Εκλογικό πλήγμα στην Τερέζα Μέι – και στη διαδικασία του Brexit;
του Νίκου Γεροντή
Την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές έχουν ανακοινωθεί τα exit polls, και τα πρώτα αποτελέσματα είναι αρκετά ενδιαφέροντα, αν και δυσανάγνωστα. Οι Συντηρητικοί παραμένουν πρώτο κόμμα και αυξάνουν τα ποσοστά τους, λεηλατώντας μεταξύ άλλων το UKIP, αλλά και αρκετές μονοεδρικές περιφέρειες της Σκωτίας. Όμως χάνουν έδρες, και μαζί μ’ αυτές την έστω ισχνή αλλά απόλυτη πλειοψηφία που διέθεταν στην απερχόμενη βουλή. Έτσι η αιφνιδιαστική κίνηση της πρωθυπουργού Τερέζα Μέι, να προκηρύξει πρόωρες εκλογές για να επιτύχει την περαιτέρω ενίσχυση της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας της, γύρισε μπούμερανγκ. Τώρα θα αναγκαστεί να αναζητήσει συμμάχους, πράγμα που σίγουρα θα περιπλέξει και τη διαδικασία του Brexit.
Το Εργατικό Κόμμα, υπό την ηγεσία του μέχρι πρόσφατα αμφισβητούμενου από τον κομματικό μηχανισμό και την κοινοβουλευτική ομάδα Τζέρεμι Κόρμπιν, αυξάνει το ποσοστό του κατά 10 ολόκληρες ποσοστιαίες μονάδες και κερδίζει περίπου 30 έδρες. Πρόκειται για επιτυχία του Κόρμπιν, ιδίως αφού επιτεύχθηκε παρά την εκμετάλλευση των πρόσφατων τρομοκρατικών επιθέσεων από τα συντηρητικά ΜΜΕ, που τον κατηγόρησαν ακόμη και ως «συνεργάτη των τζιχαντιστών». Από την άλλη, το πιθανότερο είναι ότι η σύνθεση και της νέας κοινοβουλευτικής ομάδας δεν θα απηχεί τις διαθέσεις της ριζοσπαστικοποιημένης βάσης, καθώς η ανάδειξη του Κόρμπιν δεν σήμανε την απόσυρση των μπλερικών «Νέων Εργατικών».
Συντριβή του UKIP, ήττα των Σκωτσέζων
Από τα μικρότερα βρετανικά κόμματα, το Κόμμα Ανεξαρτησίας (UKIP) κυριολεκτικά καταποντίζεται, χάνοντας περίπου 9 στους 10 ψηφοφόρους του. Φαίνεται ότι αυτοί μοιράστηκαν μεταξύ των Συντηρητικών της Μέι (ως πραγματικής πλέον εκπροσώπου του Brexit) αλλά και των Εργατικών του Κόρμπιν – οι οποίοι, με ριζοσπαστικότερο πρόγραμμα, προσέλκυσαν και λαϊκά στρώματα που στο δημοψήφισμα είχαν ταχθεί υπέρ του Brexit και στήριζαν το UKIP. Από την άλλη, οι ακραιφνείς ευρωπαϊστές Φιλελεύθεροι Δημοκράτες φαίνεται να χάνουν κάποιες ψήφους, αλλά να αυξάνουν την κοινοβουλευτική τους εκπροσώπηση.
Τέλος, η σημαντικότερη αλλαγή στα μη βρετανικά κόμματα επήλθε στη Σκωτία, όπου το Σκωτσέζικο Εθνικό Κόμμα (SNP) υπέστη σοβαρές απώλειες τόσο σε ψήφους όσο και σε έδρες. Μετά την εκτίναξη που είχε γνωρίσει το 2015, σαρώνοντας όλες σχεδόν τις σκωτσέζικες μονοεδρικές περιφέρειες (τότε έβγαλε 56 από τους 59 βουλευτές που στέλνει η Σκωτία στο βρετανικό κοινοβούλιο), τώρα είδε μεγάλο μέρος της εκλογικής του βάσης να στρέφεται στα «βρετανικά» κόμματα. Τη μερίδα του λέοντος πήραν οι… Συντηρητικοί που, εκμεταλλευόμενοι την υπόθεση Brexit, για πρώτη φορά εδώ και 35 χρόνια εκλέγουν διψήφιο αριθμό βουλευτών.
Το Brexit σφράγισε την αντιπαράθεση
Ένα ενδιαφέρον στοιχείο αυτών των εκλογών είναι ότι, σε σχέση με τις προηγούμενες, όπου δεν άκουγες καμία πολιτική συζήτηση στη δουλειά ή στην παμπ, αυτή τη φορά φαίνεται ότι απασχόλησαν τους Βρετανούς. Και επιβεβαιώνεται η αίσθηση ότι μειώθηκε η (ήδη πολύ μεγάλη) αποχή, καθώς εκατοντάδες χιλιάδες νεαροί ψηφοφόροι εκδήλωσαν την πρόθεσή τους να πάνε για πρώτη φορά στις κάλπες. Φυσικά το κεντρικό επίδικο ήταν και είναι το ποιος και πώς θα διαχειριστεί το Brexit. Μεγάλο ποσοστό των ψηφοφόρων έκανε την επιλογή του με αυτό το βασικό κριτήριο, κι αυτό αφορά τόσο τους πολέμιους όσο και τους οπαδούς της παραμονής στην Ε.Ε.
Η ίδια η Μέι είχε «απειλήσει» τους Βρετανούς στις 20 Μαΐου ότι αν έχανε την κοινοβουλευτική πλειοψηφία, αυτός που θα έπρεπε να διαπραγματευθεί με την Ευρώπη θα ήταν ο Κόρμπιν. Φυσικά το αποτέλεσμα διαψεύδει όλες σχεδόν τις προεκλογικές δημοσκοπήσεις, και της στερεί την αυτοδυναμία – αλλά είναι απίθανο να υλοποιήσει την προεκλογική «απειλή» της. Μπορεί π.χ. να σχηματίσει κυβέρνηση με τους φιλοβρετανούς «ενωτικούς» του DUP. Οπωσδήποτε όμως δυσκολεύει η θέση της στις διαπραγματεύσεις αποχώρησης από την Ε.Ε., της οποίας οι ιθύνοντες πανηγυρίζουν χαιρέκακα.
Χρήσιμο το εκτρωματικό εκλογικό σύστημα
Για να γίνει κατανοητό οποιοδήποτε αποτέλεσμα βρετανικών εκλογών πρέπει να ληφθεί υπόψη το πλειοψηφικό εκλογικό σύστημα των 650 μονοεδρικών περιφερειών. Η απλή ανάγνωση του πίνακα που παραθέτουμε δίνει μια καλή ιδέα της αντιδημοκρατικότητάς του, που εξάλλου βιάζει απευθείας την τελική επιλογή των ψηφοφόρων, αφού ενισχύει σε υπέρμετρο βαθμό τη λογική της χαμένης ψήφου. Ακόμη και στις σπάνιες περιπτώσεις που ένα κόμμα παρουσιάζει δυναμική ικανή να υπερβεί τη «χαμένη ψήφο», το πιο πιθανό είναι να έχει μηδενική ή ελάχιστη εκπροσώπηση στη βουλή: αυτό συνέβη π.χ. στις προηγούμενες εκλογές με το UKIP, που κατάφερε να είναι τρίτο κόμμα με 12,6%, αλλά εξέλεξε μονάχα 1 βουλευτή (με απλή αναλογική θα έπρεπε να έχει… 82 έδρες). Έτσι, το σύστημα των μονοεδρικών ευνοεί τα δύο παραδοσιακά μεγάλα κόμματα, όντας κομμένο και ραμμένο στα μέτρα τους.
Ακόμη κι έτσι, παράγει επιεικώς περίεργα αποτελέσματα: στις προχθεσινές εκλογές για παράδειγμα οι Συντηρητικοί της πρωθυπουργού Τερέζα Μέι αύξησαν το ποσοστό τους κατά 5,5%, αλλά έχασαν 12 έδρες. Αντίθετα, παρόλο που το ποσοστό των Φιλελεύθερων Δημοκρατών μειώθηκε ελαφρά, αυτοί πανηγυρίζουν διότι… αύξησαν κατά 50% τις έδρες τους (που θα έπρεπε βέβαια να είναι ούτως ή άλλως πολλαπλάσιες εάν υπήρχε μια στοιχειωδώς αναλογική εκπροσώπηση). Όμως ιδίως τα τελευταία χρόνια υπάρχουν και ορισμένες «παράπλευρες απώλειες»: η σχετικά εύκολη δηλαδή εκλογή βουλευτών είτε από μη βρετανικά (ή και αντιβρετανικά) πολιτικά κινήματα στις περιφέρειές τους, είτε υποψηφίων με ευρύτερη «τοπική» αποδοχή. Σε κάθε περίπτωση, καθώς το εκλογικό σύστημα βιάζει μεν συστηματικά τη λαϊκή βούληση, αλλά εξυπηρετεί ευρύτατο φάσμα του πολιτικού κόσμου, σχεδόν κανείς δεν το αμφισβητεί…
Όχι και «νίκη της Αριστεράς»…
Το αποτέλεσμα των βρετανικών εκλογών θα επιχειρείται να ερμηνευθεί για καιρό. Διότι, όντας πραγματικά αντιφατικό, δίνει τη δυνατότητα σε πολλές πλευρές να εμφανιστούν ως νικητές. Το ζήτημα Brexit ήταν καθοριστικό: από τη μια ενίσχυσε (μόνο σε ποσοστά όμως) τους Συντηρητικούς ως «μοναδικούς» διαχειριστές του, κι από την άλλη συσπείρωσε τους πολέμιούς του γύρω από τους Εργατικούς. Το αποτέλεσμα ήταν ένα άθροισμα σχεδόν 83% για τα δύο παραδοσιακά μεγάλα κόμματα, έναντι 67% που συγκέντρωναν μαζί πριν δύο μόλις χρόνια. Η πόλωση αυτή αντανακλά μια μεγάλη και πραγματική σύγκρουση στο εσωτερικό του συστήματος, όπου ένα σημαντικό τμήμα του κεφαλαίου έχει κάνει την οριστική επιλογή να κινηθεί ανεξάρτητα, εκτός Ε.Ε., και ένα άλλο αντιμάχεται εξίσου αποφασιστικά αυτήν την προοπτική.
Μ’ αυτήν την έννοια, το «ριζοσπαστικότερο του συνήθους» πρόγραμμα των Εργατικών του Κόρμπιν σίγουρα συντέλεσε στην προσέλκυση πληβείων που στο δημοψήφισμα είχαν επιλέξει Brexit. Αλλά δεν είναι αυτό που χρωματίζει το αποτέλεσμα. Είναι η πορεία προς την υλοποίηση του Brexit που δυσχεραίνεται – και μ’ αυτήν την έννοια κάθε άλλο παρά «αλλάζουν οι συσχετισμοί». Γι’ αυτό πανηγυρίζει το στρατόπεδο του ευρωπαϊσμού και της παγκοσμιοποίησης, κι όχι επειδή… «νίκησε η βρετανική Αριστερά». Οι παγκοσμιοποιητές δεν θα περιοριστούν μάλιστα σε πανηγυρισμούς. Θα εκμεταλλευθούν την ετερόκλητη σύνθεση του στρατοπέδου του Brexit και την ηγεμονία σ’ αυτό δυνάμεων του κεφαλαίου (χάρη και στη σύνταξη σύμπασας σχεδόν της βρετανικής κεντροαριστεράς και αριστεράς με το αντιδημοφιλές στρατόπεδο του ευρωπαϊσμού και της παγκοσμιοποίησης). Στόχος τους θα είναι να το διασπάσουν στα εξ ων συνετέθη και τελικά να ανατρέψουν πραξικοπηματικά αυτό καθαυτό το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος. Άλλωστε το έχουν ξανακάνει. Και καλύτερα να μην ορκιστούμε για το ποια μεριά θα πάρει η βρετανική και ευρωπαϊκή (κεντρο)αριστερά σε ένα τέτοιο πραξικόπημα…
