επιμέλεια: Γιάννα Γιαννουλοπούλου, Μαρίνα Μπρέστα
Με αφορμή την 8η Μαρτίου
Ένα αφιέρωμα που προσπαθεί να διατρέξει χρονολογικά τη γυναικεία και τη φεμινιστική σκέψη στις τρεις βασικές φάσεις της, συνομιλώντας με χαρακτηριστικά και αντιπροσωπευτικά κείμενα
Όπως συμβαίνει σχεδόν πάντα με τις επετείους (εθνικών επαναστάσεων, κοινωνικών εξεγέρσεων, μεγάλων απεργιών), η συμβολική και εορταστική διάσταση μοιάζει να αδειάζει από νόημα το αρχικό γεγονός και τα ελπιδοφόρα και επαναστατικά χαρακτηριστικά που είχε, ενώ είναι πιθανόν να προκαλεί κόπωση ή αδιαφορία ακόμη και στα υποκείμενα στα οποία αναφέρεται. Από αυτήν την εξέλιξη δεν έχει ξεφύγει και η 8η Μαρτίου, μέρα εορτασμού και μνήμης των αγώνων που έδωσαν οι γυναίκες για τα δικαιώματά τους.
Στο σημερινό φύλλο του Δρόμου επιλέξαμε να κάνουμε ένα αφιέρωμα, κάπως διαφορετικό από τα συνηθισμένα. Ο στόχος μας είναι, αφενός να μην αγνοήσουμε τη συγκεκριμένη ημέρα λόγω της τετριμμένης πια χρήσης της ρητορικής της γυναικείας απελευθέρωσης –ακόμη και από την κυβερνητική εξουσία στη χώρα– και, αφετέρου, να εμβαθύνουμε στις διαστάσεις της γυναικείας και της φεμινιστικής σκέψης, διότι πιστεύουμε, χωρίς καμιά αμφιβολία, ότι το αίτημα της γυναικείας απελευθέρωσης είναι επιτακτικό, σύγχρονο και επίκαιρο, παρ’ όλες τις κατακτήσεις που έως τώρα έχουν πραγματοποιηθεί.
Δεν θεωρούμε, δηλαδή, ότι τα φεμινιστικά κινήματα είναι παιδιά του παρελθόντος αιώνα, ότι η ισότητα έχει επιτευχθεί παρ’ όλες τις κατακτήσεις πολλών δικαιωμάτων τυπικής ισότητας, σε πολλά επίπεδα της κοινωνικής ζωής. Δεν πιστεύουμε, επίσης, ότι η πατριαρχία (και η συνοδευτική της φαλλοκρατική ιδεολογία) έχει αποβιώσει, ούτε ότι επανέρχονται στις μέρες μας μητριαρχικές πρακτικές είτε μέσα είτε έξω από την οικογένεια και τις διαπροσωπικές σχέσεις.
Αντιθέτως, πιστεύουμε ότι στην «μεταμοντέρνα» πραγματικότητα των δυτικών κοινωνιών, όπου όλα –και επομένως και η ταυτότητα φύλου– θεωρούνται ατομικές επιλογές ή «δικαιώματα», το συλλογικό υποκείμενο «γυναίκες» πλήττεται με διπλό τρόπο: και με τον παραδοσιακό της πατριαρχίας και με τον μεταμοντέρνο των «ατομικών επιλογών». Πλήττεται, επίσης, από την φρενήρη ανάπτυξη των τεχνολογιών αναπαραγωγής, η οποία καθιστά την κατεξοχήν κοινωνική/βιολογική διαδικασία της αναπαραγωγής και την μοναδική σχέση μητέρας και παιδιού, μια προσοδοφόρα επιχείρηση. Συνεχίζει, βεβαίως, η διπλή καταπίεση τόσο από την κεφαλαιοκρατική κοινωνία όσο και από την πατριαρχία.
Το πιο σημαντικό, στις μέρες μας πολλές γυναίκες –και κυρίως νέες γυναίκες– θεωρούν ότι «αυτές δεν είναι σαν τις άλλες», ότι η μοναδική δική τους περίπτωση δεν έχει ανάγκη από την αλληλεγγύη μεταξύ των γυναικών, από θετικά μέτρα, όπως π.χ. η ποσόστωση συμμετοχής σε κάθε είδους θεσμικά όργανα, θεωρούν, δηλαδή, ότι είναι ατομικό ζήτημα το πώς ζει μια γυναίκα σε μια πατριαρχική κοινωνία.
Κι όμως, τα ζητήματα δεν έχουν λυθεί και η πραγματικότητα επιμένει: περιστατικά ακραίας βίας, βιασμών και δολοφονιών γυναικών έρχονται διαρκώς στην επικαιρότητα, τόσο στην Ελλάδα, όσο και παγκοσμίως. Ευτυχώς δε, σε πολλές περιοχές του πλανήτη (π.χ. Ινδία, Λατινική Αμερική) για πρώτη φορά μαζικά κινήματα καταγγέλλουν την αυξημένη βία εναντίον των γυναικών.
Η συμμετοχή των γυναικών σε θέσεις ευθύνης, παρ’ όλες τις θετικές ενισχυτικές διακρίσεις, παραμένει χαμηλή. Οι γυναίκες συνεχίζουν να αμείβονται με μικρότερες αμοιβές για ίση δουλειά, είναι τα πρώτα θύματα της επισφάλειας και της ελαστικής εργασίας. Συνεχίζουν να σηκώνουν τα μεγαλύτερα βάρη της οικιακής εργασίας και την βασική ευθύνη για την ανατροφή των παιδιών. Και τέλος, ίσως πλεοναστικό αλλά σίγουρα υπαρκτό, το πρότυπο της γυναίκας/μοντέλο, της γυναίκας/χαμόγελο και μπότοξ, της γυναίκας/ακολούθου του εκάστοτε συντρόφου, συνεχίζει να αναπαράγεται και να προβάλλεται από «ριζοσπάστριες» υπουργούς, επιτυχημένες επιχειρηματίες και άλλες, που «πέτυχαν με την αξία τους».
Επομένως, ναι, η γη γυρίζει και ναι, οι γυναίκες δεν έχουν απελευθερωθεί. Γι’ αυτό, επιλέξαμε ένα αφιέρωμα που προσπαθεί να διατρέξει χρονολογικά τη γυναικεία και τη φεμινιστική σκέψη στις τρεις βασικές φάσεις της, συνομιλώντας με χαρακτηριστικά και αντιπροσωπευτικά κείμενα.
Ως πρώτη φάση ορίζουμε εκείνη του αστικού φεμινισμού των δικαιωμάτων (18ος, 19ος αιώνας), ως δεύτερη εκείνη των σοσιαλιστριών αλλά και των ριζοσπαστριών φεμινιστριών (20ός αιώνας μέχρι περίπου τη δεκαετία του 1980) και ως τρίτη εκείνη του μεταφεμινισμού από τη δεκαετία του 1990 ως σήμερα. Σε κάθε φάση αναδεικνύονται άλλα ζητήματα, εντοπίζονται άλλα προβλήματα και διαφαίνονται άλλες διαστάσεις.
Βεβαίως, δεν ήταν δυνατόν να συμπεριληφθεί το σύνολο των απόψεων. Είναι αναγκαίο, επίσης, να δηλώσουμε ότι συνειδητά αφήσαμε απ’ έξω τις αναφορές στο ελληνικό γυναικείο και φεμινιστικό κίνημα, στοχεύοντας να κάνουμε ένα ειδικό αφιέρωμα σε εύθετο χρόνο.
Ελπίζουμε, όμως, ότι τα κείμενα που συμπεριελήφθησαν θα προκαλέσουν προβληματισμούς και περαιτέρω αναζητήσεις. Ελπίζουμε ότι θα δείξουν τόσο τον δρόμο που έχει διανυθεί για τα γυναικεία δικαιώματα, όσο και το πόσες νέες διαστάσεις έχουν προκύψει και χρειάζονται εμβάθυνση. Ελπίζουμε ότι τα νέα γυναικεία κινήματα των τελευταίων χρόνων θα βρουν τη θεωρητική και πολιτική τους έκφραση. Ελπίζουμε ότι θα φανεί η κρίσιμη συμβολή της φεμινιστικής σκέψης στη συνολική σκέψη της ανθρώπινης χειραφέτησης. Γιατί ο φεμινισμός ως τέτοιος νοείται: ως διάσταση του νέου ανθρωπισμού που παραμένει αιτούμενος.
Με τις ελπίδες αυτές και την πίστη ότι η ιστορία της γυναικείας απελευθέρωσης δεν έχει τελειώσει συνθέσαμε αυτές τις σελίδες
Γιάννα Γιαννουλοπούλου, Μαρίνα Μπρέστα
Μαίρη Γουόλστονκραφτ, 1792 – H αναγνώριση των δικαιωμάτων της γυναίκας (εκδόσεις Οξύ)
Σότζερνερ Τρουθ, 1851 – Δεν είμαι γυναίκα εγώ; (Ψωμί και Τριαντάφυλλα, εκδόσεις Γλάρος)
Έμελιν Πάνκχερστ, 1913 – Ψωμί και Τριαντάφυλλα (εκδόσεις Γλάρος)
Αλεξάνδρα Κολλοντάι 1872-1952 – Οικονομική και σεξουαλική απελευθέρωση της γυναίκας (εκδόσεις Πύλη)
Σιμόν Ντε Μπωβουάρ, 1952 – Το δεύτερο φύλο (εκδόσεις Γλάρος)
Τζούλιετ Μίτσελ, 1975 – Η εποχή της γυναίκας (εκδόσεις Πύλη)
Άντζελα Ντέιβις, 1984 – Γυναίκες, φυλή και τάξη (εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή)
Σίλα Ροουμπόθαμ, 1981 – Πέρα από τον Κατακερματισμό (εκδόσεις Θεωρία)
Ντόνα Χάραγουεϊ, 1985 – Το Μανιφέστο των Σάιμποργκ (εκδόσεις Τοποβόρος)
Γκαγιάτρι Τσακραβόρτι Σπίβακ, 1988 – Μπορούν οι υποτελείς να ομιλούν; (εκδόσεις Επέκεινα)
Τζούντιθ Μπάτλερ, 1990 – Αναταραχή φύλου (εκδόσεις Αλεξάνδρεια)
Άριελ Λέβι, 2011 – Θηλυκές Φαλλοκράτισσες (εκδόσεις Κουκκίδα)
