Ο Νάνος Βαλαωρίτης μιλά για τον Αντρέα Παγουλάτο
Κανένας δημιουργός δεν πεθαίνει, εφόσον το έργο του παραμένει ενεργό. Αν και είναι νωρίς για αποτιμήσεις, θεωρούμε ότι ο ποιητής, δοκιμιογράφος, μεταφραστής και θεωρητικός του κινηματογράφου, Ανδρέας Παγουλάτος, που έφυγε αναπάντεχα από τη ζωή σε ηλικία μόλις 62 χρόνων, έχει αφήσει πίσω του έργο, το οποίο, με το πέρασμα του χρόνου, θα πάρει τη θέση που του αξίζει στα ελληνικά γράμματα.
Πέρα από την πρωτοποριακή συμβολή του στο χώρο της ποίησης και των εντύπων της, ο Α. Παγουλάτος, με τη συμμετοχή του στη συντακτική επιτροπή του περιοδικού «Ουτοπία», υπήρξε πρότυπο ασυμβίβαστου και μάχιμου αριστερού διανοητή. Ζητήσαμε από τον ποιητή Νάνο Βαλαωρίτη να σκιαγραφήσει το πορτρέτο αυτού του παντοτινά ανήσυχου πνεύματος, όπως τον έζησε μέσα από τη συνεργασία και τη φιλία του, τα τελευταία 35 χρόνια. Ο λόγος στον αειθαλή δάσκαλο:
«Ο Αντρέας Παγουλάτος ήταν φίλος μου από το 1976. Αν θυμάμαι καλά, γνωριστήκαμε στο Παρίσι, όπου μου τον σύστησε ο Νικόλαος Κάλας, παρουσιάζοντάς τον ως πολύ ενθουσιώδη νέο ποιητή. Συγχρόνως, γνωριστήκαμε και με τη Μαντώ Αραβαντινού, κι έτσι δημιουργήσαμε ένα “τρίο” στο Παρίσι, το οποίο είχε χαρακτήρα μιας ποιητικής κατεύθυνσης και πειραματικής γραφής. Διαβάζοντας τα “Επίμαχα”, ποιήματα του Αντρέα, αρχικά τουλάχιστον, δεν μου φαίνονταν τόσο διαφορετικά από εκείνα που γράφονταν συνήθως από νέους της εποχής. Πίσω, όμως, από τα “Επίμαχα” υπήρχε ένα σημείωμα πρωτότυπο, περίεργο ως σύλληψη, το οποίο ανέλυε την ποιητική λειτουργία. Τότε ήταν που τον ονόμασα “γλωσσοκεντρικό ποιητή”, καθώς η θεωρία του έμοιαζε πολύ με των Αμερικανών γλωσσοκεντρικών.
Στον γαλλικό μεταϋπερρεαλισμό υπήρχαν τότε δύο κινήσεις, πολύ ενδιαφέρουσες. Η μία των “ψυχρών” ποιητών, οι οποίοι είχαν κατεβάσει το ρητορικό τόνο του υπερρεαλισμού, και η άλλη των “ηλεκτρικών ποιητών”, οι οποίοι κάνανε υπερμπαρόκ ποιήματα. Και οι δύο είχαν συγγένεια με τους γλωσσοκεντρικούς Αμερικανούς. Όταν γυρίσαμε στην Ελλάδα, συστήσαμε, κατά κάποιον τρόπο, ένα μικρό, άτυπο μέτωπο ανανεωτικής πρωτοποριακής ποίησης, η οποία είχε έμμεση σχέση με τη γλωσσοκεντρική και τις θεωρίες των υπερρεαλιστών για το υποσυνείδητο. Το κείμενο από υποσυνείδητη υπαγόρευση έγινε συνειδητή υπαγόρευση της ίδιας της γλώσσας.
Αρχίσαμε να συναντιόμαστε σε διάφορα καφενεία της Αθήνας, στη “Διάνα”, στο Κολωνάκι, σ’ ένα υπόγειο φαγάδικο, στην Τσακάλωφ, καμιά φορά στη Βιβλιοθήκη. Μαζί μας ήταν ο Μιχαήλ ο Μήτρας, η Νατάσα Χατζιδάκι, και αρκετοί άλλοι πιο νέοι, όπως η Ελισάβετ Αρσενίου και ο Βίκτορ Ιβάνοβιτς. Το 1989, βγάλαμε το περιοδικό “Συντέλεια” με εκδότη τη Μάγδα Κοτζιά, του “Εξάντα”, την οποία μας σύστησε ο Κώστας Ταχτσής. Ο Αντρέας είχε μεγάλη αγάπη σε οτιδήποτε το πρωτοποριακό. Υποστηρίζαμε τότε τον υπερρεαλισμό, χωρίς να δηλώνουμε νεο-υπερρεαλιστές ή τίποτα τέτοιο. Τον υπερασπίζαμε απλώς εναντίον των διαστρεβλώσεων ή των παρανοήσεων, οι οποίες ήταν πολύ συχνές – και είναι ακόμα. Ο Αντρέας είχε επίσης και την πολιτική του πλευρά, την αριστερή, χωρίς όμως να ενταχθεί ποτέ σε κάποιο κόμμα. Στο έργο του είχε την τάση να μιλάει για αριστερά θέματα, τραυματικά συνήθως, τα οποία έβαζε στην περίεργη ποίηση των σκορπισμένων λέξεών του πάνω στη σελίδα.
Η άλλη του ενδιαφέρουσα πλευρά ήταν η μανιώδης αγάπη του για τον κινηματογράφο. Βλέπει, λοιπόν, κανείς μια διττή προσωπικότητα, η οποία ενεργεί πάνω σε δύο πεδία, πολύ έντονα και χαρακτηριστικά, πράγμα που δεν το συναντά κανείς σε πολλούς ποιητές. Χωρίς τον Αντρέα, το περιοδικό “Νέα Συντέλεια” χάνει το στήριγμά της. Χάνουμε έναν πολύτιμο φίλο, σύντροφο και συνεργάτη συγχρόνως. Κλυδωνίζεται έτσι και το μικρό “μέτωπο” εναντίον του κατεστημένου, αυτού του γνωστού “κυρίαρχου” ρεύματος -ας το πούμε έτσι γενικά- όπου υπάρχουν μεν ποιητές αξιόλογοι, αλλά υπάρχουν και πολλοί οι οποίοι απλώς ακολουθούν ένα μιμητικό μοντερνισμό. Η ξαφνική απώλεια του Αντρέα είναι για μένα ένα πλήγμα οδυνηρό. Ήταν αναντικατάστατος, γιατί υπήρξε αφοσιωμένος φίλος. Δεν έχω καταφέρει ακόμη να γράψω κάτι, αν και μου το ζητάνε πολλοί. Νομίζω ότι του το χρωστάω άμεσα».
