Ο πολιτισμός έχει με κάποιο τρόπο επιστρέψει. Χιλιάδες άνθρωποι δημιουργούν και δεκάδες ομάδες στήνονται για να παράξουν μουσική, θέατρο, κινηματογράφο. Νέοι συγγραφείς και ποιητές συγκινούν, νέα περιοδικά ξεφυτρώνουν. Παρέες δημιουργικές ως μήτρα ενδιαφέροντων εγχειρημάτων. Η έμφαση στο «παρέες». Αν αυτό είναι ένδειξη ίσως και κύτταρο μιας νέας ενεργητικότητας, συλλογικότητας και σκιρτημάτων ή μια καταπραϋντική και ακίνδυνη διέξοδος σε συνθήκες ΤΙΝΑ («δημιουργήσετε ελεύθερα!» ή και «καταναλώστε ελεύθερα!») είναι ένα ακόμα επίδικο. Πάντως, ο πολιτισμός είχε πάντα τον δικό του τρόπο να «γράφει» στα πράγματα και τους ανθρώπους, διαφορετικό από αυτόν της πολιτικής. Ίσως να προϋποθέτει και μια θετικότητα που λείπει απ’ αυτήν. Ίσως πάλι να αναμετριέται με «μεγαλύτερα πράγματα» την ώρα που η πολιτική κατάντησε διαχείριση του υπάρχοντος και μάλιστα με έμφαση στο άτομο. Στο ίδιο μήκος κύματος και οι μικρές, συνεργατικές επιχειρήσεις. Δεν είναι τόσο η κλίμακά τους ή το όποιο προϊόν τους που συγκριτικά είναι ελάχιστο. Είναι ότι επαναφέρουν ενός τύπου «εμείς» και «μαζί».
Αν ξεχάσουμε ότι υπάρχουν παιδιά και νέοι άνθρωποι που εκπαιδεύονται στα μαχαιρώματα ή έχουν μια βιωματική σχέση με τη βία, τότε η όποια περιγραφή και προσέγγισή μας θα πάσχει από ανεπίτρεπτο υποκειμενισμό. Το ίδιο για λιγότερο «ακραίες» μα εντελώς παγιωμένες καταστάσεις, όπως για το ότι ο διαδικτυακός κόσμος έχει προσδώσει μια εντελώς νέα διάσταση στην έννοια του εαυτού, με συνέπειες που είναι αδύνατον να προβλεφθούν. Αυτό αναφέρεται γιατί οι διαμορφωτικές επιδράσεις έχουν μια ισχύ και έναν τρόπο να ασκούνται που πολλές φορές, ο τρόπος με τον οποίο αντιστεκόμαστε –ή νομίζουμε πως αντιστεκόμαστε- μοιάζει με πόλεμο με νεροπίστολο. Είμαστε, είτε το θέλουμε είτε όχι, στο έδαφος της «μεγάλης πολιτικής». Αυτής που ευθέως ή πλαγίως χτίζει τα νέα υποκείμενα σε μαζική κλίμακα. Το ζήτημα δεν είναι θεωρητικό. Αν για παράδειγμα το σχολείο ή το πανεπιστήμιο θα είναι τέτοιο ή αλλιώτικο, εάν μέσα στους κοινωνικούς χώρους των νέων ανθρώπων θα υπάρξουν αντιστάσεις, δεν είναι λεπτομέρεια.
Είναι προφανές ότι λείπουν οι κινούσες ιδέες που θα μπορούσαν να συνεγείρουν. Και μάλλον ισχύει ότι για να επιτελέσουν αυτές το ρόλο τους θα πρέπει να ακουμπούν σε αυτή και όχι σε μια «φανταστική», «προηγούμενη» ή «όπως θα έπρεπε να είναι μα κρίμα που δεν είναι» γενιά. Παρατηρώντας τη συμμετοχή νεότερων ανθρώπων στα όποια κοινά ή τις αντιστασιακές εμφανίσεις στο δημόσιο χώρο, φαίνεται ότι περισσότερο λειτουργούν οι ευαισθησίες, το αίσθημα δικαίου και αδίκου, η αλληλεγγύη, ο αντιφασισμός, παρά μια συνεκτική ιδεολογία ή πολιτική κατεύθυνση. Ίσως αυτό πρέπει να θεωρηθεί ταυτόχρονα στοιχείο δύναμης και αδυναμίας. Δύναμης γιατί τα φορτία αυτά εκρήγνυνται υπό όρους με πολύ πιο δημιουργικό τρόπο απ’ ό,τι στενά οι «πολιτικές γραμμές». Και αδυναμίας γιατί το επείγον πεδίο και η μάχη των «πολιτικών αποφάσεων» δεν μπορεί να παρακαμφθεί. Πάντως τα διάφορα μαζικά «παρών» αναδεικνύουν ότι υπάρχει μπόλικο πείσμα, ζωτικότητα, αμφισβήτηση.
