Νομίζω ότι θα κάνετε πολύ καλά να δεχτείτε τη θέση στη Ζυρίχη. Εκεί μπορείτε οπωσδήποτε να μάθετε πολλά στον οικονομικό τομέα, ιδιαίτερα αν έχετε πάντα στο νου σας ότι η Ζυρίχη είναι μονάχα μια χρηματαγορά κι ένα κέντρο κερδοσκοπίας τρίτης κατηγορίας, έτσι που οι εντυπώσεις που επιβάλλονται εκεί, αδυνατίζουν και μάλιστα νοθεύονται σκόπιμα με τη διπλή και τριπλή αντανάκλαση. Θα γνωρίσετε όμως πρακτικά τη λειτουργία του και θα είστε υποχρεωμένος να παρακολουθείτε τις χρηματιστηριακές ειδήσεις από το Λονδίνο, τη Νέα Υόρκη, το Παρίσι, το Βερολίνο και τη Βιέννη, από πρώτο χέρι.
ΚΑΙ ΤΟΤΕ η παγκόσμια αγορά θ’ ανοιχτεί μπροστά σας – στην αντανάκλασή της, σαν χρηματαγορά και σαν αγορά αξιών. Με τις οικονομικές, πολιτικές και άλλες αντανακλάσεις συμβαίνει ακριβώς το ίδιο όπως και με τις αντανακλάσεις στο ανθρώπινο μάτι, περνούν από ένα συγκεντρωτικό φακό κι έτσι απεικονίζονται ανεστραμμένα με το κεφάλι κάτω. Μόνο που λείπει ο μηχανισμός των νεύρων που, για να μας τα παραστήσει, τα ξαναστήνει στα πόδια. Ο άνθρωπος της χρηματαγοράς βλέπει την κίνηση της βιομηχανίας και της παγκόσμιας αγοράς ακριβώς μόνο στο αντεστραμμένο αντικαθρέφτισμα της χρηματαγοράς και της αγοράς αξιών, και έτσι γι’ αυτόν το αποτέλεσμα γίνεται αιτία. Αυτό το είδα κιόλας στο Μάντσεστερ στα 1840-1850. Οι πληροφορίες του χρηματιστηρίου του Λονδίνου ήταν απόλυτα άχρηστες για να σχηματίσει κανείς μια ιδέα για την πορεία της βιομηχανίας και των περιοδικών της μέγιστων και ελάχιστων διακυμάνσεων, γιατί οι κύριοι ήθελαν όλα να τα εξηγούν με κρίσεις της χρηματαγοράς, που ήταν ωστόσο τις περισσότερες φορές μονάχα συμπτώματα. Το ζήτημα ήταν τότε να αποκρούσουν την άποψη για την προέλευση των βιομηχανικών κρίσεων από προσωρινή υπερπαραγωγή και η υπόθεση είχε λοιπόν κοντά στ’ άλλα ακόμα και μια πλευρά σκοπιμότητας, που τους παρακινούσε να καταφύγουν στη διαστρέβλωση. Τώρα αυτό το σημείο εκλείπει – τουλάχιστον για μας, μια για πάντα. Και ακόμη είναι γεγονός ότι και η χρηματαγορά μπορεί να έχει τις δικές της κρίσεις, όπου οι άμεσες διαταραχές της βιομηχανίας παίζουν μόνο δευτερεύοντα ή και κανένα ρόλο. […]
Όπου υπάρχει καταμερισμός της εργασίας σε κοινωνική κλίμακα, εκεί και οι επιμέρους εργασίες αποχτούν αυτοτέλεια η μια απέναντι στην άλλη. Η παραγωγή είναι σε τελευταία ανάλυση ο αποφασιστικός παράγοντας. Μια όμως που το εμπόριο με τα προϊόντα αποχτά μια αυτοτέλεια απέναντι στην καθαυτό παραγωγή των προϊόντων, ακολουθεί μια δική του κίνηση, που ναι μεν στις γενικές της γραμμές κυβερνιέται από την κίνηση της παραγωγής, αλλά στις λεπτομέρειες και μέσα στα πλαίσια αυτής της γενικής εξάρτησης ακολουθεί με τη σειρά της δικούς της νόμους, που βρίσκονται στη φύση αυτού του νέου παράγοντα. Η κίνηση αυτή έχει τις δικές της φάσεις και με τη σειρά της αντεπιδρά στην κίνηση της παραγωγής
Εκεί όπου υπάρχει καταμερισμός της εργασίας σε κοινωνική κλίμακα, εκεί και οι επιμέρους εργασίες αποχτούν αυτοτέλεια η μια απέναντι στην άλλη. Η παραγωγή είναι σε τελευταία ανάλυση ο αποφασιστικός παράγοντας. Μια όμως που το εμπόριο με τα προϊόντα αποχτά μια αυτοτέλεια απέναντι στην καθαυτό παραγωγή των προϊόντων, ακολουθεί μια δική του κίνηση, που ναι μεν στις γενικές της γραμμές κυβερνιέται από την κίνηση της παραγωγής, αλλά στις λεπτομέρειες και μέσα στα πλαίσια αυτής της γενικής εξάρτησης ακολουθεί με τη σειρά της δικούς της νόμους, που βρίσκονται στη φύση αυτού του νέου παράγοντα. Η κίνηση αυτή έχει τις δικές της φάσεις και με τη σειρά της αντεπιδρά στην κίνηση της παραγωγής. Η ανακάλυψη της Αμερικής οφειλόταν στη δίψα του χρυσού που από πρωτύτερα κιόλας είχε σπρώξει τους πορτογάλους στην Αφρική γιατί η ευρωπαϊκή βιομηχανία, που πήρε τόσο ορμητική ανάπτυξη τον 14ο και 15ο αιώνα, και το αντίστοιχό της εμπόριο απαιτούσαν περισσότερα μέσα ανταλλαγής, που η Γερμανία –η μεγάλη χώρα του ασημιού στα 1450-1550– δεν μπορούσε πια να τα προμηθεύσει. Η κατάκτηση των Ινδιών από τους Πορτογάλους, τους Ολλανδούς και τους Άγγλους από τα 1500 ως τα 1800 είχε σκοπό τις εισαγωγές από τις Ινδίες. Για εξαγωγές προς τα κει, κανένας δεν σκεφτόταν τότε. Κι όμως, τι κολοσσιαία αντεπίδραση είχαν πάνω στη βιομηχανία αυτές οι ανακαλύψεις και κατακτήσεις που καθορίζονταν καθαρά από εμπορικά συμφέροντα – μόνο οι ανάγκες για την εξαγωγή προς εκείνες τις χώρες δημιούργησαν τη μεγάλη βιομηχανία.
ΤΟ ΙΔΙΟ γίνεται και με τη χρηματαγορά. Μόλις το χρηματεμπόριο χωριστεί από το εμπόριο των εμπορευμάτων –αυτό γίνεται κάτω από ορισμένες συνθήκες και μέσα στα όρια αυτών των συνθηκών που καθορίζονται από την παραγωγή και το εμπόριο των εμπορευμάτων– αποχτά δική του ανάπτυξη, ιδιαίτερους νόμους και ξεχωριστές φάσεις, που καθορίζονται από την ίδια του τη φύση. Αν τώρα προστεθεί σ’ αυτά, και το γεγονός ότι το χρηματεμπόριο, σε τούτη την παραπέρα του ανάπτυξη διευρύνεται σε εμπόριο αξιών, ότι ο αξίες αυτές δεν είναι μόνο κρατικοί τίτλοι, αλλά ότι σ’ αυτούς προστίθενται και μετοχές της βιομηχανίας και των μεταφορών, ότι λοιπόν το χρηματεμπόριο κατακτά μιαν άμεση κυριαρχία πάνω σ’ ένα μέρος της παραγωγής, της παραγωγής που γενικά το εξουσιάζει – τότε η αντεπίδραση του χρηματεμπορίου πάνω στην παραγωγή γίνεται ακόμα πιο δυνατή και πιο περίπλοκη. Οι έμποροι αξιών (οι τραπεζίτες) είναι ιδιοκτήτες των σιδηροδρόμων, των ανθρακωρυχείων, των μεταλλείων κ.λπ. Αυτά τα μέσα παραγωγής αποκτούν διπλή μορφή: Η λειτουργία τους πρέπει να προσαρμόζεται πότε στα συμφέροντα της άμεσης παραγωγής, πότε όμως και στις ανάγκες των μετόχων, εφόσον πρόκειται για εμπόρους αξιών. Το πιο χτυπητό παράδειγμα γι’ αυτό είναι οι βορειοαμερικανικοί σιδηρόδρομοι που η λειτουργία τους εξαρτιέται πέρα για πέρα από τις χρηματιστηριακές πράξεις ενός Τζέι Γκόουλντ, ενός Βάντερμπιλτ κ.ά. – δηλαδή από πράξεις που είναι ολότελα ξένες με τον καθαυτό σιδηρόδρομο και τα συμφέροντά του σαν μέσου συγκοινωνίας. Ακόμα κι εδώ στην Αγγλία είδαμε τους αγώνες των διαφόρων σιδηροδρομικών εταιρειών για τον καθορισμό των περιοχών ανάμεσά τους – αγώνες που εξανέμισαν τεράστια χρηματικά ποσά, όχι για το συμφέρον της παραγωγής και της συγκοινωνίας αλλά αποκλειστικά εξαιτίας ενός ανταγωνισμού, που τις περισσότερες φορές είχε σκοπό να διευκολύνει χρηματιστηριακές πράξεις των τραπεζιτών που κρατούσαν στα χέρια τους τις μετοχές. […]
* Από τα Διαλεχτά Έργα Μαρξ-Ένγκελς (Τόμος 2ος)
