Διαβάστε το Μέρος Α’
Τον Χρυσό Αλέξανδρο του Διεθνούς Διαγωνιστικού τμήματος του 25ου ΦΝΘ κέρδισε το αποκαλυπτικό ντοκιμαντέρ «Κάτω από τον ουρανό της Δαμασκού» των Χέμπα Χαλέντ, Ταλάλ Ντερκί και Αλί Γουαζί. Πέντε νεαρές γυναίκες από τη Συρία, θέλοντας να καταδείξουν το μισογυνισμό, την πατριαρχία και τη γυναικεία καταπίεση στη Μέση Ανατολή, αποφασίζουν να δημιουργήσουν ένα θεατρικό, συλλέγοντας μαρτυρίες σεξουαλικά κακοποιημένων γυναικών. Σε εκτός κάδρου αφήγηση, γίνεται αναφορά στα μακροχρόνια βάσανα των γυναικών, αλλά και στην ανεργία που τους επιβάλλουν, καθώς εξοβελίζονται συστηματικά από τον κοινωνικό και εργασιακό βίο, καταδικασμένες να μένουν στην πλειοψηφία τους απομονωμένες, αγράμματες και υποταγμένες.
Στην αναζήτηση χώρου για να στεγάσουν το ριζοσπαστικό δημιούργημά τους, οι κοπέλες βρίσκουν ένα παλιό κτίριο, που το καθαρίζουν και το φροντίζουν. Καπνίζοντας και πίνοντας τσάι, κάθονται γύρω από ένα τραπέζι και κάθε μια αφηγείται εμπειρίες από τις συναντήσεις, ενώ διερωτώνται πώς θα βγάλουν τους χαρακτήρες των ιστοριών. Η κάμερα τις κινηματογραφεί καθώς περιδιαβαίνουν κάτω από συννεφιασμένους ουρανούς στο κέντρο και στα περίχωρα της Δαμασκού, ανάμεσα σε λαϊκές αγορές και σε κατεστραμμένες περιοχές, με φόντο συντρίμμια από τις πρόσφατες συρράξεις. Οι περισσότερες από τις γυναίκες που προσεγγίζουν έχουν υποστεί άγρια βία και φοβούνται να μιλήσουν. Για να τις προστατεύσουν, τις κινηματογραφούν στο βάθος υποφωτισμένες ή σε κόντρα φως, καθώς περιγράφουν τη λυσσαλέα βία, όταν τις πατάνε στο κεφάλι με αρβύλες, τις χτυπάνε φορώντας δαχτυλίδια ή τις μαστιγώνουν με ζώνες. Όσες τολμήσουν να προχωρήσουν σε διαζύγιο, δεν θα ξαναδούν τα παιδιά τους. Μια εργάτρια σε εργοστάσιο ρουχισμού δηλώνει ότι ο πατέρας της την εξαναγκάζει με αλύπητο ξύλο, να του δίνει το μισθό της, μια άλλη, σε κέντρο κωφάλαλων, αναφέρει πως βιάστηκε από τρεις άντρες και όταν το κατήγγειλε, το δικαστήριο διέταξε τον έναν βιαστή να την παντρευτεί, ενώ τα περισσότερα θύματα σεξουαλικής κακοποίησης καταλήγουν στο ψυχιατρείο.
Όσο οι πέντε κοπέλες εστιάζουν στην παρενόχληση, ως μορφή εξουσίας, συνειδητοποιούν πόσο αποκλεισμένες είναι από τα κέντρα λήψης αποφάσεων. Όταν μια από αυτές ανακοινώνει ξαφνικά πως παρατάει το όλο εγχείρημα, κλονίζονται όλες. Οι συζητήσεις αποκαλύπτουν μια σκληρή αλήθεια και το ντοκιμαντέρ διακόπτεται μετά από κατηγορίες για εκβιασμό και σεξουαλική παρενόχληση. Τρεις μήνες μετά, επιχειρούν να ολοκληρώσουν το ντοκιμαντέρ, με το σενάριο του θεατρικού να έχει γραφτεί από έναν έμπιστο συγγραφέα και φίλο τους, αφού οι κοπέλες φάνηκε να διαλύονται μέσα από αυτή τη διαδικασία. Όλη η εσώτερη σημασία εδράζει σε αυτή την αναπάντεχη ανατροπή, που λειτουργεί σαν χαστούκι, επαναφέροντάς τες στη σκληρή πραγματικότητα, αφού συνειδητοποιούν πως παρά τις σπουδές, δεν διαφέρουν από τα αναλφάβητα «θύματα» που παρακολουθούσαν, σε μια αντανάκλαση της σκλαβωμένης τους υπόστασης.
Στη Θεσσαλονίκη παρευρέθηκαν και συνομίλησαν με το κοινό η Χέμπα Χαλέντ και ο Ταλάλ Ντερκί, που επισήμαναν πως αυτές τις ιστορίες κανείς δεν θέλει να τις ακούσει στη Συρία. Δηλώνοντας πως ο βασικός τους σκοπός ήταν να παροτρύνουν τις γυναίκες να βγουν και να μιλήσουν, εξήγησαν πως βασική τους προτεραιότητα ήταν η προστασία των γυναικών που αναπαρίστανται. Τους εξασφαλίσαν βίζα, ώστε να ακολουθήσουν την φεστιβαλική περιοδεία της ταινίας, ενώ πριν ολοκληρωθεί το ντοκιμαντέρ τους το πρόβαλαν, ώστε να σιγουρευτούν πως συμφωνούν με την προσέγγιση. Οι περισσότερες γύρισαν στη Δαμασκό, εκτός από μία, που αποφάσισε να μείνει στο Βερολίνο, για τη δική της ασφάλεια. Διευκρίνισαν επίσης πως δεν επικεντρώθηκαν στο καθεστώς, αλλά στις βαθύτερες κοινωνικές ρίζες και στην καθημερινή συμπεριφορά, για να προστατεύσουν τις γυναίκες από τις μυστικές υπηρεσίες, ενώ δεν αποκαλύπτεται όλη η αλήθεια για ό,τι συνέβη, κάτι που αντανακλά την κατάσταση για τη θέση της γυναίκας στη Μέση Ανατολή.
Σύμβολο της διεθνούς πάλης για την ελευθερία του τύπου, ο Αυστραλός ακτιβιστής Τζούλιαν Ασάνζ, ιδρυτικό μέλος του WikiLeaks και πλέον από τους πιο διάσημους πολιτικούς κρατούμενους, είναι ο αφανής πρωταγωνιστής του ντοκιμαντέρ «Ιθάκη – Μια μάχη για την απελευθέρωση του Τζούλιαν Ασάνζ», του Μπεν Λόρενς, που διακρίθηκε στη φετινή διοργάνωση με το βραβείο της Διεθνούς Αμνηστίας. Εκδιωκόμενος από το 2010 για παράνομη δημοσίευση εμπιστευτικών διπλωματικών εγγράφων, που σχετίζονται με κυβερνητική διαφθορά και συγκάλυψη εγκλημάτων πολέμου, ο Ασάνζ βρισκόταν υπό κράτηση για 7 χρόνια στην Πρεσβεία του Ισημερινού στο Λονδίνο. Μετά την άρση της ασυλίας του από την κυβέρνηση του Ισημερινού, συνελήφθη από τη βρετανική αστυνομία το 2019 και οδηγήθηκε στη φυλακή υψίστης ασφαλείας του Μπέλμαρς στο Λονδίνο, με το Υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ να ζητάει την έκδοσή του, που σημαίνει πως αντιμετωπίζει το ενδεχόμενο ποινής κάθειρξης 175 ετών.
Το ντοκιμαντέρ, με την πρωτότυπη ηλεκτρονική μουσική του Μπράιαν Ίνο, καταγράφει την οδύσσεια αυτής της νέας εκστρατείας απελευθέρωσής του και για δυο χρόνια ακολουθεί από κοντά τους αγώνες της οικογένειάς του, αφενός να εμποδίσουν την έκδοσή του στις ΗΠΑ, αφετέρου να αντιστρέψουν το αρνητικό κλίμα που επιμελώς υποστηρίχτηκε από τα κυρίαρχα ΜΜΕ. Αρκετοί νομικοί, πολιτικοί αναλυτές και διπλωμάτες, ανάμεσά τους και ο Έντουαρντ Σνόουντεν, ενώνουν τις φωνές τους στην υποστήριξη της απελευθέρωσης του Ασάνζ, υπενθυμίζοντας ότι σε αυτή την υπόθεση διακυβεύεται το σοβαρό ζήτημα της ελευθερίας του τύπου, με τον Ασάνζ πλέον να παρομοιάζεται με τη μυθική φιγούρα του Προμηθέα. Παράλληλα με το πολιτικό διακύβευμα και τον νομικό αγώνα, το ντοκιμαντέρ επικεντρώθηκε στην ανάδειξη της οικογενειακής υποστήριξης του Ασάνζ, τόσο από την πλευρά της έμπιστης δικηγόρου του και πλέον συζύγου του Στέλλα Μόρις, με την οποία απόκτησαν δυο παιδιά, όσο και κυρίως από τον 76χρονο συνταξιούχο οικοδόμο πατέρα του, Τζον Σίπτον.
Ξεκινώντας με τη διαπίστωση πως τα ψυχολογικά βασανιστήρια γίνονται για παραδειγματισμό, ξετυλίγεται σταδιακά η εκστρατεία της ψυχολογικής εξόντωσης του Ασάνζ που κρατείται για μεγάλα διαστήματα σε απομόνωση. Όσο αναπτύσσονται στο ντοκιμαντέρ οι φορτισμένες συναισθηματικά αφηγήσεις του βαθιά συγκλονισμένου πατέρα του, τόσο παρακολουθούμε μέσα από τηλεφωνικά αποσπάσματα στιχομυθίες του Ασάνζ, που λυγίζει υπό το βάρος της τεράστιας ψυχολογικής πίεσης του εγκλεισμού, της απομόνωσης και των νέων εκδικάσεων. Η αποκάλυψη της μυστικής του παρακολούθησης με κοριούς και κρυφές κάμερες στην πρεσβεία του Ισημερινού εντείνει ως επιτακτική ανάγκη την απελευθέρωσή του, καθώς πλέον αρχίζει να χάνει τη συνείδησή του, ενώ τέλη του 2021 γνωστοποιήθηκε πως υπέστη μικρό εγκεφαλικό επεισόδιο. Λίγο πριν βγει η απόφαση για την έκδοσή του στις ΗΠΑ, και με το δικαστήριο περικυκλωμένο από τον κόσμο που τον υποστηρίζει, στο πλευρό του τάσσεται και ο διάσημος Κινέζος καλλιτέχνης Άι Γουέι Γουέι, δηλώνοντας «η μάχη ορίζει το νόημα».
Στην κατάμεστη από κόσμο προβολή του ντοκιμαντέρ στη Θεσσαλονίκη, που τίμησε με την παρουσία του και ο Γιάννης Βαρουφάκης, παρευρέθηκε και η Στέλλα Μόρις, που απάντησε στις ερωτήσεις του κοινού, τονίζοντας πως είναι πολύ σημαντικό να παραμείνει η υπόθεση του Ασάνζ στο προσκήνιο. Φάνηκε αισιόδοξη με το γεγονός πως ο νυν πρωθυπουργός της Αυστραλίας στηρίζει τον Τζούλιαν, ενώ αναμένεται η απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου της Μεγάλης Βρετανίας. Μάλιστα τόνισε πως στην περίπτωση του Μαντέλα, η ιστορία έδειξε ότι όλοι πήραν το μέρος του, αλλά στην πραγματικότητα όλα ξεκίνησαν από τον απλό λαό και έτσι πιστεύει ότι θα γίνει και με την περίπτωση του Τζούλιαν.
* Η Ιφιγένεια Καλαντζή είναι θεωρητικός-κριτικός κινηματογράφου, [email protected]
INFO
Το 23ο Φεστιβάλ Γαλλόφωνου Κινηματογράφου (21-29/3/2023) διεξάγεται παράλληλα σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Λάρισα, Πάτρα, Χανιά και Ηράκλειο. Περισσότερες πληροφορίες: festivalfilmfrancophone.gr
