του Βασίλη Κεχαγιά*
Ό,τι θα μπορούσε να χρεωθεί στην πανδημία και στον ιό της, προφανώς δεν εξαντλείται στις μάσκες και στα εμβόλια, αλλά αποκτά πολλαπλάσιο ενδιαφέρον στο «ανοιχτό πλάνο»: αυτό που μπορεί να περιλάβει κοινωνία, εργασία, σχέσεις, γεωπολιτική, ανθρώπινη ύπαρξη. Ήδη διακεκριμένοι, επίκαιροι και αξιόπιστοι φιλόσοφοι έχουν αρχίσει να στρέφουν την προσοχή τους προς όλα τα πεδία. Για παράδειγμα, ο Τζόρτζιο Αγκάμπεν του Homo sacer – Κυρίαρχη εξουσία και γυμνή ζωή (αρχετυπικό βιβλίο αναφοράς), με μόνιμο κέντρο του προβληματισμού του τη σχέση του ατόμου με το ιερό και την εξουσία, ανοίγει πρώτος την κειμενογραφία τη σχετική με το «μετά» της πανδημίας:
«Εκείνο που προκαλεί ανησυχία δεν είναι τόσο, ή μόνο, το παρόν, αλλά το μετά. Ακριβώς όπως οι πόλεμοι έχουν αφήσει μια σειρά δυσοίωνων τεχνολογικών επιτευγμάτων ως κληρονομιά στην ειρήνη, από αγκαθωτά συρματοπλέγματα έως πυρηνικούς σταθμούς, είναι πολύ πιθανό ότι θα καταβληθούν προσπάθειες να συνεχιστούν, ακόμη και μετά την έκτακτη υγειονομική ανάγκη, τα πειράματα που οι κυβερνήσεις δεν είχαν καταφέρει να πραγματοποιήσουν: οι ψηφιακές συσκευές θ’ αντικαταστήσουν έτσι, στο σχολείο, στο πανεπιστήμιο και σε κάθε δημόσιο χώρο, τη φυσική παρουσία, η οποία θα παραμείνει περιορισμένη, για λόγους προφύλαξης, στην ιδιωτική σφαίρα και εντός των τοίχων του σπιτιού. Αυτό, δηλαδή, που τίθεται υπό συζήτηση δεν είναι τίποτα λιγότερο από την κατάργηση οποιουδήποτε δημόσιου χώρου.» (Πού βρισκόμαστε; Η επιδημία ως πολιτική, εκδ. Αλήστου Μνήμης, 2020).
Πόλεμος, λοιπόν
Δεν αποτελεί μεμονωμένη περιπτωσιολογία ο Αγκάμπεν, αν σκεφτεί κάποιος ότι προέρχεται από την εκεί πλευρά του κοινωνικού συρματοπλέγματος, την φίλα προσκείμενη προς μηχανισμούς συνδεδεμένους με τις δομές του επονομαζόμενου συστήματος. Μαθητής του Χάιντεγκερ, βλέπει τον πόλεμο να αγγίζει την ανθρωπότητα, όχι στη μορφή των απειλητικών όπλων, αλλά σε αυτήν που εξαπολύεται από εργαστήρια και καταλαμβάνει την έκταση ενός μικροσκόπιου. Βιολογικός, κατευθυνόμενος ή όχι, εμπρόθετος ή προϊόν ακούσιας παρεξήγησης των ειδών, το βέβαιο είναι πως βόλεψε μια χαρά στις ασκήσεις κοινωνικής πειθαρχίας και στη γυμναστική του εγκλεισμού, της απόστασης, του εμβολιασμού.
Νέος γυμναστής το διαδίκτυο, με ικανότητες εναλλακτικής πειθούς, ώστε να το αγκαλιάζουν οι σύγχρονοι «επαναστάτες», να εξαντλούν τα πυρά τους σε ανούσιες αντιδράσεις, μακριά από τους δρόμους, την αλληλεγγύη, τη συμμετοχή. Οι μηχανισμοί εξουσίας, από ετών, γνωρίζουν τον τρόπο να χυτεύουν και να οικειοποιούνται τον δήθεν διαφορετικό λόγο, αυτόν που θα καταπιεί την ενεργητικότητα και την αμφιβολία, φτάνοντας κάποτε ως τον κυριολεκτικό φασισμό της «Χρυσής Αυγής». Κι όταν τολμήσει να ξεμυτίσει η αυθεντική αντίσταση, ταυτίζεται εντέχνως με τις λέξεις «σκοταδισμός», «ψεκασμός», «αντιδραστικός», ώστε να λουφάξει, περιμένοντας την περίφημη «διαμόρφωση των συνθηκών».
Όταν τολμήσει να ξεμυτίσει η αυθεντική αντίσταση, ταυτίζεται εντέχνως με τις λέξεις «σκοταδισμός», «ψεκασμός», «αντιδραστικός», ώστε να λουφάξει, περιμένοντας την περίφημη «διαμόρφωση των συνθηκών»
Σε τούτη την τεκτονική αναστάτωση της κοινωνίας και των στρωμάτων της, οι εκπρόσωποι της νέας προόδου βρήκαν την αφορμή να αντικαταστήσουν τις τάξεις, με τους κατά υγειονομική επίταξη προσηλωμένους σε ερμηνείες – που, αν ζούσε ο πνευματικός τους πατέρας, ο νεοθετικιστής και φιλελεύθερος Κάρολος Πόππερ, θα σηκωνόταν να τους ζητήσει το λόγο για τη μονόδρομη (δογματική θα την ονομάζαμε, με κινδύνους αστοχίας) επιστήμη του ΠΟΥ και των κατά τόπους Βασιλακόπουλων. Σε παράδοξο ζευγάρι με τον συνονόματό του Κάρολο, θα συμφωνούσαν ότι από αλλού το περίμεναν και από αλλού τους βρήκε, αφού η ελεύθερη σκέψη καταπλακώθηκε στον πανδημικό σεισμό από έναν ψευδεπίγραφο υλισμό ιατρικών τοτέμ. Κι ενώ οι τάξεις θα συνεχίσουν να διαστρωματώνουν κάθε κοινωνική δομή, η σύγκρουση της προόδου θα έχει απέναντι της μια πατροπαράδοτη θεολογία, μετατοπίζοντας την πίστη της στη δυνατότητα της επιστήμης να παίξει το ρόλο του Θεού.
Εκτός εάν…
Απέναντι σε όλα τα προηγούμενα, οι εξουσιαστικοί μηχανισμοί προσπαθούν να στοκάρουν τις ρωγμές τους, στο εσωτερικό των οποίων παρεισφρέουν οι ίδιοι οι «τεχνίτες» τους, για να απαντήσουν στις δυσανάλογες προς τις συνήθειές τους απώλειες κερδών. Οι νέες μορφές ενέργειας, ορκισμένες σε μια κερδοφόρα οικολογία και αναδυόμενες στο χάσμα πολυδάπανων κατακρημνίσεων και ανορθώσεων (όπου τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα εξαφανίζουν την αναγκαιότητα του πετρελαίου και οι ανεμογεννήτριες ομού μετά των βολταϊκών συνθέτουν το ρέκβιεμ των κλασικών ενεργειακών πηγών), δεν θα μείνουν αβλαβείς από τα υπό εξαφάνιση είδη. Επισιτιστικές κρίσεις, μικρότερες ή μεγαλύτερες, εξαφάνιση προϊόντων, χαμένα στον κόσμο των εξαγωγών-εισαγωγών και χρηματιστηριακές φούσκες θα προσθέσουν τις εξοντωτικές τους δυνατότητες στις υγειονομικές βολές της πανδημίας. Κάποτε ακόμη και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης θα γνωρίζουν την πτώση τους (λίγες ώρες, πολλά χρήματα), ποιος ξέρει από ποιο «φονικό» χέρι…
Είναι, όμως, μόνος του ο άνθρωπος (ως ατομική ή κοινωνική ύπαρξη ) σε αυτόν τον σεισμό; Το σπίτι που απειλεί να τον καταπλακώσει, με την εξ αποστάσεως επικοινωνία, από το διαδίκτυο ως την εκπαίδευση, την ανταλλαγή απόψεων, τις τραπεζικές συναλλαγές, βρίσκει τον καλύτερο σύμμαχο στα θέματα υγειονομικής προστασίας, όπως αυτά απαιτούν τη μονήρη υποταγή, ονοματοδοτημένη ως ατομική ευθύνη. Κι αυτός να ψάχνει τα στενεμένα περάσματα ψηλαφητά, στα σκοτάδια της αποξένωσης, εκεί όπου ανατέλλει ο κόσμος που έρχεται…
Ευτυχώς, κάθε μεταβολή των πολιτισμικών αρχών (των εγκατεστημένων σε βαθιές στοές) απαιτεί συναίνεση κατά πολύ ευρύτερη των εμβολιαστικών υποχρεώσεων, κατάλυση στέρεων πολυώροφων ηθικών συγκροτημάτων. Όταν παίρνει τον λόγο η γεωπολιτική, αχνοφαίνεται δυνατότητα υπονόμευσης των σχεδίων, από πολιτισμούς μεγάλης χρονικής έκτασης – όπως ο κινέζικος, που απαιτεί τώρα το μερίδιο του στη μοιρασιά του πλανήτη και της πίτας του. Έγκλειστος ευθύς εξ αρχής στο σινικό τείχος, αγνοώντας το δυτικό διαδίκτυο, μπορεί να συνεχίζει τον πόλεμο, με τη δυνατότητα επιβολής όρων: άξονας Σαγκάης-Βηρυτού, ξεκαθάρισμα της οδού από θυλάκους τύπου Αφγανιστάν, με σκοπό την εγκατάσταση στην πάντα κυοφορούσα μήτρα της Ανατολικής Μεσογείου, αγορά των λιμένων της γαλαρής Αφρικής, κατασκευή διώρυγας στην Κεντρική Αμερική, κραδαίνοντας πάντα τα χρεόγραφα των ΗΠΑ.
Ίσως κάπου στον πλανήτη, η διαδικασία μεταβολής του να μην βρίσκει πάντα ανοιχτό το δρόμο, ως το οδοδεικτικό 2030.
Ατζέντα 2030
Την επιγραφική «Ατζέντα 2030» τη δανείστηκε, ως όρο προόδου, ακόμη και η ταλαίπωρη ελληνική Κυβέρνηση – θλιβερός πρωταγωνιστής μιας κωμωδίας με συνεχή ετερόκλητα και ανακόλουθα μέτρα, αλλά με μια αλήθεια στις σελίδες του συγκεκριμένου ημερολόγιου: ό,τι είναι να γίνει, πλέον θα γίνει γρήγορα. Δεν μπορούν να περιμένουν οι γενιές το παρακάτω τους. Εκεί που, κατά τον Αλτουσέρ, «το μέλλον διαρκούσε πολύ», τώρα αρκεί μια γενιά για να οδηγηθούμε σε μεταλλάξεις, βιολογικές και ηθικές. Όταν, άλλοτε, η πρόοδος είχε πολιτικό χαρακτήρα, συνδυασμένο με κοινωνική εξαργύρωση, τώρα θα αντιστοιχίζεται με άκριτη αποδοχή προκατασκευασμένων γνωστικών αντιλήψεων.
Στο λυσάρι τους, η βιοηθική δεν είναι σίγουρο πως κατέχει θέση λήμματος, τα εμβόλια μπορούν να αλληθωρίζουν στις προτροπές της, ωστόσο στον νέο πόλεμο αποτελεί έναν πλοηγό. Δεν είναι το «συνταγματικό» ή μη των εμβολίων – τουλάχιστον, δεν είναι αποκλειστικά αυτό. Είναι και η επιστροφή του βλέμματος στις απαραίτητες παραμέτρους του ανθρώπινου βίου, τη φθορά και το θάνατο. Η αντιποίηση αρχής, πέρα από μνήμη πολιτικής κατηγορίας, έρχεται τώρα να αποδοθεί στους σεφ της βιολογικής μαγειρικής και στα επικείμενα κατασκευάσματά τους. Ευχαριστούμε, δεν θα πάρουμε…
* Ο Βασίλης Κεχαγιάς είναι κριτικός κινηματογράφου και δημοσιογράφος.
