Το ασίγαστο πάθος ενός θαρραλέου και τίμιου φιλοσόφου
Του Ρούντι Ρινάλντι
Ο Κονστάντζο Πρέβε πέθανε στις 23 Νοεμβρίου, στο Τορίνο. Στην πόλη που δούλεψε ως δάσκαλος, στο Λύκειο Βόλτα, για πάνω από 30 χρόνια. Πέθανε σε ηλικία 70 χρόνων και είχε από νωρίς ταλαιπωρηθεί από προβλήματα υγείας. Ο Κονστάντζο Πρέβε ήταν άνθρωπος ιδιαίτερος, φιλόσοφος με σημαντικότατο έργο, γενικά αριστερός -αιρετικός αριστερός. Είχε ορισμένα έντονα χαρακτηριστικά. Τώρα που «έφυγε», η παρουσία του είναι πιο πολύτιμη, το βάρος του μεγαλύτερο.
Έχοντας γνωρίσει τον Πρέβε από κοντά και παρακολουθήσει την πορεία του, τα τελευταία 12 χρόνια, μου είναι αδύνατο να μην αρχίσω από τον άνθρωπο Πρέβε. Όχι όπως κάνουν συνήθως όταν πεθαίνει κάποιος να αναφέρονται στα καλά του, και ούτε μιλώντας για τον άλλον να αντλείς σημασία για τον εαυτό σου (κάτι που γίνεται κατά κόρον στις μέρες μας). Αλλά από χρέος στο φιλόσοφο και αγωνιστή Πρέβε. Γι’ αυτό, θα αναφερθώ πρώτα στην ανθρώπινη διάσταση και τις επιλογές του.
Αν και τον είχα δει και ακούσει σε παρουσιάσεις βιβλίων του στην Ελλάδα, τον γνώρισα στο Τορίνο το 2001, στο πλαίσιο μιας διεθνιστικής συνάντησης του περιοδικού Contropiano, λίγες μέρες πριν από τις μεγαλειώδεις διαδηλώσεις της Γένοβα κατά τη συνάντηση του G8. Στη συνέχεια τον συνάντησα πολλές φορές στην Ελλάδα, ενώ μιλούσαμε αρκετά και τηλεφωνικά. Ήταν σχεδόν από τους καλύτερους αναγνώστες της εφημερίδας Αριστερά! και στη συνέχεια ήταν, χωρίς υπερβολή, φανατικός αναγνώστης του Δρόμου (στον οποίο έχει δημοσιεύσει πολλά κείμενά του).
Επίσης, είχαμε συνεργαστεί και στο περιοδικό Διάπλους στο οποίο είχε δημοσιεύσει σειρά κειμένων του. Έγραφε στη γραφομηχανή (και μόνο) και είχε ένα εσωτερικό κοντέρ που σταματούσε κάθε θέμα στις 9 σελίδες γραφομηχανής. Όταν μιλούσε ήταν ένας χείμαρρος, με πυκνό λόγο που εναλλάσσονταν με δόσεις παραδειγμάτων και χιούμορ, που αλάφραινε την κουβέντα. Η κουβέντα δεν γίνονταν σε μια γλώσσα, αλλά υπήρχαν τμήματα που λέγονταν απευθείας στα ελληνικά, στη συνέχεια παρενέβαιναν ορισμένα γαλλικά, αγγλικές λέξεις κ.λπ. Αλλά ας πούμε ότι αυτά δεν έχουν τόση σημασία, λεπτομέρειες…
Τον γνώρισα μετά το βομβαρδισμό της Γιουγκοσλαβίας. Είχε ήδη γράψει ένα βιβλίο για τους Hθικούς Bομβαρδισμούς και είχε διαχωριστεί πλήρως από την υπαρκτή Αριστερά που τότε συγκυβερνούσε και υποστήριζε τον «ανθρωπιστικό πόλεμο». Άρα, η γνωριμία γίνεται σε μια ειδική στιγμή: της εκκίνησης ενός κινήματος, αντιπαγκοσμιοποιητικού και αντιπολεμικού, των πολέμων που εγκαινίαζε η Δύση ενάντια στους απείθαρχους («χασάπηδες») και μιας τρομερής παρακμής της κυβερνητικής Αριστεράς -και προσοχή- ολόκληρης σχεδόν της δυτικής διανόησης που τάχθηκε υπέρ των «ανθρωπιστικών πολέμων». Σε αυτά ο φιλόσοφος Πρέβε έδωσε το πολιτικό του «παρών». Αυτή η στάση του στοίχησε τον κύριο και βασικό πολιτικό εξωστρακισμό του.
Ο Κονστάντζο Πρέβε δεν έγινε ποτέ μέλος μιας αμφίσημης ακαδημαϊκής κοινότητας. Προτίμησε την εργασία του δασκάλου σε λύκειο της πόλης του, έζησε και ένιωσε -για τις επιλογές του- μια μεγάλη απομόνωση και πρέπει να βίωσε μια μεγάλη μοναξιά, ιδεολογική, πολιτική, ανθρώπινη. Δεν παραπονέθηκε ποτέ γι’ αυτό και δεν λοξοδρόμησε, δεν φίλησε κατουρημένες ποδιές. Έφερε αγόγγυστα την ευθύνη των απόψεών του και των επιλογών του.
Ήταν ένας ιδιαίτερα τολμηρός και θαρραλέος άνθρωπος. Είχε γνώμη και την είπε καθαρά και ξάστερα. Ήταν φιλόσοφος, μόχθησε στον τομέα αυτόν και διαμορφώνοντας μια άποψη την εξέθετε δημόσια, αναλαμβάνοντας την ευθύνη και ξέροντας ότι θα έρθει σε σύγκρουση με κατεστημένα και στερεότυπα.
Τολμηρός και θαρραλέος γιατί έκανε τομές, γιατί έκανε διαπιστώσεις που μπορεί να έρχονταν σε ρήξη με βασικές μαρξιστικές αρχές ή στερεότυπα χωρίς να περάσει στην απέναντι όχθη. Δεν ήταν μια περίπτωση σαν τους «νέους φιλοσόφους» των παρισινών σαλονιών. Κάθε άλλο. Μάχιμος αντικαπιταλιστής και αντιιμπεριαλιστής, αλλά όχι όπως νομίζει ή θέλει ένα ορισμένο πολυποίκιλο αριστερό κατεστημένο.
Ο φιλόσοφος Κονστάντζο Πρέβε δικαιούται να γράψει τη φράση: «Η δική μου ερμηνεία του Μαρξ, λοιπόν, αν θέλουμε να την εκφράσουμε οπωσδήποτε με μια διατύπωση μη ακριβή και γενικόλογη, είναι αυτή ενός φιλοσόφου (ασυνείδητα) ιδεαλιστή και ενός κοινωνικού επιστήμονα (ενσυνείδητα) υλιστή». Ή, ακόμα, να αμφισβητήσει την δυνατότητα της εργατικής τάξης να είναι υποκείμενο μιας χειραφετητικής πορείας. Ορισμένοι ορθόδοξοι όλων των αποχρώσεων θα τον καταδικάσουν χωρίς καν να προσπαθήσουν να καταλάβουν τι θέλει να πει. Και αυτό είναι ένα εύκολο έργο. Ο ίδιος θα συμπληρώσει: «Ο Μαρξ είναι ο τόπος μιας ιστορικής ανακάλυψης (του κατηγοριοποιημένου μηχανισμού ερμηνείας της κοινωνίας και της Ιστορίας) και μιας ιστορικής ψευδαίσθησης (της εσωτερικής ανατροπής του ωφελισμού στο αντίθετό του). Η επισήμανση αυτής της αντίφασης δεν αφαιρεί τίποτα από το αντικειμενικό του μεγαλείο, αλλά κατά τη γνώμη μου το ενδυναμώνει… οι κλασικοί είναι αντιφατικοί, γιατί η αντίφαση δεν είναι ένα λάθος του βιαστικού και ελάχιστα προικισμένου μελετητή, αλλά είναι ένα λογικό και οντολογικό χαρακτηριστικό των ιστορικών προτσές και των αντίστοιχων ανθρώπινων συλλογισμών».
Ποιος έχει δίκιο; Κυρίως, όμως, τι θέλει να πει ο Πρέβε και πόση προσπάθεια έγινε για να το κατανοήσουμε;
Ο Κονστάντζο Πρέβε λέει καθαρά -και αρκετά θαρραλέα για έναν που νοιάζεται για τον κομμουνισμό και δηλώνει μαθητής του Μαρξ- πως το πρόβλημα δεν είναι ένας διαστρεβλωμένος -από τους επιγόνους του- μαρξισμός, αλλά ότι υπάρχουν αμφισημίες ή και κενά μέσα στον ίδιο τον πυρήνα του μαρξισμού. Θα ακούσουμε τι θέλει να πει ή θα τον πετάξουμε στην πυρά; Πολλοί, πριν τον πετάξουν, φρόντισαν να τον υποβάλουν σε μια «δίαιτα», δηλαδή σε σκληρή απομόνωση. Εκείνος συνέχισε την πορεία του…
Πολλοί δεν μπόρεσαν να παρακολουθήσουν την πορεία του, ιδιαίτερα των τελευταίων χρόνων. Συνομιλούσε με πολλές πλευρές έχοντας ξεπεράσει την διχοτομία δεξιά/αριστερά. Από αριστερή πλευρά του κόλλησε η ρετσινιά του «φαιοκόκκινου» και ότι έκανε «κακές παρέες». Άλλοι, τώρα που πέθανε, ειλικρινά ή επιφανειακά, νιώθουν κάποιες τύψεις που άφησαν τον Κονστάντζο Πρέβε να πάρει το «κακό δρόμο»… Είναι σοβαρό θέμα η στάση απέναντι στους διανοούμενους, στους φιλόσοφους, στον εαυτό μας εντέλει, το αν φιλοσοφούμε, αν δίνουμε την παραμικρή αξία στη θεωρία και την ιδεολογία ή γενικώς τρέχουμε, πασαλείβουμε θέματα, φτιάχνουμε ειδικές ζώνες απέναντι σε ανθρώπους και χώρους και όταν αυτοί «τελειώνουν», τότε «στενοχωριόμαστε» και «σεβόμαστε»…
Ο Κονστάντζο Πρέβε θα μείνει -αν μείνει γιατί και αυτό δεν είναι βέβαιο- από το έργο του, τα βιβλία του (περίπου 40) και για όσους ξέρουν ιταλικά από αξιόλογα και σημαντικά βίντεο όπου αναλύει πολλά θέματα και υπάρχουν στο Διαδίκτυο. (Μόνο για αυτό θα μπορούσα να πω θετικά λόγια για το «εργαλείο» του Διαδικτύου – ίσως σώσει κάτι πιο ζωντανό από διανοητές, καλλιτέχνες κ.λπ., πέρα από τα έργα τους και αυτή η πρόσληψη μπορεί να γίνει μαζικά και να σωθούν πράγματα. Δεν είναι απλά ο κίνδυνος να γίνουν τροφή των τρωκτικών σε αποθήκες παλαιών βιβλίων).
