηγυρικό κλίμα της κατάργησης της απαγόρευσης.
Αξίζει να μνημονευτούν μερικές από τις λιγοστές ταινίες που έχουν καταπιαστεί με το δύσκολο θέμα της κινηματογραφικής απεικόνισης της έκτρωσης. Εκτός από την βραβευμένη ρουμάνικη ταινία «Τέσσερις μήνες, τρεις βδομάδες, δυο μέρες» (2007/Κριστιάν Μουνγκίου), για την απαγόρευση των εκτρώσεων το 1987, επί Τσαουσέσκου, εξαιρετική είναι και η βραβευμένη βρετανική ταινία «Το μυστικό της Βέρα Ντρέικ» (2004/Μάικ Λι), με την εκπληκτική Ιμέλντα Στάντον, ως καθαρίστρια που βοηθάει δίχως αμοιβή, τα νεαρά κορίτσια της εργατικής τάξης να κάνουν έκτρωση. Υπάρχει όμως και η σκηνή αυτοσχέδιας έκτρωσης στο «Νυμφομάνιακ Β’ μέρος» (2013/Λαρς Φον Τρίερ), που είχε σοκάρει στην ολοκληρωμένη, δίχως περικοπές εκδοχή, που δεν είχε προβληθεί στις ελληνικές αίθουσες.
- Η Ιφιγένεια Καλαντζή είναι θεωρητικός-κριτικός κινηματογράφου,
[email protected]
INFO
- Στο πλαίσιο του Αthens City Festival του Δήμου Αθηναίων το περιοδικό ANTIVIRUS διοργανώνει τριήμερο φεστιβάλ LGBTQI+ ταινιών “Queer Movie Nights”, 15-16-17/5/2023, στον κινηματογράφο Τριανόν (3€ / προβολή, 5€ / ημερήσιο). Πέμπτη 18/5/2023 οι προβολές συνεχίζονται στο Ινστιτούτο Γκαίτε, με ελεύθερη είσοδο.
- Προβολή του ντοκιμαντέρ «ΕΜΜΟΝΕΣ ΩΡΕΣ ΣΤΟΝ ΤΟΠΟ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ», κινηματογραφικό πορτραίτο της πρωτοποριακής σκηνοθέτριας Αντουανέττας Αγγελίδη, από την κόρη της Ρέα Βαλντέν, αποκλειστικά στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος, καθημερινά στις 7 μ.μ. Μετά τις προβολές ακολουθεί συζήτηση με το κοινό.
