Η απόπειρα πραξικοπήματος που εκδηλώθηκε την Τετάρτη 26 Ιουνίου στη Λα Παζ, πρωτεύουσα της Βολιβίας, απέτυχε. Ο αρχιπραξικοπηματίας στρατηγός Χουάν Χοσέ Σούνιγκα, αρχηγός των βολιβιάνικων ενόπλων δυνάμεων, κι άλλα 16 άτομα (κυρίως εν ενεργεία και απόστρατοι αξιωματικοί) συνελήφθησαν. Δεν πρόκειται όμως για ένα επεισόδιο που θεωρείται λήξαν μετά την επιστροφή των μονάδων που στασίασαν στους στρατώνες τους, και τις διαβεβαιώσεις του Βολιβιανού προέδρου Λουίς Άρσε περί οριστικής επιστροφής στην ομαλότητα. Στο φόντο βαραίνει καταρχήν το προηγούμενο πραξικόπημα, του 2019, που ανέτρεψε το προεδρικό δίδυμο Έβο Μοράλες και Άλβαρο Γκαρσία Λινέρα, αν και οι πραξικοπηματίες υποχρεώθηκαν τελικά να παραδώσουν την εξουσία –μετά από εκλογές– σε ένα νέο δίδυμο: τον πρόεδρο Λούις Άρσε και τον αντιπρόεδρο Νταβίντ Τσοκεχουάνκα. Αυτοί εκλέχθηκαν το 2020 με τις σημαίες του MAS στη θέση των Μοράλες-Λινέρα, στους οποίους δεν επιτράπηκε να είναι υποψήφιοι.
Σταδιακά εκδηλώθηκε ρήξη μεταξύ του Άρσε και του Μοράλες, ο οποίος διατηρεί μεγάλη επιρροή τόσο εντός του MAS όσο και γενικότερα στους ιθαγενείς. Η ρήξη μετατράπηκε σε ανοιχτή αντιπαράθεση, καθώς και τα δύο μπλοκ διεκδικούν την εκπροσώπηση του MAS – ο δε Μοράλες επηρεάζει αρκετούς βουλευτές ώστε να μπλοκάρει τις πολιτικές που επιχειρεί να προωθήσει η κυβέρνηση Άρσε. Η δήλωση του Έβο Μοράλες, ότι προτίθεται να διεκδικήσει εκ νέου την προεδρία στις επόμενες εκλογές (που είναι προγραμματισμένες για τον Αύγουστο του 2025), κλιμάκωσε την αντιπαράθεση. Στα τέλη του 2023 το Ανώτατο Δικαστήριο, ανατρέποντας παλιότερη απόφασή του, δήλωσε ότι «ο πρόεδρος και ο αντιπρόεδρος στη Βολιβία μπορούν να ασκήσουν την εντολή τους μόνο για δύο συνεχείς ή ασυνεχείς περιόδους». Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι ο Μοράλες δεν έχει δικαίωμα να είναι υποψήφιος, παρόλο που το Σύνταγμα απαγορεύει την υποψηφιότητα μόνο μετά από δύο συνεχείς θητείες. Έτσι το μπλοκ του Μοράλες θεωρεί την απόφαση αντισυνταγματική και επιμένει στην υποψηφιότητά του.
Ένας στρατηγός με προϊστορία
Κάπου εδώ πρωτοεμφανίζεται ο στρατηγός Σούνιγκα, πρώην στέλεχος της αντικατασκοπείας που είχε κατηγορηθεί για υπεξαίρεση πριν μια δεκαετία, αλλά το 2022 διορίστηκε επικεφαλής των ενόπλων δυνάμεων από τον πρόεδρο Άρσε. Αμέσως μετά τον διορισμό του, ο Μοράλες τον είχε κατηγορήσει δημόσια ως επικεφαλής παραστρατιωτικής οργάνωσης που μεταξύ άλλων στόχων επιδιώκει την εξουδετέρωσή του. Πριν μία εβδομάδα ο Μοράλες επιτέθηκε ξανά δημόσια στον στρατηγό, λέγοντας ότι έχει ηχογραφήσεις στις οποίες αυτός μιλά για απόπειρα δολοφονίας εναντίον του και εναντίον άλλων ηγετικών στελεχών του MAS, όπως ο πρόεδρος της Γερουσίας Αντρόνικο Ροντρίγκεζ. «Απαντώντας» ο Σούνιγκα τη Δευτέρα 24/6 δήλωσε ότι «οι Ένοπλες Δυνάμεις, που έχουν την αποστολή να επιβάλλουν το Σύνταγμα, θα διασφαλίσουν ότι αυτός ο άνθρωπος [δηλαδή ο Μοράλες] δεν θα ξαναγίνει πρόεδρος της χώρας». Σύμφωνα με κάποια ΜΜΕ, την Τρίτη 25/6 ο πρόεδρος Άρσε τον έπαυσε από επικεφαλής των ενόπλων δυνάμεων – με τον Σούνιγκα να δηλώνει έμμεσα ότι αυτό δεν ισχύει, λέγοντας ότι «θα πάει νωρίς το πρωί στο γραφείο του γιατί έχει πολλά να κάνει».
Κατά κάποιο τρόπο, αυτό έγινε: το επόμενο πρωί, Τετάρτη 26/6, τέθηκε ο ίδιος επικεφαλής των μονάδων που εισέβαλαν στο προεδρικό μέγαρο. Τότε ακριβώς το τοπίο περιπλέχθηκε κι άλλο, με τον Άρσε να προσπαθεί να τον σταματήσει, ενώ ταυτόχρονα ξεσπούσαν συγκρούσεις μεταξύ στρατιωτικών και διαδηλωτών έξω από το προεδρικό μέγαρο. Τελικά ο στρατηγός Σούνιγκα συνελήφθη ενώ έδινε συνέντευξη Τύπου, αλλά αυτά που είπε λίγο πριν «διακοπεί» θόλωσαν κι άλλο την εικόνα: ισχυρίστηκε ότι έκανε την κίνησή του με παρότρυνση του ίδιου του Άρσε, προκειμένου ο τελευταίος να ανακτήσει τη δημοτικότητά του! Φυσικά ο Βολιβιάνος πρόεδρος τον διέψευσε, κι ακολούθησαν οι διαβεβαιώσεις περί επιστροφής στην ομαλότητα.
Εσωτερικοί και εξωτερικοί παράγοντες
Οπωσδήποτε αυτό το περίεργο πραξικόπημα δεν οφείλεται σε «προσωπικές» βεντέτες μεταξύ πολιτικών και στρατιωτικών. Πέραν της ρήξης στο εσωτερικό του λαϊκού στρατοπέδου και του MAS, πρέπει να θεωρείται δεδομένη η ανάμειξη του βορειοαμερικανικού παράγοντα, καθώς η Ουάσιγκτον επιχειρεί με κάθε τρόπο να ανακόψει τον πλήρη έλεγχο των κοιτασμάτων λιθίου της Βολιβίας από την Κίνα και τη Ρωσία [βλ. πλαίσιο]. Επιπλέον, οι ΗΠΑ δεν βλέπουν με καθόλου καλό μάτι τις πρόσφατες διακηρύξεις της Βολιβίας, δια στόματος του προέδρου Άρσε στο Φόρουμ της Αγίας Πετρούπολης στις 7/6, ότι «η χώρα μας επιθυμεί έναν δίκαιο πολυπολικό κόσμο που επιτυγχάνεται μέσα από τον σχηματισμό νέων μπλοκ, όπως οι BRICS, στους οποίους φιλοδοξούμε να ενταχθούμε το συντομότερο δυνατό».
Σε αυτά πρέπει να προστεθεί η εμπλοκή και του ευρύτερου λατινοαμερικανικού παράγοντα, και ιδίως της ακροδεξιάς κυβέρνησης της Αργεντινής, με την οποία η Βολιβία έχει κοινά σύνορα. Φαίνεται ότι οι απόπειρες της Βολιβίας να αποκτήσει βαθμούς αυτονομίας (μεταξύ άλλων και με σχέδια για ανάπτυξη δικής της βιομηχανίας μπαταριών λιθίου), σε συνδυασμό με μια δύσκολα διαχειρίσιμη διάσπαση του λαϊκού στρατοπέδου και της πολιτικής του έκφρασης (MAS), οδηγούν στη σημερινή υβριδική και ασταθή κατάσταση. Ας σημειωθεί χαρακτηριστικά ότι στις δημοσκοπήσεις για τις εκλογές του Αυγούστου 2025 «μετρώνται» τρεις υποψήφιοι του MAS (Άρσε, Μοράλες και Ροντρίγκεζ) που αθροιστικά συγκεντρώνουν περίπου 35-40%, ενώ η «κεντρώα» αντιπολίτευση του Μέσα μόλις και ξεπερνά το 10-12% και η ακροδεξιά του Καμάτσο βρίσκεται σε μονοψήφια ποσοστά – με το υπόλοιπο 40% να μοιράζεται σε πλειάδα άλλων υποψηφίων και σε αναποφάσιστους. Το «επεισόδιο» της Τετάρτης ήταν με αυτήν την έννοια μια στρεβλή έκφραση των εσωτερικών και εξωτερικών αντιθέσεων που διαπερνούν τη Βολιβία, και υπόσχονται μια εξίσου ταραχώδη συνέχεια, αλλά και δύσκολες επιλογές για τον λαϊκό παράγοντα.
