«Τρία χρόνια πριν πεθάνει, ευτύχησα να γνωρίσω τον Καβάφη. Λέγω “ευτύχησα”, τώρα, καθώς δοκιμάζω να εξηγήσω πως έτυχε ν’ ασχοληθώ κι εγώ με τη ζωή και το έργο του και, με το υλικό που μάζεψα σωρευμένο μπροστά μου, αναλογίζουμαι πόσο μισερός θα αισθανόμουν αν δεν είχε πάρει ο ίδιος την πρωτοβουλία της γνωριμίας αυτής…»
Στρατής Τσίρκας, «Ο Καβάφης και η εποχή του», εκδόσεις Κέδρος
Με έκπληξη διάβασα σε σχετικό αφιέρωμα της σελίδας «ΠΑΛΙΑτζούρες» στη μνήμη του Στρατή Τσίρκα (γεννήθηκε στις 10/23 Ιουλίου στο Κάιρο) πως ο μεγάλος μας συγγραφέας έμεινε… άστεγος:
«…Θυμίζουμε ότι στη μνήμη του Στρατή Τσίρκα, συγγραφέα ανάμεσα στα των εμβληματικών βιβλίων “Η εποχή του Καβάφη” και “Ο πολιτικός Καβάφης”,είναι αφιερωμένη μία αίθουσα στο Μουσείο Καβάφη στην Αλεξάνδρεια με υλικό που εξασφάλισε ο Κωστής Μοσκώφ από το Σύλλογο Φίλων του Στρατή Τσίρκα, ένα χρόνο μετα τα εγκαίνια του Μουσείου Καβάφη,πριν τριάντα χρόνια, τιμώντας μ’ αυτόν τον τρόπο τον Αιγυπτιώτη λογοτέχνη που με το έργο του φώτισε το έργο του Αλεξανδρινού ποιητή. Είναι γνωστό πως επιθυμία του ήταν να αγοραστεί το σπίτι που γεννήθηκε ο Τσίρκας στο Κάιρο και να δημιουργηθεί ανάλογο Μουσείο, αλλά δεν έγινε εφικτό λόγω έλλειψης κονδυλίων.
Δυστυχώς, η Αίθουσα Στρατή Τσίρκα δεν “χωρούσε” στην πρόσφατη αποκατάσταση του Μουσείου Καβάφη από το Ίδρυμα Ωνάση και το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού και με συνοπτικές διαδικασίες της έγινε έξωση. Αυτό θα μπορούσε να γίνει κατανοητό ως ένα βαθμό, αν είχε γίνει παράλληλα, με σεβασμό, η πρόβλεψη στέγασης του υλικού σε άλλο χώρο προσβάσιμο στο κοινό, τιμώντας την προσφορά του. Φευ! Ο μεγάλος άστεγος λοιπόν, Στρατής Τσίρκας λάμπει στο πάνθεον της Ελληνικής Γραμματείας και στις αποθήκες, πλέον, του Παραρτήματος του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού στην Αλεξάνδρεια.. Ελπίζουμε ότι το υλικό θα παραχωρηθεί σε όποιον φορέα μπορεί κι επιθυμεί να τιμήσει τον Αιγυπτιώτη λογοτέχνη…»
Αυτά συμβαίνουν όταν παραδίδεις τον Πολιτισμό σε ιδιωτικά ιδρύματα όπως το Ίδρυμα Ωνάση κι όταν ανακατεύεται σε αυτά το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού, το οποίο από τότε που άλλαξε ηγεσία, το μόνο που έχει να επιδείξει είναι τα πολυτελή γραφεία στο Ψυχικό και πολλές υποσχέσεις για το… μέλλον!
Ο πρόεδρος του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού, Νίκος Α. Κούκης, δήλωσε –μεταξύ άλλων– στα εγκαίνια που έγιναν τον Μάιο: «Η συνεργασία του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού με το Ίδρυμα Ωνάση για τη λειτουργία της Οικίας Καβάφη αποτέλεσε επιλογή στρατηγικής σημασίας. Και το αποτέλεσμα δικαιώνει τις προθέσεις, οι οποίες μεταβλήθηκαν σε απτή και ολοκληρωμένη πραγματικότητα. Το νέο κτίριο της Οικίας Καβάφη είναι ένα ακόμη έργο εθνικής προσφοράς, ένα ακόμη έργο ανάδειξης της καβαφικής ποιητικής δημιουργίας, μαζί με το Αρχείο Καβάφη, το οποίο εκτίθεται πλέον στην Αθήνα».
Βεβαίως. Επιλογή «στρατηγικής σημασίας» η παράδοση του Πολιτισμού σε ιδιώτες. Αυτό δεν είναι κάτι καινούργιο.
Και φυσικά με την «έξωση» του Στρατή Τσίρκα δεν ασχολήθηκε σχεδόν κανείς. Ποτέ και κανείς δεν κάνει κριτική στο «Ίδρυμα Ωνάση». Δεκάδες… διανοούμενοι μας βιοπορίζονται συνεργαζόμενοι. Θα θυμόσαστε ίσως τι είχε κάνει το Ίδρυμα στην εποχή των μνημονίων, όταν παραχαράζοντας τον Καβάφη, είχε βάλει τον στίχο «Είναι κακό πράγμα η βία» στα τρόλει, αποχωρίζοντάς τον από το ποίημα όπου είχε εντελώς άλλο νόημα και μιλούσε για τη βιασύνη…
Ο Καβάφης όπως τον διάβασε ο Τσίρκας στην κορυφαία μελέτη «Ο Καβάφης κι η εποχή του» είναι προφανώς ακόμη ενοχλητικός. Οι πολιτικές πτυχές πρέπει να εξοβελιστούν, σε μια ανάγνωση του «Πολιτισμού» που τον καθιστά εύπεπτο και ακίνδυνο.
Ο Τσίρκας με την «Τριλογία», τη δράση και τα υπόλοιπα έργα του, υπήρξε «ενοχλητικός» για δεξιά κι αριστερά.
Θυμάμαι ακόμα πως κάποτε ο Ριζοσπάστης τον είχε «εξαφανίσει» από μια φωτογραφία όπου ήταν μαζί με τον Βάρναλη και τον κριτικό Μ. Παπαϊωάννου σε ταβέρνα.
Δεν ταίριαζε ο ποιητής που στίχος του κοσμούσε τον Οδηγητή με τον «αναθεωρητή» Τσίρκα.
Μπορείτε να διαβάσετε πολλά στο έργο της Χρύσας Προκοπάκη «Οι Ακυβέρνητες Πολιτείες και η κριτική» (Κέδρος) για την αντιμετώπιση του έργου του από ένα μεγάλο μέρος της «ορθόδοξης» αριστεράς.
Αλλά και η δεξιά τώρα που ξαναγράφεται η ιστορία από «πρόθυμους» επιστήμονες δεν μπορεί να αποδεχθεί ούτε τα όσα γράφει στη «Χαμένη Άνοιξη» αλλά ούτε τα όσα λέει για το κίνημα στη Μέση Ανατολή που το έζησε κι ο ίδιος και μας δίνει την πιο γλαφυρή περιγραφή για να το κατανοήσουμε.
Διαβάζω αυτόν τον καιρό ένα πόνημα των Δημήτρη Π. Σωτηρόπουλου και Ευάνθη Χατζηβασιλείου για τη «Στρεβλή πορεία 1960-1974», όπου με απολύτως αντιεπιστημονικό τρόπο και επιλεκτική χρήση των πηγών κινείται στο μοτίβο:
«…σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα, εμπειρία της χούντας, συνολικά αποτιμώμενη, δεν οδήγησε σε μια εξισορρόπηση. Αντίθετα ώθησε το εκκρεμές να κινηθεί προς την αντίθετη κατεύθυνση. Υπήρξε το έναυσμα για την επιβολή, στο πνευματικό πεδίο, των στερεοτύπων της Αριστεράς και για την εμφάνιση του φαινομένου που αποκλήθηκε “ρεβάνς των ηττημένων”…»
Όσοι γράφανε για Εμφύλιο, Δεκέμβρη και χούντα ήταν απλώς «άνθρωποι θυμωμένοι», που δεν ήξεραν τι του γίνεται!
Άσε που οι ΗΠΑ δεν είχαν –σύμφωνα με τους συγγραφείς και βασική πηγή τον… Παπαχελά (!)– καμιά σχέση με το πραξικόπημα!
Πού να χωρέσει σε αυτό το ιδεολογικό περιβάλλον η «Χαμένη Άνοιξη» που μέσα από τον μυθιστορηματικό μανδύα μας δείχνει τι ακριβώς ρόλο έπαιξαν οι μεγάλοι μας «σύμμαχοι»;
Πώς να χωρέσει το τέλος της «Τριλογίας» με τις εφιαλτικές περιγραφές για το τέλος ενός ήρωα του βιβλίου μετά την ήττα στη Σάμο.
Λογικό τα «Ιδρύματα» να είναι αλλεργικά με τον Τσίρκα.
Παράλογο να υπάρχει απόλυτη σιωπή για το ζήτημα… (πριν ελαχίστων –μικρών– εξαιρέσεων).
