Θητεία τυμβωρύχου εκτελεί ο Ιοβόλος
1η Ιανουαρίου 1822. Επίδαυρος. Η Α΄ Εθνοσυνέλευση ψηφίζει το πρώτο ελληνικό Σύνταγμα που προβλέπει την αντιπροσωπευτική Αρχή, την αρχή της διάκρισης των εξουσιών, την οργάνωση και βασικούς κανόνες λειτουργίας του κράτους και των θεσμών. 194 χρόνια μετά, η συζήτηση για τους θεσμούς, τη δημοκρατία, το είδος και την ποιότητά της στον 21ο αι. είναι μια συζήτηση που διαρκεί.
Ανατρέχω σε απόσπασμα ομιλίας του Κορνήλιου Καστοριάδη, το 1989, στον Βόλο, με θέμα Τα προβλήματα δημοκρατίας σήμερα (www.pare-dose.net). Ο Καστοριάδης λέει ότι το τι είναι δημοκρατία και τι είναι πολιτική το εκθέτει πολύ ωραία ο Πρωταγόρας στον λόγο τον οποίον δίνει μέσα στον ομώνυμο διάλογο του Πλάτωνος. «Ο Πρωταγόρας απαντά όχι με έναν λόγο, αλλά στην αρχή με έναν μύθο: Λέει ότι όταν ο Ζευς φρόντιζε για τους ανθρώπους, μοίρασε στον έναν τούτη την ειδικότητα, στον άλλον την άλλη ειδικότητα, αλλά την πολιτική γνώση την έδωσε ίδια σε όλους και γι’ αυτό λέει ο Πρωταγόρας: “Βλέπεις ότι όταν οι Αθηναίοι θέλουν να αποφασίσουν στην Εκκλησία τους για το πώς να κατασκευαστούν τα καράβια ή πώς να χτιστούν τα τείχη ή οι ναοί, φωνάζουν τους ειδικούς και τους ακούν και αν κανένας μη ειδικός θελήσει να πάρει τον λόγο τον γιουχαΐζουνε. Όταν όμως πρόκειται να συζητηθούν οι γενικές πολιτικές υποθέσεις της πόλης, οποιοσδήποτε μιλάει και όλος ο κόσμος τον ακούει με προσοχή”. Πίσω από αυτόν τον μύθο κρύπτεται αυτή η βαθύτατη πολιτική και φιλοσοφική ιδέα των αρχαίων, ότι για τα πολιτικά πράγματα δεν υπάρχει επιστήμη, δεν υπάρχει συστηματική γνώση με αποδείξεις, με εκπαίδευση κ.λπ., αλλά υπάρχει δόξα, δηλαδή υπάρχει γνώμη των ανθρώπων, η οποία φυσικά πρέπει και αυτή να παιδευτεί και η οποία καλυτερεύει με την εμπειρία, αλλά η οποία δεν είναι επιστήμη.
Πώς μπορεί η δόξα των ανθρώπων να παιδευτεί, πώς είναι δυνατόν οι άνθρωποι να σχηματίζουν ολοένα καλύτερη φύση και φρόνηση για τα πολιτικά πράγματα για τα οποία δεν υπάρχει επιστήμη; Ένας και μόνος τρόπος υπάρχει για να την αποκτήσουν: να ασκούν την πολιτική εξουσία, να συζητούν και να παίρνουν αποφάσεις – είναι τελείως αντίθετη φυσικά η μοντέρνα αντίληψη η οποία επεκράτησε (και όχι ο αρχαίος λόγος), η ιδέα ότι η δημοκρατία είναι η εκπροσώπευση, ή αντιπροσώπευση. […] Η αντιπροσώπευση είναι πολιτική αυτοαποξένωση του πολιτικού σώματος. Είναι “πάρε αγά μου το σχοινί να με κρεμάσεις”. Η μόνη δυνατή μορφή δημοκρατίας είναι η άμεση δημοκρατία, όπου οι άνθρωποι αποφασίζουν μόνοι τους και όχι μέσω αμετακλήτων εκπροσώπων. […] Άμεση δημοκρατία υπήρξε, το ξέρουμε. Υπήρξε στην Αθήνα και σε μερικές άλλες ελληνικές πόλεις, όχι σε όλες. Δεν υπήρξε ποτέ στην Ρώμη. Αν ποτέ ακούσετε κανέναν καθηγητή πανεπιστημίου να σας μιλάει για ρωμαϊκή δημοκρατία, βγείτε έξω, αγοράστε ντομάτες και ρίξτε του. Η Ρώμη ήτανε ολιγαρχία από την αρχή μέχρι το τέλος. Αν ακούσετε κανέναν μαρξιστή να σας πει ότι η αθηναϊκή δημοκρατία στηριζόταν στη σκλαβιά, αγοράστε πορτοκάλια σάπια και ρίξτε του, διότι σκλαβιά υπήρχε παντού στον αρχαίο κόσμο, αλλά δεν υπήρχε δημοκρατία και πείτε του ότι δεν ξέρει τον Μαρξισμό αυτός ο δήθεν μαρξιστής, γιατί ο ίδιoς ο Μαρξ γράφει πολύ σωστά ότι η πραγματική κοινωνικοοικονομική βάση της αρχαίας δημοκρατίας ήταν η ελεύθερη ανεξάρτητη μικροπαραγωγή. Η βάση της αθηναϊκής δημοκρατίας δεν ήτανε η σκλαβιά, οι πλούσιοι είχανε σκλάβους, οι περισσότεροι από τους άλλους δεν είχανε. Η βάση της αθηναϊκής δημοκρατίας ήτανε ο χωριάτης που έκανε με τα πόδια 25 χιλιόμετρα για να κατέβει στην αγορά του δήμου και να συζητήσει και ν’ αποφασίσει, ο τεχνίτης ο Αθηναίος φυσικά το ίδιο, ο ναύτης ο Αθηναίος, ο Πειραιώτης το ίδιο».
