Μέρος Α΄
Οι σωτήρες
Διάβασα το κείμενο «Πολυτεχνείο-Εξάρχεια» που έγραψε ο υφυπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων κ. Άγγελος Συρίγος στο «Βήμα» (7 Μαρτίου 2021), μετά από επίσκεψή του στο Πολυτεχνείο. Ένα κείμενο το οποίο είναι σαν να γράφτηκε από έναν εκπρόσωπο όχι της παιδείας και του πολιτισμού, αν διαχωρίζονται αυτά, αλλά μιας εταιρίας real estate που ανιχνεύει περιοχές για πιθανή εκμετάλλευση. Ένας άνθρωπος δογματικός που δεν ζει στην περιοχή, ούτε προσπαθεί αμερόληπτα να αντιληφθεί περί τίνος πρόκειται. Κάτι ιδιαίτερα επικίνδυνο σε σχέση με τις αρμοδιότητες του.
Κατ’ αρχήν, ξενίζει, ένας υφυπουργός Παιδείας να «ανακαλύπτει» σήμερα το Πολυτεχνείο. Τόσα χρόνια καθηγητής σε πανεπιστήμιο στην Αθήνα και με τόσα άρθρα στις εφημερίδες επί παντός, ομολογεί ότι «είχε χρόνια να μπει» στο Πολυτεχνείο. Το αποκαλεί, μάλιστα, κάτω Πολυτεχνείο, κάτι εντελώς ανοίκειο για τους εντόπιους. Μετά, το βρήκε, λέει, σε παρακμή. Και γενικώς αφήνει να εννοηθεί ότι φταίει η παραβατικότητα στην περιοχή, η οποία έδιωξε και τους κατοίκους της συνοικίας.
Πρώτο, τα Εξάρχεια είναι τόσο υπερπλήρη από κατοίκους και η ζήτηση για διαμερίσματα τόσο μεγάλη που δεν υπάρχει ενοικιαστήριο ούτε για δείγμα. Τα Εξάρχεια έχουν φίλους σε όλη την Ελλάδα και μάλλον σε όλη την Ευρώπη. Προφανώς διαμορφώνει γνώμη ο κ. καθηγητής από τα δυσφημιστικά σχόλια που διαβάζει στις εφημερίδες με τις οποίες συνεργάζεται. Και πιθανότατα βλέπει πολύ Σκάι. Αν, όμως, με τον ίδιο τρόπο αντλεί τις πληροφορίες του για όλα τα θέματα που θίγει, κλονίζεται η εγκυρότητα της κρίσης του. Δεύτερο, θα έπρεπε να θυμάται ότι με απόφαση προηγούμενων υπουργών αποξηλώθηκε το περιεχόμενο για το οποίο σχεδιάστηκε, κατασκευάστηκε και λειτούργησε το Πολυτεχνείο. Το Πολυτεχνείο δεν δημιουργήθηκε από τους μεγάλους χορηγούς του για τουριστική εκμετάλλευση, ούτε για μουσείο. Ούτε αυτή είναι η ιστορία του και η αποστολή του. Κάθε άλλη επιδίωξη είναι ιερόσυλη.
Το Πολυτεχνείο βιάστηκε σε βαθμό κακουργήματος από τις κυβερνήσεις και τους πολιτικάντηδες. Αυτοί το εκκένωσαν και το ακύρωσαν. Κι αυτοί υποβάθμισαν τη γύρω περιοχή που έπαιρνε αξία και ζωή απ’ το Πολυτεχνείο. Τα καταστήματα στην Πατησίων ως την Γ΄ Σεπτεμβρίου έκλεισαν ή λειτουργούν ασθμαίνοντας. Ένα από τα ωραιότερα συγκροτήματα στην Ευρώπη το κατάντησαν άδειο ή έστω μισοάδειο πουκάμισο. Όχι οι αναρχικοί ούτε οι παραβατικοί των Εξαρχείων. Οι πολιτικοί με τη συνενοχή διαπλεκόμενων πανεπιστημιακών και εργολάβων το υποβάθμισαν ανερυθρίαστα.
Με τανκς
Ό,τι και να καταμαρτυρούμε στην Αριστερά, η Δεξιά εισέβαλε στο Πολυτεχνείο το 1973 με ερπυστριοφόρο, γεγονός που αναμφίβολα αποτελεί κορυφαίο στίγμα γι’ αυτήν! Και σε άλλα ακροδεξιά καθεστώτα μπουκάρει η αστυνομία και ο στρατός, αλλά η εισβολή με τανκ σε πανεπιστήμιο αποτελεί κορυφαία αποκλειστικότητα της ελληνικής Δεξιάς. Αλλά και οι λεγόμενοι μετριοπαθείς το μετέτρεψαν από εστία παιδείας και πολιτισμού σε νεκροταφείο ωραίων οικοδομημάτων! Και τώρα, ο κ. υφυπουργός βλέπει το Πολυτεχνείο ως μέρος ενός νέου, πώς το είπε, «τοπόσημου πολιτισμού» για την Αθήνα σε συνδυασμό με το Ακροπόλ Παλλάς που ήταν ξενοδοχείο και καμπαρέ και το Αρχαιολογικό Μουσείο το οποίο με τα ανεκτίμητης αξίας εκθέματά του αποτελεί πόλο έλξης για τους τουρίστες. Ένα «σετ» που το συγκρίνει με την «αθηναϊκή τριλογία» Ακαδημίας, Πανεπιστημίου και Βιβλιοθήκης (άλλο κακούργημα!)!
Εντάξει, αλλά δεν επιτρέπεται ένας υφυπουργός Παιδείας να είναι ιστορικά τόσο πρόχειρος και αισθητικά τόσο άτσαλος, να μην αναγνωρίζει την ανομοιογένεια και την ασυμβατότητα των τριών υποψήφιων για διασύνδεση συγκροτημάτων, το διαφορετικό σκοπό για τον οποίο φτιάχτηκαν και λειτούργησαν, την ιστορικότητά τους, τον ξεχωριστό ρόλο τους στον πολιτισμό. Και να τα κάνει όλα κιμά! Με μια «πρόταση» που μυρίζει από εκατό χιλιόμετρα εργολαβίες!
Φαντάζεται, λέει «μια συνοικία με έμφαση στον πολιτισμό, στα μουσεία και στις τέχνες, όπου θα συμβιώνουν αρμονικά κάτοικοι, εμπορικές δραστηριότητες και διασκέδαση σε συνθήκες ασφάλειας» και προτείνει «να δοθούν φορολογικά και άλλα κίνητρα για εγκατάσταση αιθουσών τέχνης-γκαλερί και βιβλιοπωλείων». Πιο άστοχος δεν γίνεται. Φαντάζεται αυτό που είναι εδώ και δεκαετίες τα Εξάρχεια από τους ίδιους τους κατοίκους του και όχι από το κράτος ή κάποιους επενδυτές. Με αναφορά στην αλλαγή χρήσεων που έγινε στην Πλάκα. Μια περιοχή τελείως, μα τελείως διαφορετική από τα Εξάρχεια. Με χαμηλότατη δόμηση, με παλιά ισόγεια και διώροφα κτίσματα, χωρίς αυτοκίνητα, με τα Αναφιώτικα που είναι χωριάτικα, με λίγους κατοίκους, με πολλούς ανοιχτούς χώρους με αρχαιότητες, με εκατοντάδες «σουβενίρ σοπ», φαγάδικα, ξενοδοχεία και πανσιόν με ιδιοκτήτες και εργαζόμενους που δεν ζουν καν εκεί! Πώς τα συσχετίζει ο κ. Συρίγος;
Βία
Τρίτο, τα Εξάρχεια έχουν τόσα βιβλιοπωλεία, εκδοτικούς οίκους, μουσικές σκηνές, σινεμά, θέατρα, σχολές, δισκάδικα, αίθουσες και εργαστήρια τέχνης που δεν έχουν όλα τα Βαλκάνια μαζί, ίσως κι ένα μέρος των κεντροευρωπαϊκών χωρών. Κι έρχεται ο υφυπουργός Παιδείας με πρόταση που θα τα δημιουργήσει σαν να μην υπάρχουν! Αναζητούν ταυτότητα, γράφει, τα Εξάρχεια. Κάτι σαν την ταυτότητα που δώσανε στου Ψυρρή; Που εκδιώξανε ένα ολόκληρο σύμπαν βιοτεχνίας και εμπορίου για να διαμορφώσουν μια κλινικά νεκρή συνοικία που ζωντανεύει μόνο τα βράδια με ταβέρνες, τουριστικά είδη, μπαρ και καφετέριες; Ούτε ένα βιβλιοπωλείο δεν υπάρχει στου Ψυρρή, όπως δεν υπάρχει και στο Γκάζι! Και οι κάτοικοι είναι μετρημένοι στα δάκτυλα. Αντιθέτως, τα Εξάρχεια είναι η πιο πυκνοκατοικημένη περιοχή όλης της Ελλάδας, με κατοίκους και εργαζόμενους, σε σημείο που δεν έχεις χώρο να παρκάρεις ούτε ποδήλατο!
Κι όσο για το θέμα της ασφάλειας, ας μας πει ο κ. υφυπουργός σε ποιο μέρος της Αθήνας, από τον Κολωνό ως την Εκάλη, μαζεύονται τα σχολιαρόπαιδα, αγόρια και κορίτσια, απ’ όλη την πόλη, να πιουν τον καφέ τους ή την μπίρα τους μέχρι τα μεσάνυχτα χωρίς οι γονείς τους να φοβούνται ότι θα τα μαχαιρώσουν ή θα τα βιάσουν. Ας μας πει, αν στη γειτονιά που μένει, βγαίνει όπως βγαίνουμε εμείς τη νύχτα, να κάνει μόνος του ποδαρόδρομο στα στενά. Ας μας δείξει ένα άλλο μέρος της πόλης που έχει ζωή, έχει κίνηση, έχει ανθρώπινη παρουσία μέρα και νύχτα.
Και βέβαια, γίνονται κλοπές, αλλά μήπως υπάρχει τόπος στην Αττική που δεν γίνονται, από το Φάληρο και το Μαρούσι μέχρι τη Λούτσα και το Καπανδρίτι;
Η μεγαλύτερη βία που ασκείται συστηματικά και καθημερινά στα Εξάρχεια, κι απ’ την οποία έχουν σκοτωθεί και τραυματιστεί πολλοί άνθρωποι, είναι από το κράτος, το Δήμο, τα Υπουργεία και την Αστυνομία. Με την πολλαπλασιαστική διασπορά του φόβου και του ψέματος που εκπέμπουν με περισσή εμπάθεια οι εκφωνητές της τηλεόρασης και οι εφημερίδες της συμπολίτευσης. Κι αυτή η βία, σωματική και ψυχολογική, γεννάει αντιδράσεις που αλλιώς δεν θα υφίσταντο.
Μήπως θα ήταν πιο ρεαλιστικό να έδειχναν και να αποδοκίμαζαν μια πραγματική μορφή καθημερινής βίας όπως τα χάλια που έχουν τα πεζοδρόμια; Γνωρίζουμε ανθρώπους που δεν βγαίνουν για περίπατο επειδή δικαιολογημένα φοβούνται ότι θα σκοντάψουν, θα πέσουν, θα σκοτωθούν. Σε κανονικές καιρικές συνθήκες. Και μήπως γίνεται ανακύκλωση; Ευτυχώς που οι μετανάστες με τα αυτοσχέδια καρότσια κάνουν διαλογή και μεταφέρουν τα χρήσιμα απορρίμματα στα σημεία αξιοποίησής τους.
In situ
Βαρβαρότητα είναι ότι μέσα σε μια τόσο πυκνοκατοικημένη περιοχή, η αστυνομία με το παραμικρό ρίχνει καρκινογόνα αέρια που μπαίνουν μέσα στο κάθε σπίτι και μαγαζί, με γέρους και παιδιά. Όλοι ξέρουν ότι ένα χρόνιο πρόβλημα στα Εξάρχεια είναι το εμπόριο της πρέζας. Αλλά γιατί η αστυνομία επιδεικνύει τέτοια απραξία και ανικανότητα; Τυχαίο είναι; Όταν και πολλές συλλογικότητες έχουν κατά καιρούς ανοίξει πόλεμο εναντίον των εμπόρων ναρκωτικών. Γιατί οι αρχές τούς αφήνουν ασύδοτους στα Εξάρχεια; Γιατί συλλαμβάνουν αφισοκολλητές και όχι διακινητές ναρκωτικών;
Τα πιο σημαντικά προβλήματα της συνοικίας είναι η κρατική βία που διαστρέφει το χαρακτήρα της περιοχής, η απόσυρση των πανεπιστημιακών σχολών από το κέντρο και η οικονομική ασφυξία που κλείνει τις επιχειρήσεις και φέρνει την ανεργία. Έκλεισε η Εθνική Τράπεζα στη γωνία Σόλωνος και Ιπποκράτους, η οποία επί δεκαετίες ήταν ο οικονομικός εταίρος του εμπορικού κόσμου της περιοχής, εξ αιτίας της πολιτικής συρρίκνωσης που εφαρμόζουν οι χρεοκοπημένες τράπεζες, αλλά και της δυσπραγίας που έπληξε τις επιχειρήσεις χάρη στις πολιτικές λιτότητας. Και είναι πράγματι προκλητικό την ίδια ώρα που κατεβάζει ρολά η Εθνική στα Εξάρχεια με κυβέρνηση την οποία υπηρετεί, ο κ. Συρίγος να υπόσχεται ότι θα «επιστρέψουν στην περιοχή οι τράπεζες»!
Τίποτα απ’ όσα προανέφερα δεν έχει σχολιάσει ποτέ ο λαλίστατος κ. καθηγητής. Μ’ αυτές τις παρωπίδες κυβερνούν. Πολύ θλιβερό.
Με τη βία επί τόπου και την παραπληροφόρηση από τις εφημερίδες και τα κανάλια, επιδιώκουν -και σε ένα βαθμό το καταφέρνουν- να προκαλούν ρωγμές σ’ αυτόν τον με θαυμαστό τρόπο δημιουργημένο πολυδιάστατο μικρόκοσμο των Εξαρχείων. Απεχθάνονται την πρωτοβουλία και τη δημιουργικότητα των πολιτών, αδιαφορούν για τις τέχνες και τα γράμματα όπως αποδείχτηκε περίτρανα στη διάρκεια της πανδημίας και εχθρεύονται τους νέους ως απειλή για την κυριαρχία τους. Και, σε αντίθεση με τους εμπνευσμένους αστούς του πρόσφατου και του απώτερου παρελθόντος, είναι εντελώς έξω απ’ αυτό που συμβαίνει δημιουργικά, όχι γιατί κάποιος δεν τους συμπεριλαμβάνει, αλλά γιατί οι ίδιοι, γραφειοκράτες γαρ, δεν έχουν ούτε την κουλτούρα ούτε τα φόντα να το νιώσουν και να συμπράξουν, όπως έκαναν με τη λαϊκή δημιουργία ο Χατζιδάκις, ο Πατσιφάς, ο Τσαρούχης και οι άλλες λαμπρές φυσιογνωμίες με τις οποίες μεγαλώσαμε και ευεργετηθήκαμε.
Η πραγματικότητα
Τα Εξάρχεια είναι μια μικρή συνοικία στο κέντρο της Αθήνας η οποία περικλείεται από το Γαλλικό Ινστιτούτο, το Πνευματικό Κέντρο Ρουμελιωτών, την Ελληνοαμερικανική Ένωση, τη Νομική Σχολή, το Κτίριο Κωστή Παλαμά, το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων, την Ακαδημία, το Πανεπιστήμιο, το κτήριο της Εθνικής Βιβλιοθήκης, τη Λυρική Σκηνή που μετατράπηκε σε Δημοτικό Θέατρο Μαρία Κάλλας, την πλατεία Κάνιγγος, το Πολυτεχνείο, το Αρχαιολογικό Μουσείο, το Πεδίον του Άρεως και το λόφο του Στρέφη, στις παρυφές του Λυκαβηττού…
Αυτό και μόνο το χωρίς αντίστοιχό του σε άλλη συνοικία περιβάλλον δίνει μια ανυπολόγιστη υπεραξία στα Εξάρχεια. Και ο άλλος παράγοντας υπεραξίας είναι οι άνθρωποι της συνοικίας που αποτελούν ένα τεράστιο μελίσσι πρωτοφανούς σε ποιότητα, ποικιλία και ποσότητα δημιουργικότητας. Και είναι πράγματι εντυπωσιακό τι συμπεριλαμβάνει η συνοικία στο εσωτερικό της.
Στη Σόλωνος, δεσπόζει το ανακαινισμένο κτήριο του Τσίλερ με νεραντζιές και ελιές στον πανέμορφο κήπο του, η παλιά ΦΜΣ, το πασίγνωστο Χημείο, όπου πλέον λειτουργεί με μεγάλη προσέλευση η Βιβλιοθήκη της Νομικής Σχολής, αναμένοντας και το Μουσείο Φυσικών Επιστημών ή μάλλον αναμένοντας επί έτη πολλά την αφύπνιση του Υπουργείου Παιδείας και του Υπουργείου Πολιτισμού με αρκετά από τα πολύτιμα όργανά του να σκουριάζουν στις αποθήκες ή να έχουν κλαπεί από τους επιτήδειους. Και από την πίσω μεριά, λειτουργεί το Παιδαγωγικό Τμήμα του Πανεπιστημίου με εκατοντάδες κορίτσια να μπαινοβγαίνουν στο νεότερο κτήριο επί της Ναυαρίνου. Παραπλεύρως υπάρχουν ιδιωτικά ΙΕΚ. Στην πλατεία Κάνιγγος είναι το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και το υπουργείο Οικονομίας και Ανάπτυξης και στην Μπουμπουλίνας, στο κτήριο που κάποτε ήταν η Ασφάλεια είναι εγκαταστημένο το Υπουργείο Πολιτισμού, το οποίο κι αυτό αποπειράθηκαν –ανεπιτυχώς- να το εξορίσουν σε μια ουδέτερη περιοχή.
Τα πάντα παρόντα
Οριζοντίως και καθέτως, απλώνεται ένα πελώριο ψηφιδωτό που αποτελείται από εκατοντάδες εκδοτικούς οίκους, βιβλιοπωλεία, σχολεία, φροντιστήρια και σχολές, παλαιοπωλεία, θέατρα, ωδεία, μουσεία, ζαχαροπλαστεία, σινεμά, μουσικές σκηνές, σχολές χορού, καταστήματα μουσικών οργάνων, δισκοπωλεία, μεζεδοπωλεία, σουβλατζίδικα, καφενεία, γκαλερί, φωτογραφεία, νεανικά και πολιτικά στέκια, συλλόγους και κάθε είδους δραστηριότητες, από βιολογικά τρόφιμα, βότανα, φούρνους, μπακάλικα, ιχθυοπωλεία και κρεοπωλεία μέχρι χειροποίητα κοσμήματα, ραφτάδικα, κουρεία, κάβες, εργαλεία, πανσιόν, γυμναστήρια, φυσικοθεραπευτήρια, τυπογραφεία, βιβλιοδετεία, οπτικά και όλη τη σύγχρονη τεχνολογία πληροφορικής στη Στουρνάρη. Με μονοκατοικίες και πολυκατοικίες, ερείπια και αρχιτεκτονικά διαμάντια, ψιλικατζίδικα, περίπτερα, μπουτίκ, είδη δώρων, ανθοπωλεία, είδη καπνιστών, παιχνίδια, αθλητικά, πετ-σοπ, καφεκοπτεία, ξενοδοχεία, υπεραγορές και μίνι μάρκετ, δικηγορικά γραφεία, συμβολαιογραφεία, ξυλουργεία, συνεργεία, καθαριστήρια-πλυντήρια, μανικιουρίστρες, ηλεκτρολόγους, υδραυλικούς, κούριερ και υπηρεσίες υγείας: Γιατροί χωρίς σύνορα, ΕΟΠΥ, Κεντρική Κλινική και δεκάδες φαρμακεία και ιατρεία. ΚΕΠ, ακόμα και αστυνομικό τμήμα! Για δε τους οικόσιτους η σαββατιάτικη λαϊκή αγορά είναι παράδεισος.
Με μόνιμους κάτοικους και φοιτητές απ’ όλη τη χώρα, είναι μια συνοικία μοναδική στην Ευρώπη. Ένας τόπος πληθωρικός, εκπληκτικός! Σε ακτίνα πεντακοσίων μέτρων από την πλατεία, διαθέτει τα πάντα: κατοικία, παιδεία, πολιτισμό, εμπόριο, υπηρεσίες και ψυχαγωγία. Αν αποκλειστείς στα Εξάρχεια, δεν θα σου λείψει τίποτα! Ένας τόπος κουλτούρας που διαφέρει από τα εμπορικά κέντρα και τις περιοχές αμιγούς κατοικίας, γιατί τα συνδυάζει όλα! Ένας χώρος που όλο το εικοσιτετράωρο μπαινοβγαίνουν χιλιάδες πολίτες για δουλειά, σπουδές, αναψυχή και ψώνια. Κι όμως, μια συνοικία που δυσφημείται από τους πολιτικούς και τους εντεταλμένους δημοσιογράφους για να παραδοθεί χωρίς τους ενεργούς πολίτες της στους ξένους επενδυτές και τους εντόπιους εργολάβους!
Νέα πνοή
Σήμερα, το κύριο γνώρισμα της περιοχής είναι οι αμέτρητοι νέοι. Αν και η μεταφορά πολλών σχολών στην Πανεπιστημιούπολη συμπαρέσυρε τη φοιτητική κατοίκηση, μια ψαγμένη γενιά νέων βρίσκει στα Εξάρχεια ό,τι την ενδιαφέρει και τη συγκινεί. Καμία ανάλογη συνοικία δεν δημιουργήθηκε στου Ζωγράφου που έστησαν, κρύα και άψυχα, τις σχολές.
Η νεολαία δίνει φρέσκια πνοή στις κυψέλες πολιτισμού και πολιτικής. Παιδιά με βιβλία, λάπτοπ, μπαγλαμάδες, σκουλαρίκια, ξένες γλώσσες και ευαισθησίες. Παιδιά που ασχολούνται με τέχνες και γράμματα, πολίτες που φυτεύουν δέντρα στο πρώην πάρκινγκ της οδού Ναυαρίνου το οποίο μετατράπηκε με φαντασία και φτυάρια σε αυτοδιαχειριζόμενο πάρκο με δέντρα, καθιστικά, παιδική χαρά και χώρους προβολών και παραστάσεων. Ακτιβιστές που συνυπάρχουν με δραστήριους κατοίκους και επαγγελματίες σε επιτροπές και συλλογικότητες των Εξαρχείων. Αλληλένδετα. Ένα πολύμορφο εργαστήρι παραγωγής ιδεών και πραγμάτων. Το πιο μεγάλο στα Βαλκάνια. Φιλοξενεί, διακινεί και παράγει προϊόντα πολιτισμού για άμεση χρήση και εξαγωγή. Αυτό που στο Βερολίνο ή το Πεκίνο αποκαλείται «creative area». Σε οποιαδήποτε χώρα της Ευρώπης, μια συνοικία με εκατοντάδες εκδοτικούς οίκους και βιβλιοπωλεία, τυπογραφεία, βιβλιοδετεία, μουσικά όργανα, ατελιέ γραφιστικών και φωτογραφικά εργαστήρια, θα αποτελούσε το καμάρι της πόλης!
Καρτιέ του βιβλίου
Πολλοί εκδότες-βιβλιοπώλες έχουν συνδιαμορφώσει μια Παγκόσμια Βιβλιοθήκη στην καρδιά των Εξαρχείων. Για παράδειγμα, ορισμένοι συντελεστές, ενδεικτικά: «Αλεξάνδρεια» στην Κωλέττη, «Άγρα», «Στιγμή», «Παρασκήνιο», «Γκοβόστης» και «Εκδόσεις Εξάρχεια» (Ζ. Πηγής), «Παρ’ υμίν», «Ψύχαλος», «Ζήτη», «Βιβλιοεπιλογή», «Ηριδανός» και «Futura» (Χ. Τρικούπη), «Εκδόσεις των Συναδέλφων» (Καλλιδρομίου), «Τόπος-Μοτίβο» (Πλαπούτα Δημητρίου), «Άγκυρα», «Νέα Σύνορα-Λιβάνης», University Studio Press, «Γρηγόρης», «Διόπτρα», «Θεμέλιο», «Σιδέρη», «Βακχικόν», Greekbooks και «Πιρόγα» (Σόλωνος), «Ωκεανίδα» στη Δερβενίων, «Γκούτενμπεργκ» (Διδότου), «Στοχαστής», «Βιβλιοφιλία», «Όναρ», «Ωρίων», και «Αιώρα» (Μαυρομιχάλη), «Καστανιώτης» και «Εκδόσεις του 21ου» (Ζαλόγγου), «Ύψιλον» (Τζαβέλα), «Ταξιδευτής» (Βαλτετσίου), «Σύγχρονη Εποχή» και «Αρμός» (Μαυροκορδάτου), «Ψυχογιός» (Μπενάκη), «Εναλλακτικό» (Θεμιστοκλέους), «Κέδρος» και «Κανάκη-Αριάδνη» (Γενναδίου), «Μεταίχμιο», «Παπαδήμας» και «Καρδαμίτσα» (Ιπποκράτους), «Νεφέλη» και «Επίκεντρο» (Ασκληπιού), «Πλέθρον» και «Παπαδόπουλος» (Μασσαλίας), «Ωκεανίδα» (Δερβενίων), «Πατάκης» και «Άπαρσις» (Ακαδημίας), «Δωδώνη» (Α. Μεταξά), «Βιβλιόραμα» (Στουρνάρη), «Α/συνεχεια» (Ρεθύμνου) και Bibliotheque πάνω στην πλατεία Εξαρχείων. Και ο Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης Έργων του Λόγου (ΟΣΔΕΛ) εδρεύει στη Θεμιστοκλέους.
Μετά το κλείσιμο των μεγάλων βιβλιοπωλείων Ελευθερουδάκη, Κάουφμαν και Παπασωτηρίου και την αναπλήρωσή τους από τον Ιανό και το Books plus σε Σταδίου και Πανεπιστημίου, δύο μεγάλα βιβλιοπωλεία, η «Πολιτεία» στην Ασκληπιού και η «Πρωτοπορία» στη Γραβιάς συνυπάρχουν με δεκάδες άλλα που αποτελούν τη μεγάλη πολυφωνική οικογένεια των Εξαρχείων: «ΚΨΜ» (πολιτικά, ιστορικά) στην Κιάφας, «Πολίτης-Λέμβος-Τσουκάτου» (Κωνσταντινούπολη-Μ. Ασία) Μαυρομιχάλη, «Ναυτίλος» (ιστορικά, κοινωνικά, θρησκευτικά) Χ. Τρικούπη, «Μαρξιστικό» (πολιτικά) Φειδίου, «Φαγκότο» (μουσικά), «Ελευθεριακή Κουλτούρα» και «Ελεύθερος Τύπος» (αντιεξουσιαστικά) Βαλτετσίου, «Σωτήρ» (εκκλησιαστικά), Travel Bookstore (ταξιδιωτικά), Le livre ouvert και Bookpath (ξενόγλωσσα) Σόλωνος, «Σάκκουλας» (νομικά) Ιπποκράτους, «Solaris» και «Comicon» (κόμικς και επιστημονική φαντασία), «Ίων» και «Σαββάλας» (εκπαιδευτικά)…
Επίσης, οι εταιρείες διανομής (Τζανακάκης, Μαρίνης, Σίμος, Κανάκη κ.ά.) διοχετεύουν καθημερινά χιλιάδες βιβλία ως το πιο ακριτικό βιβλιοπωλείο. Και διάσπαρτα υπάρχουν παλαιοβιβλιοπωλεία: «Βιβλιοπάζαρο», «Παλαιοβιβλιοπωλείο», «Αλφειός» (ειδίκευση στην Εθνική Αντίσταση) στη Σόλωνος κ.ά. Στα Εξάρχεια, ακόμα και τα περίπτερα πουλάνε βιβλία! Και σε συνθήκες πανδημίας επικρατεί εκδοτικός οργασμός! Τα Εξάρχεια είναι ο κήπος της Εδέμ για τους βιβλιόφιλους, δηλαδή γνώση και δράση μαζί!
Συνεχίζεται
