Tου Σπύρου Ασδραχά (1933 – 2017)
Πέθανε την περασμένη Δευτέρα σε ηλικία 84 ετών, ο Σπύρος Ασδραχάς, ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Έλληνες ιστορικούς. Σπούδασε στην Αθήνα και το Παρίσι, δίδαξε στο γαλλικό πανεπιστήμιο, διετέλεσε συνδιευθυντής του περιοδικού «Τα Ιστορικά», αντιπρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής του Ιονίου Πανεπιστημίου και πρόεδρος των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας.
Ιδιαίτερο αντικείμενο της έρευνάς του Σπύρου Ασδραχά υπήρξε η οικονομική ιστορία, αλλά επεκτάθηκε σε σειρά άλλων πεδίων και στην ίδια τη θεωρία της Ιστορίας. Άνθρωπος της Αριστεράς με ξεχωριστή ποιότητα και με ουσιαστική, βαθιά κρίση για τα ιστορικά και τα σύγχρονα ζητήματα.
Το κείμενο που ακολουθεί είναι η απάντηση που έδωσε ο Σπύρος Ασδραχάς σε ένα ερώτημα που του έθεσε ο Δρόμος και δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα τον Νοέμβριο του 2016 με τίτλο «Το επαναστατικό υποκείμενο είναι σχεδόν ασαφές», στα πλαίσια ενός μικρού αφιερώματος για τα 99 –τότε– χρόνια από την οκτωβριανή επανάσταση.
Εδώ, μπορείτε ακόμα να βρείτε μια εκτενή συνέντευξη που ο Σπύρος Ασδραχάς είχε δώσει στον Σταμάτη Μαυροειδή τον Σεπτέμβριο του 2014.
Πώς θα ορίζαμε ή πώς θα περιγράφαμε σήμερα ένα επαναστατικό κίνημα ή ένα επαναστατικό υποκείμενο; Τι έχει αλλάξει;
Θα ήθελα προεισαγωγικώς να αναφερθώ στον όρο ουτοπία. Υπάρχουνε τουλάχιστον 3 ουτοπίες, οι δύο πρώτες βλέπουν προς τα πίσω και προς τα μπρος. Ο ευδαίμων κόσμος που υπήρξε κάποτε και ο ευδαίμων κόσμος που θα έρθει. Και οι δύο ουτοπίες είναι κοινωνικά σχέδια. Την τρίτη ουτοπία θα την χαρακτήριζε κανείς ως λαϊκή επιθυμία. Είναι η ανάγκη για αφθονία. Μία ιταλική παροιμία λέει: «Όσο κοιμάσαι περισσότερο τόσο κερδίζεις περισσότερο. Ακόμα και ο Βεζούβιος βγάζει μακαρόνια πνιγμένα στο βούτυρο». Τούτο θυμίζει την προσδοκία των χριστιανών, ότι κάποια μέρα θα αναστηθούν οι νεκροί, όπως λέει το Πιστεύω.
Το επαναστατικό υποκείμενο του κοντινού ίσως μέλλοντος είναι σχεδόν ασαφές. Προσδιορίζεται ωστόσο από την καπιταλιστική υπερσυγκέντρωση που συνεπάγεται την αποπτώχευση της πλειοψηφίας. Ήδη έχουμε τα πρώτα δείγματα στις τελευταίες αμερικανικές εκλογές, όπου οι μεσαίοι και οι φτωχότεροι ψήφισαν τον σημερινό πρόεδρο. Παράλληλο, αλλά και συμπλεκόμενο φαινόμενο είναι ο σύγχρονος εθνοκεντρισμός. Μιλάμε για παγκοσμιοποίηση αλλά το κεφάλαιο μόνο ως στρατηγική είναι ενιαίο και αντιθέτως είναι ανταγωνιστικό. Τούτο εκφράζεται με τον πολυχρησιμοποιημένο όρο γεωπολιτική, η οποία δεν είναι άλλο παρά η εδαφική κατανομή του ιδεατού ενιαίου κεφαλαίου που τελικώς είναι ένα πολύπλεγμα αντιθέσεων.
Μέσα σε αυτούς τους γενικούς και γενικόλογα εκφρασμένους όρους, μπορεί να διαμορφωθεί το καινούργιο επαναστατικό υποκείμενο και το σύνδρομό του, η κοινωνική επανάσταση. Δεν νομίζω ότι θα πρόκειται για μία ριζική ρήξη αλλά για μια σταδιακή διαδικασία όπου το δυνάμει επαναστατικό υποκείμενο θα ελέγχει το δημόσιο τομέα και θα τον κυριαρχεί. Τούτο μας υποχρεώνει να ανατρέξουμε σε παλαιά σχήματα τα οποία έχουν ήδη αναιρεθεί, αλλά που μπορεί να υποδαυλίσουν κάποιες ιδέες ενσωματώσιμες στη σταδιακή διαδικασία, λόγου χάρη Σαινσιμονισμός και Φουριερισμός, με δύο λόγια για το ρομαντικό, όπως χαρακτηρίστηκε σοσιαλισμό ή αλλιώς τον ουτοπικό σοσιαλισμό. Αποτολμώ να εκφράσω αυτές τις κοινότυπες γνώμες χωρίς να έχω την αξίωση ότι προσφέρω κάτι στον προβληματισμό στον οποίο αποσκοπούν τα ερωτηματολόγια σας.
