Η τραγική φιγούρα της ηθοποιού και ποιήτριας, με τους στίχους-σπίθες, έτοιμους 19 χρόνια μετά, να ανατινάξουν κάθε εδραιωμένη αντίληψη, παραμένει λάβαρο αμφισβήτησης.
Ο δημοσιογράφος και κινηματογραφιστής Αντώνης Μποσκοΐτης, μετά τα ντοκιμαντέρ για τη Φλέρυ Νταντωνάκη, το ελληνικό ροκ του ’70 και τον Νίκο Κούνδουρο, μοιάζει να πιάνει το σφυγμό, και ολοκληρώνει το ντοκιμαντέρ με τίτλο Κατερίνα Γώγου: για την αποκατάσταση του μαύρου, που πρωτοπαρουσιάστηκε στις φετινές Νύχτες Πρεμιέρας, εξαντλώντας τα εισιτήρια και στις δύο προβολές στο Δαναό.
Μια ανεξάρτητη παραγωγή, που ανιχνεύει, σε ασπρόμαυρο, την εκρηκτική προσωπικότητα της Γώγου, μέσα από μαρτυρίες ανθρώπων, δραματοποιημένες αλληγορικές σκηνές και ένα πλούσιο φωτογραφικό υλικό αλλά και σπάνια, ανέκδοτα ιδιωτικά βίντεο.
Τα κοντινά πλάνα απογυμνώνουν τα συναισθήματα αυτών που την έζησαν, ενώ η απαγγελία στίχων της ίδιας αλλά και άλλων για την ίδια, φωτίζουν με συναισθηματική ένταση, ιδιαίτερες πτυχές.
Αυτή η παραχώρηση στο λόγο, ως κύριο συστατικό της φιλμικής αφήγησης, ενισχύει το στόχο του σκηνοθέτη να εστιάσει στην Γώγου ως ποιήτρια.
Αλλά ας παρακολουθήσουμε αυτά που ο ίδιος μας είπε, σε μια συζήτηση στο σπίτι του, στο Παγκράτι.
19 χρόνια μετά, έρχεσαι να μας θυμίσεις και να μας αποκαλύψεις πτυχές από την προσωπικότητα της Κατερίνας Γώγου. Τι σε παρακίνησε να το κάνεις αυτό τώρα;
Αυτή η ταινία εκκρεμούσε από το 2007, αλλά με την ταινία του Κούνδουρου, έμεινε πίσω. Ήθελα ο κόσμος να γνωρίσει τη Γώγου, και μοιάζει να δικαιώθηκα, αν κρίνει κανείς από την επιτυχία στις Νύχτες Πρεμιέρας και την επαφή για διανομή στις αίθουσες, προς το τέλος του χρόνου. Είναι παρήγορο, πως μέσα σε αυτή τη φασιστικοποιημένη κοινωνία, μια Κατερίνα Γώγου έρχεται ξανά στο προσκήνιο.
…Για την αποκατάσταση του μαύρου είναι ο στίχος που επέλεξες στον τίτλο του ντοκιμαντέρ. Τον φορτίζεις και με μια δεύτερη σημασία; Πιστεύεις ότι έχει, ίσως, βεβηλωθεί η εικόνα της, στα χρόνια που πέρασαν;
Είναι στίχος από το ποίημα Άσπρη, που όπως αποκαλύπτει και η στενή της φίλη Λίνα Καρανασοπούλου, γράφτηκε, «για να αποκατασταθούν και οι χασικλήδες, επιτέλους». Πάντως, ο μύθος των ναρκωτικών, αδικεί την Γώγου, ως προσωπικότητα. Δεν είχε σχέση στην παραγωγική της περίοδο, μόνο στο τελευταίο διάστημα της ζωής της έμπλεξε με αυτά. Το στίχο αυτό τον διάλεξα, για να αναδείξω το στοιχείο της ποίησης. Η αναπάντεχη επιτυχία της πρώτης συλλογή της, το 1978, Τρία κλικ αριστερά, δημιούργησε ανταγωνισμούς.
Η ίδια έλεγε πως «εμένα, ο μεγαλύτερος φόβος μου είναι μην με πούνε ποιητή». Με το στίχο της, λοιπόν, «για την αποκατάσταση του μαύρου», υπονοώ την έντονη αμφισβήτησή της από το λογοτεχνικό κατεστημένο, που χρήζει αποκατάστασης.
Γιατί επέλεξες ασπρόμαυρη απόδοση στο φιλμ;
Δεν είναι φιλμ, είναι βίντεο. Αυτή η ταινία είναι η πρώτη μου σε ψηφιακό βίντεο, αλλά από εικαστικής πλευράς, το επεξεργαστήκαμε, μαζί με τον διευθυντή φωτογραφίας, ώστε να θυμίζει φιλμ. Όσο για το μαυρόασπρο, το συνηθίζω, γιατί μου αρέσει αισθητικά, αλλά θέλω και να μπλέκω το τότε με το σήμερα, επιδιώκοντας μια διαχρονικότητα.
Τα ποιήματα της Γώγου ακούγονται εκτός κάδρου, ενώ μπρος στην κάμερα απαγγέλλονται ποιήματα άλλων, που γράφτηκαν γι’ αυτήν. Πώς συμπληρώνουν αυτές οι διαφορετικές μορφές ποιητικής αφήγησης το σκηνοθετικό σου όραμα;
Αυτό προέκυψε στην πορεία, γιατί τόσο ο Αντρέας Θωμόπουλος, που έγραψε ποίημα ειδικά για την ταινία, όσο και ο Νίκος Καλογερόπουλος, προτίμησαν να εκφραστούν για τη Γώγου, απαγγέλλοντας ποιήματά τους. Ήταν δηλαδή δική τους επιθυμία και τους ευχαριστώ.
Ο Γιάννης Φελέκης, η Ελένη Πορτάλιου και ο Γιώργος Γαρμπής, αναδεικνύουν με τον τρόπο τους την πολιτική της στάση. Δεν τονίζεται, όμως, ιδιαίτερα η αναρχική κραυγή των στίχων της και ο συγκρουσιακός και καταστασιακός χαρακτήρας, που από πολλούς έχει εκληφθεί ως ένα πολύ έντονο, συναισθηματικό παραλήρημα. Εσύ πώς το βλέπεις;
Ήθελα να εστιάσω στην ποιήτρια Γώγου και λιγότερο στην πολιτική της δράση, αλλά υπάρχει, ωστόσο, ένας καταμερισμός όλων των παραμέτρων της ζωής της. Βέβαια, ο ακτιβισμός της περιγράφεται πιο έντονα απ’ ό,τι η αναρχική της δράση, και γι’ αυτό προσέφυγα στον Φελέκη, σύμβολο των Εξαρχείων, στον Γαρμπή, από τις Εκδόσεις Ελεύθερος Τύπος και στην Πορτάλιου. Άλλωστε, η Αγάπη-Βιργινία Σπυράτου, η βιογράφος της συμπληρώνει αυτό το στοιχείο, αναλύοντας πως η βία από τον πατέρα είναι η βία στο κράτος και την αστυνομία.
Η Λουκία Μιχαλοπούλου, σε κάποια στιγμιότυπα, απαγγέλλει με ένταση και πάθος, ως οργισμένη Κασσάνδρα, στίχους από ποιήματα του Αντρέα Παγουλάτου, της Στέλλας Βλαχογιάννη και του Σπύρου Αραβανή, κινούμενη ανάμεσα σε ακίνητες και σιωπηλές φιγούρες, με λευκές νοσοκομειακές μπλούζες. Τι συμβολίζουν αυτές οι σκηνές;
Θεώρησα υποχρέωσή μου να εντάξω στην ταινία κάποια ποιήματα ανθρώπων που για μένα συνδέονται με τη Γώγου.
Οι στυλιζαρισμένες, δραματοποιημένες σκηνές, είναι εμπνευσμένες από τους αρχικούς στίχους του ποιήματος Πέραμα, του Αντρέα Παγουλάτου. Με τον στίχο Ο χορός των συμβασιούχων, που απαγγέλλει η Λουκία, αυτός ο βουβός χορός ανθρώπων με λευκές μπλούζες, παραπέμπει σε ένα κομμάτι της νεοελληνικής κοινωνίας: στους εφησυχασμένους ανθρώπους που δεν κατεβαίνουν σε διαδηλώσεις, παρακολουθώντας τον εκφασισμό της κοινωνίας από τον καναπέ, χωρίς να αντιδρούν. Η οργισμένη γυναίκα ανάμεσά τους, παραπέμπει στη Γώγου.
Κατερίνα Γώγου, Νικόλας Άσιμος και Παύλος Σιδηρόπουλος θεωρούνται από πολλούς ως οι «άγιοι» των Εξαρχείων, ενώ άλλοι μιλούν για μια «καταραμένη» τριάδα, που στοίχειωσε τόσο την εποχή εκείνη, όσο και την περιοχή. Πώς σχολιάζεις αυτή την ταύτιση που πέρασε και σε τηλεοπτικά αφιερώματα;
Η Γώγου, ο Άσιμος και ο Σιδηρόπουλος ήταν πολύ διαφορετικές προσωπικότητες, με διαφορετικό στίγμα ο καθένας. Ίσως ο χαρακτηρισμός «άγιοι» των Εξαρχείων, οφείλεται στην ανάγκη του κόσμου για μύθους.
Όσο για τις τηλεοπτικές εκπομπές, αποκηρύσσω κατηγορηματικά την αισθητική τους. Επιπλέον αποτελεί θράσος να παρουσιάζεται τη μια η τριάδα Γώγου, Άσιμος και Σιδηρόπουλος και την άλλη, στην ίδια εκπομπή, συνέντευξη στον Μιχαλολιάκο…
Πώς σχετίζεται η επαναστατικότητα και ο αντικομφορμισμός στην ποίησή της Γώγου, με τις νεότερες γενιές;
Πιστεύω ότι αυτό το καταθέτει στο ντοκιμαντέρ, ξεκάθαρα, ένας 20χρονος φοιτητής της ΑΣΚΤ, λέγοντας «η ποίηση της Γώγου μιλάει για επώδυνα περάσματα, και όταν βρίσκεται κάποιος στην εφηβεία, όλο αυτό τον συγκινεί». Σαφώς, λοιπόν, αφού η ποίηση της Γώγου είναι επαναστατική, θα εμπνεύσει τα νέα παιδιά και τα συνθήματά τους.
Τέλος, θα θέλαμε να μας μιλήσεις για τα μελλοντικά σου σχέδια, ως σκηνοθέτης. Θα παραμείνεις κι άλλο στο ντοκιμαντέρ προσωπικοτήτων που σε έχουν αγγίξει ή θα ανοίξεις φτερά και για τη μυθοπλασία;
Είμαι φανατικός ντοκιμαντερίστας. Ίσως αυτό σχετίζεται και με τη δημοσιογραφική μου ιδιότητα. Θέλω να μοιράζομαι τη γνώση και να καταθέτω στον κόσμο την έρευνα που έχω κάνει. Σχετικά με τη μυθοπλασία, βάζω πάντα εμβόλιμες σεκάνς, σε κάθε ταινία που κάνω.
Δεν αισθάνομαι παραπονεμένος, ίσως νιώθω και τυχερός. Σαφώς και είναι δύσκολα, αλλά αυτό θέλω να κάνω, και εκεί θα παραμείνω, στο ντοκιμαντέρ, με θέματα που εγώ επιλέγω και με δικούς μου συνεργάτες.
