Το 2007 δημοσιεύτηκε μια μελέτη για το Τσέρνομπιλ των Β. Νεστερένκο, Α. Νεστερένκο και Α. Γιαμπλόκοφ. Ο Βασίλι Νεστερένκο πέθανε λίγο μετά την ολοκλήρωση της μελέτης. Πυρηνικός επιστήμονας και σχεδιαστής του σοβιετικού κινητού πυρηνικού σταθμού Παμίρ, συμμετείχε στο πλήρωμα ελικοπτέρου που πέταξε πάνω από τον φλεγόμενο αντιδραστήρα του Τσέρνομπιλ για τη ρίψη υγρού αζώτου (οι υπόλοιποι τρεις του πληρώματος πέθαναν). Ο Νεστερένκο αφιερώθηκε, μετά το ατύχημα του Τσέρνομπιλ, στη μελέτη των συνεπειών του και την προστασία από αυτές, δραστηριότητα για την οποία είχε προβλήματα με τις Αρχές της Λευκορωσίας. Η μελέτη με τίτλο Οι συνέπειες της καταστροφής του Τσέρνομπιλ για τους ανθρώπους και το περιβάλλον αναγνωρίζεται από πολλούς ως η πληρέστερη, μέχρι σήμερα, στο πεδίο αυτό.
Η οργανωμένη συσκότιση
«Αντί μετά το Τσέρνομπιλ να οργανωθεί μια ολοκληρωμένη μελέτη των ραδιοβιολογικών φαινομένων που προκαλούνται από χαμηλά επίπεδα ραδιενέργειας και να παρθούν μέτρα για να προστατευτεί ο πληθυσμός, οι απολογητές της πυρηνικής ενέργειας ξεκίνησαν μια γενική συσκότιση των στοιχείων που αφορούν τα πραγματικά επίπεδα ραδιενέργειας και της αυξανόμενης νοσηρότητας ανάμεσα στους ανθρώπους. Όταν κατέστη αδύνατο να αποκρυφτεί η προφανής αύξηση των ασθενειών που συνδέονται με τη ραδιενέργεια, επιχείρησαν να την ερμηνεύσουν ως αποτέλεσμα ενός πανεθνικού φόβου. Ταυτόχρονα, ορισμένες αντιλήψεις της σύγχρονης ραδιοβιολογίας αναθεωρήθηκαν ξαφνικά. Για παράδειγμα, κόντρα σε θεμελιώδεις παρατηρήσεις γύρω από την πρωτογενή επίδραση της ιονίζουσας ακτινοβολίας στη μοριακή δομή των κυττάρων, ξεκίνησε μια εκστρατεία αμφισβήτησης της επίδρασης αυτής κάτω από ένα όριο (κατώφλι) ακτινοβολίας».
Απαραίτητη προϋπόθεση για να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα για τη σχέση ραδιενέργειας και επιπτώσεων είναι να γνωρίζουμε τη συνολική ραδιενέργεια που εκλύθηκε όπως, για παράδειγμα, τη γνωρίζουμε για τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι. Όμως, «τα πρώτα 4 χρόνια, αφότου έπεσαν οι βόμβες στην Ιαπωνία, κάθε έρευνα (για τις επιπτώσεις) ήταν απαγορευμένη. Στη διάρκεια αυτού του χρονικού διαστήματος πέθαναν επιπλέον 100 χιλιάδες άνθρωποι. Κάτι παρόμοιο έγινε και με το Τσέρνομπιλ» όπου ταυτόχρονα δεν είχαν γίνει ολοκληρωμένες έρευνες μέτρησης της ραδιενέργειας που είχε εκλυθεί. «Οι σοβιετικές Αρχές απαγόρευσαν επίσημα στους γιατρούς να συνδέουν ασθένειες με τη ραδιενέργεια και, όπως και στην Ιαπωνία, τα στοιχεία τα πρώτα 3 χρόνια χαρακτηρίστηκαν απόρρητα…
Παρά την ύπαρξη τόσο πολλών και τόσο πειστικών στοιχείων, οι υπερασπιστές της πυρηνικής ενέργειας αρνούνται τις προφανείς αρνητικές συνέπειες της ραδιενέργειας στους πληθυσμούς. Στην πραγματικότητα, οι αντιδράσεις τους περιλαμβάνουν τη σχεδόν απόλυτη άρνησή τους να χρηματοδοτήσουν ιατρικές και βιολογικές μελέτες, περιλαμβάνουν ακόμη και τη διάλυση κρατικών φορέων που είχαν την ευθύνη υποθέσεων του Τσέρνομπιλ. Κάτω από την πίεση του πυρηνικού λόμπι, αξιωματούχοι έχουν αποτρέψει επιστήμονες από τη μελέτη προβλημάτων που σχετίζονται με το Τσέρνομπιλ.
Αποχαρακτηρισμένα έγγραφα που αφορούν την πρώτη δεκαετία μετά το 1986 περιέχουν στοιχεία για τον αριθμό των ανθρώπων που νοσηλεύτηκαν με οξύ σύνδρομο ακτινοβόλησης. Ο αριθμός είναι μεγαλύτερος κατά δύο τάξεις μεγέθους από ό,τι αναφερόταν μέχρι και πρόσφατα σε επίσημα έγγραφα.
Υπάρχουν λόγοι να πιστεύουμε ότι οι δόσεις ραδιενέργειας δεν έχουν υπολογιστεί σωστά. Τα στοιχεία για την αύξηση της νοσηρότητας, στις δυο δεκαετίες, από την καταστροφή ενισχύουν αυτό το συμπέρασμα».
Ανθρωπογενής «χαμηλή» ραδιενέργεια: η μεγάλη καταστροφή
Πέρα από την εκτόξευση διαφόρων ειδών καρκίνου, «χρόνο με το χρόνο υπάρχει μια αύξηση των μη-νεοπλασματικών ασθενειών που έχει πολλαπλασιάσει τη συνολική νοσηρότητα των παιδιών στις περιοχές που επηρεάστηκαν από το ατύχημα, ενώ το ποσοστό των πρακτικά υγιών παιδιών συνεχίζει να μειώνεται. Για παράδειγμα, στο Κίεβο όπου πριν από την τήξη στο Τσέρνομπιλ το 90% των παιδιών θεωρούνταν υγιή, το νούμερο είναι τώρα 20%. Σε ορισμένες περιοχές της Ουκρανίας δεν υπάρχουν υγιή παιδιά και η νοσηρότητα έχει αυξηθεί σημαντικά σε όλες τις ηλικιακές ομάδες…
Τα στοιχεία δείχνουν ότι οι συνέπειες του Τσέρνομπιλ δεν μειώνονται με το χρόνο, αλλά στην πραγματικότητα αυξάνονται και θα συνεχίσουν να αυξάνονται στο μέλλον. Το κύριο συμπέρασμα αυτής της μελέτης είναι ότι είναι αδύνατο να ξεχάσουμε το Τσέρνομπιλ.
Τα τελευταία 23 χρόνια έγινε φανερό πως στην πυρηνική ενέργεια ενυπάρχει ένας κίνδυνος μεγαλύτερος από τα πυρηνικά όπλα. Οι εκπομπές από αυτόν τον ένα αντιδραστήρα ξεπέρασαν κατά εκατοντάδες φορές τη ραδιενεργό μόλυνση από τις βόμβες στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι. Ένας πυρηνικός αντιδραστήρας μπορεί να μολύνει τη μισή υδρόγειο. Τα προϊόντα της καταστροφής του Τσέρνομπιλ κάλυψαν ολόκληρο το βόρειο ημισφαίριο.
Τα ερωτήματα επιμένουν: Ποια ποσότητα ραδιενεργών στοιχείων διασπάρθηκαν σε όλο τον κόσμο; Πόση ραδιενέργεια βρίσκεται ακόμη αποθηκευμένη στη σαρκοφάγο του αντιδραστήρα; Οι εκτιμήσεις ποικίλουν από 50 εκατομμύρια κιουρί (Ci), πως δηλαδή από τον αντιδραστήρα εκλύθηκε ένα 4-5% του συνόλου των ραδιοϊσοτόπων του πυρηνικού υλικού, μέχρι ότι ο αντιδραστήρας είναι ουσιαστικά άδειος και άρα δισεκατομμύρια Ci διασπάρθηκαν στον πλανήτη…
Περίπου 400 εκατομμύρια άνθρωποι κατοικούσαν σε περιοχές που μολύνθηκαν με ραδιενέργεια σε επίπεδα άνω των 0,11 Ci/km2 από τον Απρίλη ώς τον Ιούλη του 1986. Περίπου 5 εκατομμύρια άνθρωποι σε Λευκορωσία, Ουκρανία και Ρωσία κατοικούν ακόμη σε περιοχές με επικίνδυνα επίπεδα ραδιενέργειας… Ωστόσο, δεν υπάρχει καμιά λογική εξήγηση για το γεγονός ότι η Διεθνής Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας (ΔΥΑΕ) και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) έχουν αδιαφορήσει εντελώς για τη ραδιενεργό μόλυνση στις άλλες χώρες που δέχτηκαν πάνω από το 50% των ραδιοϊσοτόπων που εκλύθηκαν από το Τσέρνομπιλ». Κι όμως, η μελέτη υπολογίζει πως οι υπερβάλλοντες θάνατοι που οφείλονταν στο Τσέρνομπιλ μέχρι το 2004 ανέρχονταν σε τουλάχιστον 985 χιλιάδες, από τους οποίους 237 χιλιάδες στην πρώην Σοβιετική Ένωση, 425 χιλιάδες στην υπόλοιπη Ευρώπη και 325 χιλιάδες στον υπόλοιπο κόσμο. Μέχρι το 2004 μόνο…
Οι αριθμοί αφορούν το γενικό πληθυσμό κατοίκων που εκτέθηκε στις λεγόμενες χαμηλές δόσεις. Δεν περιλαμβάνουν για παράδειγμα τους υπερβάλλοντες θανάτους των «Διαλυτιστών», δηλαδή των περίπου 830 χιλιάδων Σοβιετικών εργατών και στρατιωτών -στη συντριπτική τους πλειοψηφία νέων ανθρώπων- που το 1986 ανέλαβαν να «καθαρίσουν» μια περιοχή γύρω από το Τσέρνομπιλ, από τους οποίους το 15% ή περίπου 125 χιλιάδες είχαν πεθάνει μέχρι το 2005, με μια θνησιμότητα μιάμιση έως δυόμισι φορές μεγαλύτερη από την κανονική, ενώ το 81% είναι χρόνια ασθενείς ή ανίκανοι προς εργασία. Σε ιδιαίτερες ομάδες Διαλυτιστών, όπως για παράδειγμα στους 1.300 που στάλθηκαν από το Ανγκάρσκ της Σιβηρίας μέχρι το 2007 ζούσαν μόνο 300, στους 1.200 από τη Δημοκρατία της Καρελίας οι μισοί κ.λπ.
Επίσης, περίπου 50 χιλιάδες υπερβάλλουσες αποβολές εγκυμοσύνης στην Ουκρανία στο διάστημα 1986-2004 αποδίδονται στο Τσέρνομπιλ και αντίστοιχα άλλες 150 χιλιάδες στον υπόλοιπο κόσμο.
Από τα ευρήματα σε περιοχές της πρώην Σ. Ένωσης υπολογίζεται ότι σε περιοχές σε όλο τον πλανήτη που το 1986-87 είχαν μόλυνση μεγαλύτερη από 1 Ci/km2 το Τσέρνομπιλ ευθύνεται για το 3,8-4,4% της θνησιμότητας, ενώ σε άλλες περιοχές με μόλυνση της τάξης του 0,5 Ci/km2 ευθύνεται για το 0,3-0,7% της θνησιμότητας.
«Το Τσέρνομπιλ είναι ο καθοριστικός παράγοντας εκτόξευσης της νοσηρότητας σε όλες τις περιοχές με μόλυνση μεγαλύτερη από 1 Ci/km2 . Οι χρόνιες παθήσεις έχουν εκτοξευτεί. Η πολυνοσηρότητα, δηλαδή η συνύπαρξη πολλών ασθενειών στο ίδιο άτομο, είναι τυπικό χαρακτηριστικό αυτών των μολυσμένων περιοχών. Φαίνεται ότι οι καρκίνοι που οφείλονται στο Τσέρνομπιλ είναι η σημαντικότερη αιτία της “επιδημίας καρκίνου” που έχει πλήξει την ανθρωπότητα από τα τέλη του 20ού αιώνα».
Το Λουγκίνι είναι μια περιοχή στην Ουκρανία με πληθυσμό περίπου 30 χιλιάδων που μολύνθηκε με ραδιενέργεια της τάξης των 5 Ci/km2 όπως και δεκάδες άλλες περιοχές στην Σ. Ένωση αλλά και σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Το Λουγκίνι, όμως, είναι ιδιαίτερο γιατί ήταν το ίδιο ιατρικό προσωπικό που χρησιμοποιούσε τον ίδιο εξοπλισμό και πρωτόκολλα πριν και μετά το Τσέρνομπιλ και επιπλέον κρατούσε στατιστικά στοιχεία τα οποία και δημοσίευσε. Σύμφωνα με αυτά, ανάμεσα στο 1984-85 και το 1995-96 το μέσο υπόλοιπο ζωής από τη διάγνωση καρκίνου του πνεύμονα ή του στομάχου μειώθηκε από 38-62 μήνες σε 2-7 μήνες. Ανάμεσα στο 1984-87 και το 1995-96 η εμβρυική θνησιμότητα αυξήθηκε από 25-75 θανάτους για κάθε 1000 γεννήσεις σε 330-340 θανάτους. Την ίδια περίοδο το προσδόκιμο ζωής μειώθηκε από τα 75 στα 65 χρόνια. ΟΙ ενδοκρινολογικές ασθένειες στα παιδιά δεκαπλασιάστηκαν από 10 για κάθε 1000 παιδιά σε 90-97.
«Αντίθετα με την κυριαρχούσα άποψη πως το νέφος του Τσέρνομπιλ περιείχε μόνο ελαφρά και αέρια ραδιοϊσότοπα που θα εξαφανίζονταν στην ατμόσφαιρα χωρίς να αφήσουν ίχνη, τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν πως ακόμη και οι συγκεντρώσεις πλουτωνίου αυξήθηκαν χιλιάδες φορές σε αποστάσεις χιλιάδων χιλιομέτρων από το Τσέρνομπιλ.
Τα επίπεδα της μόλυνσης από το Τσέρνομπιλ ακόμη και στη Βόρεια Αμερική ή στην ανατολική Ασία είναι υψηλοτέρα από αυτά που προκάλεσε το κύμα πυρηνικών δοκιμών στη δεκαετία του ’60…
Η σύγχρονη επιστήμη βρίσκεται ακόμη πολύ μακριά, όχι μόνο από την κατανόηση αλλά ακόμη και την απλή καταγραφή του συνόλου των ραδιολογικών συνεπειών της ανθρωπογενούς ραδιενεργούς μόλυνσης στα ατμοσφαιρικά, υδάτινα και εδαφικά οικοσυστήματα».
Ένα πρώτο διάστημα, ακόμη και μέχρι το 1987, η ραδιενεργός δράση στοιχείων με μικρό χρόνο ημιζωής ήταν ισχυρότερη από τη μόλυνση που προκάλεσαν το καίσιο-137 και το στρόντιο-90. Έτσι, «η απόφαση να υπολογιστεί η δόση μόνο από την ακτινοβόληση από Cs-137 οδήγησε σε προφανή υποτίμηση… Οι δόσεις από εσωτερική ακτινοβολία (από κατάποση και εισπνοή) καθορίστηκαν στη βάση της ραδιενέργειας στο γάλα και τις πατάτες. Έτσι, στις περιοχές που τα μανιτάρια και άλλα προϊόντα του δάσους αποτελούν σημαντικό μέρος της διατροφής, η ραδιενέργειά τους δεν υπολογίστηκε». Το Cs-137 απομακρύνεται από την τροφική αλυσίδα εκατό φορές πιο αργά από όσο είχε ανακοινωθεί αμέσως μετά το Τσέρνομπιλ. Επίσης, οι ρίζες των φυτών επαναφέρουν τις ραδιενεργές ουσίες από το υπέδαφος στην επιφάνεια και αυτός είναι ο λόγος που σε κάποιες μολυσμένες περιοχές τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί μέχρι και αύξηση της εσωτερικής ραδιενέργειας στους ανθρώπους, παρ’ ότι αυξήθηκε η χρονική απόσταση από την καταστροφή. Οι μετρήσεις περιοχών δεν αποτυπώνουν την τυχόν ύπαρξη των λεγόμενων «καυτών σωματιδίων» (σημειακές υψηλότατες συγκεντρώσεις ραδιενεργών στοιχείων) που είναι εξαιρετικά τοξικά και αποδείχτηκε ότι διαλύονται πολύ γρηγορότερα από ό,τι πιστευόταν. Τα παραπάνω, σε συνδυασμό με την έως και χιλιάδες φορές υψηλότερη συγκέντρωση ραδιοϊσοτόπων από τη βάση προς την κορυφή της τροφικής αλυσίδας, μπορεί να κάνει μια περιοχή θεωρούμενη χαμηλής ραδιενεργούς μόλυνσης τοξική για τον άνθρωπο. «Αυξημένα επίπεδα ακτινοβολίας έχει τεκμηριωθεί σε φυτά, ζώα και μικροοργανισμούς στη Δυτική Ευρώπη, Βόρεια Αμερική, Αρκτική και Ανατολική Ασία και τα επίπεδα αυτά ήταν, κατά περίπτωση, μέχρι και εκατοντάδες φορές υψηλότερα από τα επίπεδα του περιβάλλοντος χώρου που θεωρούνταν φυσιολογικά».
Είκοσι χρόνια μετά την καταστροφή του Τσέρνομπιλ πολλές περιοχές της Ευρώπης παραμένουν μολυσμένες. Για παράδειγμα, το 2006, σύμφωνα με το βρετανικό υπουργείο Υγείας 355 φάρμες με περισσότερα από 200 χιλιάδες πρόβατα παρέμεναν επικίνδυνα μολυσμένες σε Cs-137. Ας σημειωθεί πως σύμφωνα με όλες τις μελέτες η Ελλάδα μολύνθηκε περισσότερο από τη βρετανική νήσο.
Ο χρόνος ημιζωής του σημαντικότερου για τη γενική ραδιενεργή μόλυνση ραδιοϊσοτόπου, του Cs-137, είναι 30 χρόνια, συνεπώς η επίδρασή του θα έχει μειωθεί στο μισό το 2016, στο ¼ το 2046 κ.ο.κ., ενώ η επίδραση άλλων όπως το πλουτώνιο-239 είναι πρακτικά αιώνια, αφού διαρκεί όσο και η μέχρι σήμερα ύπαρξη του homo sapiens…
Γενετικές επιπτώσεις
Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, η θνησιμότητα των παιδιών από γονείς που κάποια στιγμή είχαν ακτινοβοληθεί ήταν σημαντικά μεγαλύτερη των παιδιών που ζούσαν τα ίδια σε μολυσμένες περιοχές. Η γενετική ζημιά που προκλήθηκε θα συνεχιστεί ανάμεσα και στους απογόνους των θυμάτων του Τσέρνομπιλ για αρκετές γενιές, τουλάχιστον για επτά. «Ως αποτέλεσμα των ραδιογενών χρωμοσομικών μεταλλάξεων ένα ευρύ φάσμα κληρονομικών παθήσεων θα εξαπλωθούν όχι μόνο στις μολυσμένες περιοχές αλλά μέσω της μετανάστευσης και σε άλλες περιοχές, για πολλές γενιές…
Η ενεργός κυκλοφορία των Cs-137, Sr-90, πλουτωνίου, αμερίκιου και άλλων ραδιοϊσοτόπων έχει ως αποτέλεσμα μια βιοσυσσώρευση που θα μας δίνει αναπάντεχες εκπλήξεις στις δεκαετίες ή αιώνες που θα έρθουν».
Η φυσική επιλογή που εκβιάζει η ραδιενέργεια δεν οδηγεί απλώς σε είδη περισσότερο ανθεκτικά στη ραδιενέργεια. Αντίθετα, πολλά «φυτά και ζώα στη ζώνη του Τσέρνομπιλ εμφανίζουν μια επιστροφή σε πιο αταβιστικές, πρωτόγονες μορφές γενετικών συστημάτων» ενώ ταυτόχρονα το πιθανότερο θα εμφανιστούν νέα είδη ιών, βακτηρίων και μυκήτων. Τα στοιχεία δηλώνουν «ένα ραγδαία αυξανόμενο φορτίο γενετικών μεταλλάξεων, αυξανόμενη νοσηρότητα και καρκινογενέσεις… Το Τσέρνομπιλ είναι από τη μια μεριά ένα εργαστήριο εξέλιξης μικρο-οργανισμών που μεταμορφώνει τη γενετική δεξαμενή με απρόβλεπτες συνέπειες και, από την άλλη, μια μαύρη τρύπα μέσα στην οποία επιταχύνεται ο γενετικός εκφυλισμός των μεγάλων ζώων».
Δύο επισημάνσεις
Κλείνοντας την παρουσίαση αυτή είναι αναγκαίες δύο επισημάνσεις. Είναι φανερό ότι η μελέτη εγκαλεί τις σοβιετικές και μετασοβιετικές αρχές όχι μόνο για συσκότιση αλλά και επιστημονική υποτίμηση των πραγματικών συνεπειών του Τσέρνομπιλ. Η επισήμανση εδώ αφορά το γεγονός πως, αντίθετα, η πλέον αρμόδια παγκοσμίως ΔΥΑΕ εγκαλούσε τις σοβιετικές αρχές για σκόπιμες υπερβολές και υπερτίμηση της μόλυνσης και των συνεπειών της (βλ. πχ τα συμπεράσματα του International Chernobyl Project του 1991)! Δεύτερο, ο ΠΟΥ ανακοίνωσε πρόσφατα πως με βάση έρευνες οι θάνατοι και τα νέα κρούσματα καρκίνου θα διπλασιαστούν μέχρι το 2030, κάτι που δεν μπορεί βέβαια να αποδοθεί ειδικά στο Τσέρνομπιλ, αλλά και δεν συνάδει με την όλη αφασία του ΠΟΥ γύρω από ζητήματα διατροφής, μόλυνσης και άλλων παραγόντων, μεταξύ αυτών και των συνεπειών του Τσερνόμπιλ, ενώ με μεγάλη ελαφρότητα βαράει παγκόσμιους συναγερμούς για επιδημίες γρίπης…
