Του Κώστα Καραγιάννη*
Από το 1974 ζούμε σε πολίτευμα «Προεδρευόμενης Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας», με εκλογές, κόμματα, Bουλή κ.λπ. Μιλάμε ελεύθερα, «δεν διώκεται η γνώμη». Τα παραπάνω αποτελούν μια σημαντική κατάκτηση που προέκυψε μέσα από διεκδικήσεις και μεγάλους αγώνες. Όμως αυτά δεν είναι αρκετά από μόνα τους να εξασφαλίσουν την κοινωνική συνοχή, την οικονομική ανάπτυξη και την πρόοδο της χώρας, να αποτρέψουν τη διεύρυνση του χάσματος μεταξύ πλούσιων και φτωχών, ιδιαίτερα σε περίοδο κρίσης.
Τι θα έλεγαν, άραγε, για την ποιότητα της δημοκρατίας μας οι πολίτες της πόλης στην οποία αυτή γεννήθηκε;
Πως η δημοκρατία μας δεν είναι άμεση αλλά αντιπροσωπευτική. Ότι, αντίθετα με εμάς, εκείνοι συμμετείχαν αυτοπροσώπως στις διαδικασίες συζητήσεων (Τίς Αγορεύειν βούλεται;) και λήψης αποφάσεων (από τους 40-50.000 περίπου οι 6.000 ήσαν παρόντες). Ότι ψήφιζαν για όλα τα σοβαρά προβλήματα που απασχολούσαν την πόλη-κράτος γύρω στις 40 φορές το χρόνο, ότι περιφρονούσαν όσους δεν συμμετείχαν στα κοινά (ιδιώτες).
Η πολλή δημοκρατία δεν τους έβλαψε. Επέτρεψε, αντίθετα, να κατασκευαστεί η Ακρόπολη (στην οποία συνεχίζουμε να συρρέουμε) και ο Παρθενώνας (με τα τότε πενιχρά μέσα, σε λιγότερο από 10 χρόνια!), να τεθούν τα θεμέλια των επιστημών κ.ά.
Και τι θα έλεγαν από τους νεότερους όσοι ονειρεύτηκαν έναν κόσμο πιο δίκαιο, έναν κόσμο χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο;
Θα έλεγαν «δείτε και λίγο πιο πέρα από την πολιτική μορφή της αστικής σας δημοκρατίας, δείτε το κοινωνικό της περιεχόμενο και το κοινωνικό της βάθος». Δημοκρατία αστική σημαίνει μόνον τυπική ισότητα και όχι πραγματική. Αυτή δεν είναι καθόλου το όριο, αλλά ένας από τους σταθμούς στο δρόμο για τη χειραφέτηση των ανθρώπων.
Ας ακούσουμε, επίσης, τι λένε περί δημοκρατίας δύο προοδευτικοί ηγέτες με κυβερνητική εμπειρία. Ο Loula, πρώην πρόεδρος της Βραζιλίας: «Εμείς ανακαλύψαμε ότι η δημοκρατία δεν είναι μόνο μια ομιλία… Η δημοκρατία δεν είναι μόνο το δικαίωμα να φωνάζουμε και να λέμε ότι πεινάμε, είναι σωστό για μας να έχουμε φαγητό στο τραπέζι, Δεν είναι μόνον το δικαίωμα που θέλουμε να εργαστούμε, είναι πραγματικά να έχουμε την ευκαιρία να εργαστούμε…»..
Ο Alvaro Linera, αντιπρόεδρος της Βολιβίας: «Η Δημοκρατία είναι θεσμοί; Βεβαίως και είναι, αλλά είναι και κάτι πολύ περισσότερο… Είναι αξίες, είναι οργανωτικές αρχές της αντίληψης του κόσμου… Η Δημοκρατία είναι πράξη, είναι συλλογική δράση, είναι, κατά βάθος, αυξανόμενη συμμετοχή στη διαχείριση των κοινών αγαθών που διαθέτει μια κοινωνία…».
Για την Ελλάδα της κρίσης, όλοι μαζί, δημοκράτες, προοδευτικοί αστοί, οικολόγοι, αριστεροί πλην νεοφιλελευθέρων θα συμφωνούσαν πως:
Μετά το 2010 ζούμε σε μια χώρα υπό κηδεμονία. Μια χώρα πειραματόζωο στο σώμα της οποίας εφαρμόζονται ακραία νεοφιλελεύθερα μέτρα βίαιης λιτότητας και δοκιμάζονται αντοχές. Παραβιάζονται εργασιακά και ανθρώπινα δικαιώματα με τη μετατροπή της εργασίας και των εργασιακών σχέσεων σε σχέσεις ζούγκλας.
Για να περάσουν όλα αυτά απαιτήθηκε η «καταστρατήγηση του Συντάγματος», η μαζική διαδικασία Πράξεων Νομοθετικού Περιεχομένου κ.λπ. που συνιστούν αλλοίωση του πολιτεύματος. Η δημοκρατική διαδικασία υπολειτούργησε όλη αυτή την περίοδο.
Προβάλλει λοιπόν η ανάγκη, όχι απλά αποκατάστασης, δηλαδή «να ξανάβρει το γάντι το χέρι του», αλλά σοβαρών θεσμικών και δημοκρατικών αλλαγών. Η ανάγκη ενός «δημοκρατικού επαναπροσανατολισμού» με στοιχεία κοινωνικά και διαδικαστικά (όπως αυτά που συμπυκνώνονται στους όρους αξιοπρέπεια και δικαιοσύνη), με αντιπροσωπευτικούς θεσμούς που θα λειτουργούν όχι σαν «λογοκοπεία αλλά σαν εργαζόμενα σώματα».
* Ο Κώστας Καραγιάννης είναι Φυσικός
