Συνέντευξη στον Κώστα Στοφόρο
«Ουδέποτε η παραλογοτεχνία καθαυτήν προωθήθηκε σε τέτοιο βαθμό, τόσο από τους εκδοτικούς οίκους, όσο και από όλα τα επικοινωνιακά Mέσα, ουδέποτε εκτόπισε με τέτοιο τρόπο τη λογοτεχνία, διεκδικώντας και σχεδόν καταλαμβάνοντας τελικά τη θέση της…», σημειώνει ο Γιώργος Ε. Δαρδανός στον πρόλογο του στο δοκίμιο της Εύας Στάμου Η επέλαση της ροζ λογοτεχνίας που κυκλοφορεί από τις Eκδόσεις Gutenberg.
Πρόκειται για ένα δοκίμιo αιχμηρό και με κριτική ματιά η οποία καταφέρνει να αναδείξει όλες τις σημαντικές πτυχές του ζητήματος και να απαντήσει σε στάσεις ανθρώπων του βιβλίου που είτε αντιμετωπίζουν το ζήτημα με αδιαφορία ως δευτερεύουσας σημασίας ή αναζητούν άλλοθι με κυρίαρχα εκείνα που επιμένουν ότι «αυτά ζητά ο κόσμος» ή ότι με τα έσοδα από τις υψηλές πωλήσεις της παραλογοτεχνίας δίνεται η δυνατότητα να εκδοθούν και τα «δύσκολα» βιβλία.
Η Εύα Στάμου αποδομεί αυτές τις παραπλανητικές απόψεις, αναδεικνύοντας τα αδιέξοδα ενός τέτοιου τρόπου προσέγγισης.
Πιστεύω ότι η συζήτηση μαζί της θα πρέπει να θεωρηθεί ως ένας πρόλογος για να ανατρέξουμε στις σελίδες του δοκιμίου που θέτει και εμάς που εμπλεκόμαστε στο χώρο του βιβλίου προ των ευθυνών μας…
Πολλά ζητήματα που θίγονται δεν έχουν να κάνουν μόνον με τη ροζ λογοτεχνία αλλά με τον τρόπο που λειτουργεί η κριτική και η παρουσίαση βιβλίων στην Ελλάδα…
Γιατί ένιωσες την ανάγκη να γράψεις ένα δοκίμιο αφιερωμένο στην «επέλαση της ροζ λογοτεχνίας»; Τι είναι αυτό που διαφοροποιεί την κατάσταση στις μέρες μας;
Η απουσία διάκρισης ανάμεσα σε λογοτεχνικά και παραλογοτεχνικά βιβλία θεωρώ ότι λειτουργεί υπονομευτικά για την καλή σύγχρονη λογοτεχνία. Η σύγχυση των ειδών που ισχύει στη χώρα μας, με συνέπεια τα ροζ βιβλία να φιγουράρουν στις λίστες των ευπώλητων δίπλα σε σημαντικά λογοτεχνικά έργα, είναι αποτέλεσμα της έλλειψης επίσημης πολιτικής βιβλίου που θα διαμορφώσει καλλιεργημένους κι απαιτητικούς αναγνώστες. Στις μέρες μας τη διάδοση των ροζ βιβλίων έχει αναλάβει μια παντοδύναμη βιομηχανία που μέσω της επιθετικής διαφήμισης προάγει τα ροζ προϊόντα της (βιβλία, ταινίες, σίριαλ, περιοδικά) όπως οποιοδήποτε άλλο προϊόν με ημερομηνία λήξης.
Γράφεις ότι τα ροζ βιβλία, μαζί με τις αντίστοιχες τηλεοπτικές σειρές και τα γυναικεία περιοδικά, αποτελούν εξαιρετικά επιτυχημένους τρόπους διάδοσης των νεοφιλελεύθερων ιδεών. Με ποιον τρόπο συμβαίνει αυτό;
Πρόκειται για βιβλία που δεν εμβαθύνουν ούτε στον ψυχισμό των ηρώων, ούτε στις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες, απλά εφαρμόζουν μία απλοϊκή φόρμουλα για τον έρωτα και τις σχέσεις που, σε μεγάλο βαθμό, στηρίζει την εμπορική επιτυχία της στην αναπαραγωγή ενός καταναλωτικού προτύπου ζωής. Ο νεοφιλευθερισμός αντιμετωπίζει τους ανθρώπους ως καταναλωτές και τα έργα μαζικής κουλτούρας ως προϊόντα προς κατανάλωση. Ένα χαρακτηριστικό της ροζ λογοτεχνίας που επισημαίνω στο βιβλίο μου είναι ότι και οι άντρες παρουσιάζονται ως προϊόντα για κατανάλωση. Οι ηρωίδες αυτών των αναγνωσμάτων συλλέγουν ερωτικές εμπειρίες και δοκιμάζουν συντρόφους με τη νοοτροπία του καταναλωτή που στο πολυκατάστημα αναζητά το καλύτερο προϊόν για τις ανάγκες του.
Οι συγγραφείς που δεν εντάσσονται στην κατηγορία «ροζ λογοτεχνία» με ποιον τρόπο επηρεάζονται από τη δυναμική της;
Οι πεζογράφοι μπορεί να επηρεαστούν μπαίνοντας στον πειρασμό να εισάγουν στα έργα τους στοιχεία της ροζ παραλογοτεχνίας, όπως μια πιο τυποποιημένη και συνεπώς λιγότερο λογοτεχνική γλώσσα διανθισμένη με πολλούς διαλόγους που δεν στοχεύουν στην καλύτερη απόδοση της ψυχολογίας των ηρώων αλλά στην συσσώρευση ανούσιων πληροφοριών που θα κάνουν την ιστορία εύπεπτη. Οι λεπτομερείς περιγραφές χώρων και συμπεριφορών που θυμίζουν παρουσιάσεις life style περιοδικών, αποκοιμίζουν την κριτική σκέψη, δημιουργούν ή επιβεβαιώνουν συγκεκριμένα ιδεώδη για το τι σημαίνει «καλή ζωή», αγνοούν την ιδιαιτερότητα του κάθε αναγνώστη, παρουσιάζουν μία παραμορφωτική εικόνα για τη γυναικεία ταυτότητα.
Πολλοί εκδότες αλλά και άνθρωποι του βιβλίου υποστηρίζουν ότι με τα έσοδα που φέρνει στο χώρο του βιβλίου η ροζ λογοτεχνία, δίνεται η δυνατότητα να εκδοθούν πιο «δύσκολα» και μη εμπορικά βιβλία. Εσύ τι πιστεύεις;
Το ερώτημα είναι ποιοι είναι αυτοί που καθορίζουν ποια βιβλία θα γίνουν εμπορικά. Γιατί δεν επιχειρούν να εκδώσουν κατευθείαν τα αξιόλογα βιβλία, στοχεύοντας στη διαμόρφωση ενός πιο απαιτητικού κοινού; Θα ανακαλύπταμε αν έχουν δίκιο, μόνο εάν τα χρήματα που διαθέτουν για διαφήμιση της ροζ λογοτεχνίας στα ΜΜΕ τα διέθεταν εξαρχής για την προώθηση σημαντικών λογοτεχνικών έργων.
Ποια θα μπορούσε να είναι η απάντηση/ συντονισμένη δράση απέναντι στο φαινόμενο; Είναι κάτι που θα μπορούσαμε, χωρίς «απώλειες», να το αγνοήσουμε;
Στην Ελλάδα δεν έχουμε την πολυτέλεια να αγνοήσουμε την πρωτοφανή εμπορική επιτυχία των σύγχρονων ρομάντζων, γιατί η αγορά του βιβλίου είναι πολύ μικρή και δυστυχώς οι περισσότεροι αναγνώστες ακολουθούν πλέον πιστά τους συγγραφείς της εγχώριας και ξένης ροζ λογοτεχνίας. Πολλές νέες γυναίκες περνούν από τις τηλεοπτικές σειρές, τα εφηβικά «άρλεκιν» και τις ρομαντικές κομεντί κατευθείαν στα ροζ βιβλία και μένουν σε αυτά. Η ελλιπής πληροφόρηση, ο τρόπος που διδάσκεται η λογοτεχνία στο σχολείο, η απουσία οργανωμένων δημόσιων βιβλιοθηκών σε ολόκληρη τη χώρα, αφήνουν τους νέους ανοχύρωτους απέναντι στην παραλογοτεχνία. Όσοι αγαπάμε το καλό βιβλίο και αναγνωρίζουμε τον καθοριστικό ρόλο που έχει παίξει η λογοτεχνία στη διαμόρφωση του χαρακτήρα μας πιστεύω ότι έχουμε υποχρέωση να αντισταθούμε, να συνεχίσουμε με κάθε τρόπο τη συζήτηση για τη ροζ παραλογοτεχνία, να πιέσουμε για μία επίσημη πολιτική βιβλίου που θα βοηθήσει τους νέους να ανακαλύψουν τις απολαύσεις της λογοτεχνίας. Θεωρώ ότι είναι μία πράξη καίριας πολιτικής σημασίας.
Όταν βλέπεις μια γυναίκα στο μετρό, π.χ., να διαβάζει ένα βιβλίο της «ροζ λογοτεχνίας» τι είναι αυτό που σκέφτεσαι; Τι θα της έλεγες αν ανοίγατε μια συζήτηση;
Θα προσπαθούσα να την πείσω να πάρει το ρίσκο να διαβάσει και κάποια βιβλία λογοτεχνίας, εξηγώντας της ότι δεν θα βρει τις λύσεις για τα ζητήματα σχέσεων που την απασχολούν μέσα από απλοϊκές συνταγές που παρουσιάζουν τους ανθρώπους μονοδιάστατους με προβλέψιμες αντιδράσεις, μετατρέποντάς τους σε καρικατούρες. Στην καθημερινότητα τίποτα δεν είναι προβλέψιμο και τα «τεχνάσματα» για την κατάκτηση του άλλου φύλου όχι μόνο προσβάλλουν τους άντρες και υπονομεύουν την γυναικεία χειραφέτηση, αλλά αποτελούν στην ουσία «συνταγή» για αποτυχημένες σχέσεις. Άλλωστε, η λογοτεχνία μιλάει για τον έρωτα με τρόπο μη τυποποιημένο, που δεν στοχεύει στην εύκολη συγκίνηση των αναγνωστών, σέβεται την ιδιαιτερότητα του προσώπου, πραγματεύεται την διαφορετικότητα, μας δίνει την ευκαιρία να στοχαστούμε και να κατανοήσουμε καλύτερα τον κόσμο και τον εαυτό μας. Η ροζ λογοτεχνία, αντίθετα, λειτουργεί σαν ηρεμιστικό που κατευνάζει την επιθυμία μας να αλλάξουμε τα πράγματα και να αντισταθούμε.
