Το περίκλειστο Κιργιστάν, ένα από τα κράτη της Κεντρικής Ασίας που βρίσκονται στο υπογάστριο της Ρωσίας, ενώ συνορεύει και με την Κίνα, έχει βυθιστεί εδώ και μέρες στην ακυβερνησία. Οι μαζικές διαμαρτυρίες για νοθεία και εξαγορά ψήφων στις βουλευτικές εκλογές της περασμένης Κυριακής εξελίχθηκαν σε χαοτική κατάσταση, με τις διάφορες πολιτικές και επιχειρηματικές φατρίες της ντόπιας ολιγαρχίας να διεκδικούν την κεντρική εξουσία. Οι εξελίξεις αυτές προστίθενται στην αιματηρή σύγκρουση του Ναγκόρνο Καραμπάχ, όπου Τουρκία, Ισραήλ κ.ά. υποστηρίζουν την επίθεση του Αζερμπαϊτζάν εναντίον των Αρμενίων, κλιμακώνοντας έτσι την αποσταθεροποίηση στην ευρύτερη περιοχή του Καυκάσου. Η κατάσταση αυτή προκαλεί μεγάλη ανησυχία τόσο στη Μόσχα όσο και στο Πεκίνο, που πίσω από αυτήν διαβλέπουν δυτικό δάκτυλο. Οι Ρώσοι «ξαφνικά» βρίσκονται υποχρεωμένοι να διαχειριστούν άλλη μια επικίνδυνη κατάσταση σε χώρα που βρίσκεται υπό την επιρροή τους, και νιώθουν να πολλαπλασιάζεται η περικύκλωση από τις ΗΠΑ – οι οποίες αποδεικνύονται πάλι ικανές να αυξάνουν την πίεση στη Μόσχα χωρίς άμεση δική τους εμπλοκή, ακόμη και εν μέσω μιας οξύτατης, εμφυλιοπολεμικού τύπου αντιπαράθεσης στο εσωτερικό τους. Έτσι η Ρωσία καλεί τώρα όλες τις πλευρές σε διαπραγματεύσεις και αποκατάσταση της πολιτικής σταθερότητας, και διακηρύσσει ανοιχτά την εμπιστοσύνη της μόνο στους επικεφαλής του στρατού και των υπηρεσιών ασφαλείας του Κιργιστάν. Οι Κινέζοι, από την άλλη, δείχνουν εμμέσως πλην σαφώς τις ΗΠΑ ως υποκινητές ταραχών στη «γειτονιά της Κίνας», καταγγέλλοντας τις «ξένες δυνάμεις που αναμειγνύονται στις εσωτερικές υποθέσεις των κρατών της περιοχής, υποδαυλίζοντας ένα νέο κύμα “πολύχρωμων επαναστάσεων”» και δηλώνοντας ότι «η Λ.Δ. Κίνας εργάζεται εντατικά για την αποκατάσταση της σταθερότητας στην περιοχή του Καυκάσου».
Μπορεί να μην το θυμούνται πολλοί, αλλά στα μέσα της τελευταίας δεκαετίας του περασμένου αιώνα το Κιργιστάν αποκαλούνταν από τους γκουρού του νεοφιλελευθερισμού «η Ελβετία της Κεντρικής Ασίας», και ταυτόχρονα γινόταν υποκείμενο επίμονου φλερτ από τις ΗΠΑ, ώστε να εγκαταλείψει τον φιλορωσικό προσανατολισμό του. Αυτή η… μετασοβιετική Ελβετία πατούσε βέβαια πάνω σε μια τεράστια φούσκα: τα δάνεια του ΔΝΤ, της Παγκόσμιας Τράπεζας κ.ά. που «κέρδισε» το Κιργιστάν μετά τα πρωτεία του στη μετασοβιετική «θεραπεία του σοκ». Πράγματι, η κατάρρευση της ΕΣΣΔ και η ανακήρυξη της ανεξαρτησίας των πρώην σοβιετικών δημοκρατιών του Καυκάσου έδωσε το σύνθημα για αλλεπάλληλα κύματα βίαιου «εκσυγχρονισμού» μέσα από ιδιωτικοποιήσεις (που περισσότερο θύμιζαν ληστείες) των πάντων.
Το Κιργιστάν οδηγούσε την κούρσα στις πέντε πρώην σοβιετικές δημοκρατίες της Κεντρικής Ασίας: μέσα σε χρόνο ρεκόρ, το 97% του εμπορίου και το 87% της βιομηχανίας της χώρας πέρασε σε πολυεθνικές και σε μια χούφτα ντόπιες «πολιτικές-επιχειρηματικές» οικογένειες. Η νέα κιργιζιανή ελίτ συγκροτήθηκε από πολλούς ανθρώπους του κρατικού-κομματικού μηχανισμού της σοβιετικής εποχής και από «επιχειρηματίες» μαφιόζους, έτοιμους για όλα αρκεί να παραμείνουν στον αφρό, σε βάρος της λαϊκής πλειοψηφίας. Έτσι μέσα σε λίγα χρόνια πάνω από το 20% του πληθυσμού αναζήτησε την επιβίωσή του εκτός Κιργιστάν: οι Κιργίζιοι σαν μετανάστες σε Ρωσία, Τουρκία και αλλού, ενώ πολλά μέλη εθνικών μειονοτήτων (Ρώσοι, Γερμανοί κ.ά.) εγκατέλειψαν οριστικά τη χώρα.
Η ελίτ καρπώθηκε τα δάνεια και υφάρπαξε τη δημόσια περιουσία, με τις διάφορες φατρίες της να τσακώνονται άγρια κατά καιρούς, εκμεταλλευόμενες πότε η μία και πότε η άλλη τη λαϊκή δυσαρέσκεια. Δύο πρόεδροι ανατράπηκαν, το 2005 και το 2010*, από κύματα λαϊκής διαμαρτυρίας πάνω στα οποία πάτησαν οι αντίπαλοί τους για να τους αντικαταστήσουν δίχως να αλλάξει τίποτα ουσιαστικό. Σε γεωπολιτικό επίπεδο οι εκάστοτε κυβερνώντες ισορροπούσαν σε τεντωμένο σχοινί: έτσι το Κιργιστάν κατάφερε πρώτο διεθνώς να πρωτοτυπήσει, «φιλοξενώντας» ταυτόχρονα στρατιωτικές βάσεις τόσο της Ρωσίας όσο και των ΗΠΑ! Το 2014 όμως η Ουάσιγκτον αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη βάση της στο Κιργιστάν, οπότε και άρχισε να… προβληματίζεται για την ποιότητα της δημοκρατίας σε αυτή τη χώρα – που ως τότε την έβρισκε τουλάχιστον ικανοποιητική. Την ίδια περίοδο αυξήθηκε και η επιρροή της γειτονικής Κίνας, αρχικά σε οικονομικό επίπεδο και έπειτα και σε πολιτικό.
Όλοι διεκδικούν την εξουσία
Σε αυτό το φόντο πρέπει να διαβαστεί το χάος που κυριαρχεί τις τελευταίες μέρες στο Κιργιστάν: οι βουλευτικές εκλογές της περασμένης Κυριακής** σημαδεύτηκαν από τα συνηθισμένα μαγειρέματα, αλλά αυτή τη φορά η γενικευμένη δυσαρέσκεια είχε φτάσει σε σημείο βρασμού. Με το που ανακοινώθηκε ότι μονάχα 4 κόμματα πέρασαν το όριο του 7%(!) για την είσοδο στη βουλή, με αποτέλεσμα σχεδόν όλοι οι βουλευτές να ανήκουν σε αντιμαχόμενες κατά τα άλλα φατρίες που όμως όλες υποστηρίζουν τον νυν πρόεδρο Σοορονμπάι Ζεενμπέκοφ, δεκάδες χιλιάδες πολίτες άρχισαν να διαμαρτύρονται στους δρόμους της πρωτεύουσας Μπισκέκ και σε άλλες πόλεις. Η καταστολή που ακολούθησε την επόμενη νύχτα, με έναν νεκρό (τον 19χρονο Αλτινμπέκ Ουμουτμπέκ) και 600 τραυματίες, απλά έριξε λάδι στη φωτιά. Οι διαδηλωτές εισέβαλαν στο προεδρικό μέγαρο, στη βουλή και σε άλλα κυβερνητικά κτίρια, που εν μέρει πυρπολήθηκαν και λεηλατήθηκαν.
Το πρωί της επόμενης ημέρας, υπό την πίεση των διαμαρτυριών, η Κεντρική Εφορευτική Επιτροπή κήρυξε άκυρες τις εκλογές. Ο πρωθυπουργός Κουμπατμπέκ Μπορόνοφ και μια σειρά υπουργοί παραιτήθηκαν. Και ο πρόεδρος Ζεενμπέκοφ δήλωσε ότι ξεκινά κύκλο διαβουλεύσεων με τις πολιτικές δυνάμεις της χώρας ώστε να «επανέλθει η ομαλότητα». Ήταν όμως αργά. Κάθε οικογένεια της πολιτικής και οικονομικής ολιγαρχίας, διαθέτοντας το δικό της κόμμα και άρα τον δικό της ιδιωτικό «στρατό», διεκδικούσε την εξουσία για τον εαυτό της. Τα ίχνη του Ζεενμπέκοφ, που τυπικά παρέμενε πρόεδρος αλλά πρακτικά είχε απωλέσει κάθε εξουσία, χάθηκαν. Χθες –υπό την πίεση και της Ρωσίας, που επιθυμεί διακαώς την επαναφορά μιας οποιασδήποτε σταθερότητας– ο τύποις πρόεδρος ανακοίνωσε από άγνωστο τόπο ότι είναι έτοιμος να παραιτηθεί «εάν αυτό βοηθήσει στην αποκατάσταση της ηρεμίας». Στο μεταξύ επανήλθαν στο προσκήνιο πολιτικοί που βρίσκονταν στη φυλακή και απελευθερώθηκαν από τους οπαδούς τους, όπως ο Αλμαζμπέκ Αταμπάγιεφ, προκάτοχος και πρώην σύμμαχος του Ζεενμπέκοφ (είχε φυλακιστεί πέρυσι για διαφθορά) και ο Σαντίρ Ζαπάροφ (είχε φυλακιστεί για απαγωγή πολιτικών αντιπάλων του το 2013).
Όποιος πρόλαβε τον Κύριο οίδε…
Ο Ζαπάροφ, συνοδευόμενος από οπαδούς του οπλισμένους με στιλιάρια, κατέλαβε το πρωθυπουργικό μέγαρο και αυτοανακηρύχθηκε πρωθυπουργός. Άλλοι, που δεν πρόλαβαν τον Ζαπάροφ, κατέλαβαν υπουργεία και αυτοανακηρύχθηκαν υπουργοί. Ο Κουρσάν Ασάνοφ, πρώην υφυπουργός Εσωτερικών που παύθηκε το 2019 από τον Ζεενμπέκοφ ως ύποπτος για συνεργασία με τον Αταμπάγιεφ, αυτοδιορίστηκε διοικητής της Μπισκέκ και υπουργός Εσωτερικών. Κάπως έτσι η συμμαχία που είχαν συμπήξει τα κόμματα της αντιπολίτευσης αποσαθρώθηκε μέσα σε λίγες μέρες, αφού κανείς δεν αναγνωρίζει κανέναν και όλοι διεκδικούν την κεντρική εξουσία. Η βουλή έσπασε στα δύο: με το κτίριό της κατειλημμένο από διαδηλωτές, η μισή συνεδριάζει στο Εθνικό Θέατρο και η άλλη μισή σε κεντρικό ξενοδοχείο της πρωτεύουσας!
Η οικογένεια Ζεενμπέκοφ εξακολουθεί να κυριαρχεί στο προπύργιό της στο νότο της χώρας, με επίκεντρο τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη του Κιργιστάν, την Ος, αν και από προχθές σημειώθηκαν και εκεί συγκρούσεις με αντίπαλες φατρίες. Στο μεταξύ στην Μπισκέκ εμφανίστηκαν διαδηλώσεις κυρίως νέων Κιργίζιων, που στρέφονται πλέον εναντίον και της αντιπολίτευσης, ζητώντας να φύγουν όλοι όσοι ήδη διατέλεσαν πρόεδροι, πρωθυπουργοί κ.λπ. Ταυτόχρονα, ομάδες από τις φτωχότερες συνοικίες γενίκευσαν τις λεηλασίες, προκαλώντας τη δημιουργία πολυπληθών «ομάδων περιφρούρησης» (στην Μπισκέκ φτάνουν τα 10.000 άτομα) που πλέον περιπολούν μέρα-νύχτα στην πόλη, αντικαθιστώντας την εξαφανισμένη αστυνομία. Για την ώρα, την κεντρική εξουσία τη διεκδικούν όλοι και δεν την έχει κανείς…
«Ενάντια σε όλους»!
Η Ένωση Κομμουνιστών του Κιργιστάν δεν συμμετείχε στις τελευταίες εκλογές, και καλούσε τους πολίτες να ψηφίσουν «Ενάντια σε όλους» (βλ. το σύνθημα στη φωτογραφία – πρόκειται για κατάλοιπο της σοβιετικής εποχής, όπου στα ψηφοδέλτια υπήρχε και αυτή η επιλογή). Προχθεσινή ανακοίνωση αυτού του κόμματος ρίχνει φως στις αιτίες που οδήγησαν στο σημερινό χάος:
«Σαν αποτέλεσμα των αντιλαϊκών πολιτικών και των βρώμικων εκλογών, ξανάρχισαν οι μαζικές διαμαρτυρίες στο Κιργιστάν. Είναι κατανοητή η οργή του λαού. Έχει εξαντληθεί από τη βαθιά φτώχεια ενώ βλέπει τους ολιγάρχες να χτίζουν τεράστια παλάτια. Έχει κουραστεί από την ακραία διαφθορά σε όλα τα επίπεδα της κυβέρνησης. Έχει απελπιστεί από μια πραγματικότητα στην οποία μπορείς να λύσεις το όποιο πρόβλημά σου μόνο αν έχεις χρήματα και διασυνδέσεις. Δεν μπορεί να ζει άλλο με χαμηλούς μισθούς και συντάξεις, διακοπές του ηλεκτρικού ρεύματος και απαρχαιωμένες υποδομές.
Και τι έκαναν οι εκπρόσωποι των αρχών για όλα αυτά; Έλυσαν κάποια προβλήματα; Δημιούργησαν δουλειές; Νοιάστηκαν για την υγεία των συμπολιτών τους; Όχι! Όλοι θυμόμαστε πώς προφύλαξαν μόνο τους εαυτούς τους από την πανδημία, εγκαταλείποντας τον λαό στο έλεος του κορωνοϊού. Αντίθετα, ο λαός μας μόνος του κατάφερε να ενωθεί και να οργανωθεί, να φτιάξει επιτροπές προστασίας από εθελοντές, να βοηθήσει αυτούς που είχαν τη μεγαλύτερη ανάγκη με τρόφιμα και φάρμακα. Και οι μετανάστες μας οργάνωσαν, με δικά τους έξοδα, την αγορά και μεταφορά φαρμάκων, αναπνευστήρων και υλικών προστασίας από τις χώρες που βρίσκονται.
Τα τρία κόμματα που συγκυβερνούν άφησαν απλήρωτους τους γιατρούς και νοσηλευτές. Πού πήγε το σχεδόν μισό δισεκατομμύριο δολάρια που έλαβαν ως βοήθεια από το εξωτερικό; Αυτά τα τρία κόμματα ξόδεψαν περισσότερα λεφτά για την προεκλογική τους καμπάνια και για να εξαγοράσουν ψήφους από αυτά που έδωσαν για την ενίσχυση των νοσοκομείων μας. Ο κόσμος ξέσπασε, αλλά δόθηκε κάποια λύση; Όχι! Οι υψηλόβαθμοι διεφθαρμένοι διέφυγαν στο νότο, προκαλώντας και εκεί αναταραχή. Και οι νέες αρχές επιχειρούν κι αυτές, για τα δικά τους συμφέροντα, να χειραγωγήσουν τους δίκαια αγανακτισμένους πολίτες.
Η απερχόμενη κυβέρνηση είναι εντελώς σάπια και της αξίζει να εξαφανιστεί. Αλλά ποιος καθοδηγεί την υποτιθέμενη κάθαρση; Οι ίδιες φιγούρες από το παρελθόν, αυτοί που ανέδειξαν την καταρρέουσα σήμερα κυβέρνηση. Ας θυμηθούμε, ζούσαμε μήπως καλύτερα πριν από πέντε ή δέκα χρόνια; Πολίτες, μην ξεχνάτε ότι αυτό το κράτος εκφράζει την άρχουσα τάξη! Καλούμε το λαό σε ενότητα. Ας μην παρασυρόμαστε από τις προβοκάτσιες που οργανώνουν οι αντιμαχόμενες πτέρυγες των πλούσιων. Καλούμε τη χώρα από το βορρά ως το νότο να μην αποδεχθεί το διαμελισμό σε εθνότητες, φατρίες και περιοχές. Ας γίνουμε όλοι μια γροθιά για να υπερασπίσουμε τα κοινά μας συμφέροντα!
Ποιες πρέπει να είναι οι προτεραιότητές μας; Ο φυσικός πλούτος και οι στρατηγικοί τομείς της οικονομίας πρέπει να ανήκουν στο Δημόσιο, όχι σε μια χούφτα ολιγάρχες. Οι μισθοί και οι συντάξεις δεν πρέπει να είναι χαμηλότεροι από το όριο της φτώχειας. Είναι ανάγκη να εκπονηθούν εθνικά σχέδια ανασυγκρότησης των στρατηγικών τομέων της οικονομίας, όπως και της υγείας και της παιδείας. Και επιτέλους, να σταματήσει η ανομία που γεννά τη διαφθορά, και οι διεφθαρμένοι να αποκλειστούν από την εξουσία. Αυτά είναι τα ελάχιστα ώστε να βγει η χώρα από τη βαθιά κρίση, και να μπορέσουμε τότε να συζητήσουμε σοβαρά την πραγματική διέξοδο που θα οδηγήσει σε πλήρη ανάπτυξη της χώρας μας: μια σοσιαλιστική μετάβαση. Ας αγωνιστούμε για τις οικογένειές μας, για τα χωριά και τις πόλεις μας, για την πατρίδα μας, χωρίς διαιρέσεις σε περιφέρειες και φατρίες!»
Στιγμές στην ιστορία
17ος αιώνας: Στο σημερινό Κιργιστάν εγκαθίστανται εκεί οι μετέπειτα Κιργίζιοι, αλλά υποτάσσονται στους Μογγόλους Οϊράτ.
18ος αιώνας: Οι Οϊράτ ηττώνται από τους Κινέζους και η Κιργιζία γίνεται υποτελής της κινεζικής αυτοκρατορίας.
19ος αιώνας: Η Κιργιζία περνά αρχικά στην εξουσία των Ουζμπέκων χάνων. Το 1876 καταλαμβάνεται από τον τσαρικό στρατό και εντάσσεται στη ρωσική αυτοκρατορία.
20ός αιώνας: Η Κιργιζία περνά το 1919 στη σοβιετική εξουσία ως αυτόνομη περιοχή. Το 1936 ανακηρύσσεται σοβιετική δημοκρατία. Το 1991, με τη διάλυση της ΕΣΣΔ, κηρύσσει την ανεξαρτησία της και μετονομάζεται σε Κιργιστάν.
2005: Η «επανάσταση της τουλίπας» ανατρέπει τον πρόεδρο Ακάγιεφ.
2010: Η «επανάσταση του Απρίλη» ανατρέπει τον πρόεδρο Μπακίεφ και επαναφέρει πλήρως το Κιργιστάν στη ρωσική σφαίρα επιρροής.
* Οι εκλογές, που τελικά ακυρώθηκαν, είχαν συμμετοχή 56,5%. Σε αυτές δεν συμμετείχε, για πρώτη φορά, το θεωρούμενο φιλορωσικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα που κυβερνούσε το Κιργιστάν επικεφαλής συνασπισμών τα τελευταία χρόνια. Το κόμμα αυτό διασπάστηκε μετά τη σύγκρουση μεταξύ του πρώην και του νυν προέδρου, που κατέληξε στη φυλάκιση του Αταμπάγιεφ. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα που έδωσε (και έπειτα ακύρωσε) η Κεντρική Εφορευτική Επιτροπή, πρώτο κόμμα αναδείχθηκε η κεντροαριστερή «Ενότητα», ηγεμονευόμενη από οπαδούς του Ζεενμπέκοφ, πρώην στελέχη του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος, και δεύτερο η κεντροδεξιά «Πατρίδα Κιργιστάν», που επίσης υποστηρίζει τον Ζεενμπέκοφ. Τα δύο αυτά κόμματα πήραν 24,9% και 24,3% αντίστοιχα. Το τρίτο κόμμα («Κιργιστάν») πήρε 8,9% και επίσης υποστηρίζει τον Ζεενμπέκοφ. Το τέταρτο κόμμα, το εθνικιστικό «Ενωμένο Κιργιστάν», πήρε 7,2%. Κανένα από τα κόμματα της αντιπολίτευσης δεν πέρασε το όριο του 7%.
** Για την εξέγερση του 2010, που ανέτρεψε τον τότε πρόεδρο Μπακίεφ και μεταξύ άλλων οδήγησε σε στενότερες σχέσεις με τη Ρωσία, με επιστέγασμα το κλείσιμο της αμερικανικής στρατιωτικής βάσης στο Μανάς το 2014, βλ. «Ταϊλάνδη-Κιργιστάν: Πολιτικές λαϊκές εξεγέρσεις» (φύλλο 8).
