Πριν από λίγο καιρό διάβασα το βιβλίο «Στα κάτεργα του θανάτου» του Ανδρέα Ασσαέλ, ένα οδοιπορικό στα καταναγκαστικά έργα Χριστιανών και Εβραίων στην Ελλάδα με 350 ανέκδοτες φωτογραφίες, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις University Studio Press.
Πρόκειται για ένα υλικό, το οποίο περιελάμβανε συνολικά 465 φωτογραφίες, όλες τραβηγμένες στην Ελλάδα, που όπως σημειώνει ο ίδιος «βρέθηκε στη Γερμανία, σε μια υπαίθρια αγορά για παλιά αντικείμενα, “φλομάρκετ” τις λένε οι Γερμανοί. Οι περισσότερες φωτογραφίες είναι σε χαρτί 6Χ4, γι’ αυτό και οι καταπληκτικές λεπτομέρειες στην εποχή των υπολογιστών. Οι περισσότερες είναι τραβηγμένες στην περιοχή της Λαμίας και εικονίζουν κάτεργα Χριστιανών και Εβραίων, αλλά και φύση. Άλλες είναι από τη Χαλκιδική και αρκετές από τη Θεσσαλονίκη και την Αθήνα».
Ο συγγραφέας-ερευνητής δεν έμεινε σε αυτή την ανακάλυψη. Σε μια έρευνα που θυμίζει συναρπαστικό μυθιστόρημα ανακάλυψε όχι μόνο ποιος τις είχε τραβήξει, αλλά και την εμπλοκή πολλών προσώπων και επιχειρήσεων που αναμίχθηκαν στην εγκληματική πρακτική.
Συγκέντρωσε μαρτυρίες επιζώντων, ανέτρεξε σε αρχεία, βρέθηκε στην περιοχή των έργων, σχολίασε με προσοχή μία-μία τις φωτογραφίες και μας χάρισε μια σκληρή αλλά μοναδική μαρτυρία για τα όσα συνέβησαν.
Με επίκεντρο το φαράγγι της Καρυάς στη Λαμία, ο συγγραφέας εξιστορεί τη φρίκη που έζησαν σε ελληνικό έδαφος συνάνθρωποί μας που βρέθηκαν όμηροι των Γερμανών κατά τα έτη 1942 και 1943.
Το κόψιμο ενός ολόκληρου λόφου, του Στύρφακα, μέσα σε απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης, με ελάχιστο νερό και φαγητό. Θάνατοι από κακουχίες και εκτελέσεις στην ημερήσια διάταξη.
Το 2023, ενώ προετοίμαζε μια έκθεση με αυτό το υλικό που είχε συγκεντρώσει, κατάφερε να αποκτήσει 41 έγγραφα, που «τεκμηριώνουν την ευθύνη των θυτών, έγγραφα που ανήκαν στον περιβόητο στρατοπεδάρχη της Καρυάς. Ξαφνικά οι θύτες απέκτησαν όνομα, οι εταιρείες που προκάλεσαν τόσο πόνο, δυστυχία και θάνατο μπορούν τώρα να κατονομαστούν»
Φωτογράφος, ο πολιτικός μηχανικός Χανς Ρέσλερ, επικεφαλής ο Ιωσήφ Λανκμάγερ, αρχιεπόπτης εργοταξίων. Κανένας από τους δύο δεν είχε την παραμικρή επίπτωση μετά τον πόλεμο για τις πράξεις του…
Είναι ένα βιβλίο ντοκουμέντο που δίνει όλες τις διαστάσεις του θέματος, μέσα από την πολυετή έρευνα που μοιράζεται μαζί μας ο συγγραφέας.
Όμως το έργο του για τη διατήρηση της μνήμης και την αποκάλυψη των εγκλημάτων, δεν σταματά με αυτό το βιβλίο.
Τον Δεκέμβριο, πάλι με φωτογραφίες από δική του συλλογή, εγκαινιάστηκε στο Εβραϊκό Μουσείο της Θεσσαλονίκης η έκθεση «Στιγμιότυπα κατακτητών 1941-1944. Η συλλογή Ασσαέλ»
Όπως σημειώνεται, «οι επισκέπτες και οι επισκέπτριες θα έχουν τη δυνατότητα να περιηγηθούν στη Θεσσαλονίκη της Κατοχής και να γνωρίσουν άγνωστες πτυχές του παρελθόντος μέσω του σπάνιου φωτογραφικού υλικού. Τα τεκμήρια της έκθεσης προέρχονται από το εξαιρετικά πλούσιο αρχείο του συλλέκτη και ερευνητή Ανδρέα Ασσαέλ. Το προσωπικό αρχείο του Ασσαέλ διαφέρει από τις υπόλοιπες συλλογές κατοχικών φωτογραφιών. Στην έκθεση παρουσιάζονται ολόκληρα τα ιδιωτικά λευκώματα και τα φωτογραφικά σετ Γερμανών κατακτητών της Θεσσαλονίκης. Οι κάτοχοι των άλμπουμ δεν είναι ανώνυμοι στρατιώτες, αλλά στρατιώτες που υπηρέτησαν το ναζιστικό καθεστώς, που αυτοσυστήνονται μέσω των αναμνηστικών φωτογραφιών. Έχοντας στην κατοχή του επίσημα και προσωπικά έγγραφά τους, ο Ασσαέλ συνέβαλε στην ανάδειξη των προσώπων που κρύβονται πίσω από τον φωτογραφικό φακό. Ως αυτόπτες μάρτυρες της πολύμορφης βαρβαρότητας εναντίον του χριστιανικού πληθυσμού και, κυρίως, των Θεσσαλονικέων Εβραίων, οι κατακτητές απαθανάτισαν συγκρουσιακά γεγονότα, όπως ο μεγάλος λιμός στη Θεσσαλονίκη και τα γεγονότα του Μαύρου Σαββάτου στην Πλατεία Ελευθερίας. Η οικογένεια Ασσαέλ είναι μία από τις εβραϊκές οικογένειες που κρύφτηκε με όλα τα μέλη της μαζί και σώθηκε μέσα στην κατεχόμενη Θεσσαλονίκη. Η ιστορία του Φρέντυ, ο οποίος το Μαύρο Σάββατο ξυλοκοπήθηκε με βαναυσότητα από τον Έλληνα χριστιανό δωσίλογο Λάσκαρη Παπαναούμ, ξετυλίγεται μέσα από τις εικόνες, και κυρίως, μέσω της αφήγησης του γιου του, Ανδρέα Ασσαέλ.
Αν μπορούσαμε να συνοψίσουμε την ιδιαιτερότητα της συλλογής του Ανδρέα Ασσαέλ σε μία λέξη, αυτή θα ήταν η έννοια της “επιστροφής”. Επιστροφής καθώς η συλλογή “επέστρεψε” στον απόγονο ενός από τους πρωταγωνιστές αυτής της σκοτεινής μνήμης για την πόλη, και μέσα από αυτόν στον τόπο και στην ευρύτερη κοινότητα της πόλης, την οποία αφορά, φωτίζοντας επώδυνα θέματα μέσω της μικροϊστορίας, και συνιστώντας μία σπάνια μαρτυρία με την οποία διερευνούμε το διαγενεακό τραύμα και την τραυματική μνήμη της Γερμανικής Κατοχής».
INFO
Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης: Αγίου Μηνά 11, 546 46, Θεσσαλονίκη, Τ: 2310 250406, e: [email protected]
Διάρκεια: Ως 31 Αυγούστου 2025
Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα-Παρασκευή: 09:00-14:00, Τετάρτη: 09:00-14:00 και 17:00-20:00, Κυριακή: 10:00-14:00
