Η στήλη, με αφορμή την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου 1940, δημοσιεύει ένα εράνισμα από κείμενο του Χ. Θεοδωρίδη που δημοσιεύθηκε στο πρώτο τεύχος του Ανταίου (20/05/1945).
Σήμερα, ζούμε σε συνθήκες ενός διαφορετικού πολέμου. Ο σκοπός όμως είναι ίδιος: «…για την ανεξαρτησία και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια».
«Ο φριχτότερος απ’ όλους τους πολέμους έφτασε στο τέλος του. Μα σήμερα δεν είμαστε τ’ αγνά παιδιά του πρώτου παγκόσμιου πολέμου, που πίστεψαν πως με το σταμάτημα των εχθροπραξιών θα τελειώσουν τα δεινά τους. Οι βαθύτερες αφορμές που προκάλεσαν την απαίσια ανθρωποσφαγή μένουν πάντα στη θέση τους και θα λειτουργήσουν μόλις βρουν την ευκαιρία, όπως λειτούργησαν από καταβολής του ανθρώπου πάνω στη γη.
»Ο πρώτος πόλεμος μας δίδαξε πολλά από αυτήν την άποψη. Και τότε ο κόσμος είδε με αποτροπιασμό τον πόλεμο και τους υπεύθυνους γι’ αυτόν. Όχι πια πόλεμος, κάτω η μυστική διπλωματία, συνεννόηση και συναδέλφωση ανάμεσα στ’ άτομα και τους λαούς! είταν το κοινό σύνθημα από τη μια ως την άλλη άκρη της οικουμένης. Μα ο πόθος πνίγηκε στα στήθη και πάνω στην Ευρώπη, προτού στεγνώσει το αίμα των σφαγμένων και προτού σβύσει ο στεναγμός του μαρτυρίου, στυλώθηκε το φάσμα καινούργιας συμφοράς. Η ανταρσία, που έκαναν ενάντια στα έθνη οι στενές κ’ ύπουλες ολιγαρχίες, πήρε την απαισιότερη μορφή και διάσταση κι από τον εξανδραποδισμό του δικού τους λαού στο εσωτερικό, πήδησε με οργανική ανάγκη στο φονικότερο από τους ιμπεριαλιστικούς πολέμους. Έτσι μέσα σ’ έναν αιώνα περήφανο για την επιστήμη του, για τις εφευρέσεις και τον πλούτο των τεχνικών μέσων και την παράλληλη «καλλιέργεια» της διάνοιας, διαπράχθηκε το τεράστιο έγκλημα που το ζήσαμε και το είδαμε με τα τρομαγμένα μάτια και τη φαρμακωμένη ψυχή.(…)
»Η σκοτεινή ολιγαρχία, αφού έμπλεξε στη φριχτή τραγωδία τους λαούς, πήγε, στην αμηχανία της, να ζητήσει στήριγμα στις λαϊκές μάζες, που δεν τις είχε ρωτήσει. Εκείνες προσφέρθηκαν πρόθυμα. Τον πόλεμο, μια που οι ηγέτες τον είχαν κάνει αναπόφευκτο, τον πήραν σαν εθνική υπόθεση, σαν αγώνα για τη ζωή τους, για τη ζωή της γυναίκας και των παιδιών τους, για το σπίτι και το χωράφι τους και για την ιδέα που συμπυκνώνει όλα αυτά, για την ανεξαρτησία και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, με τη βαθύτερη απέχθεια, που είχαν για κάθε πίεση από δικούς τους ή ξένους. Πολέμησαν με όλη τη δύναμη του είναι τους για ν’ αποκρούσουν τον κίνδυνο από την πατρίδα, μα με τον πόθο μαζί να ετοιμάσουν καλύτερες μέρες για τον εαυτό τους και για τα παιδιά τους, για τις γενηές που θα έρθουν αργότερα.(…)
»Ο παλαιός κόσμος είναι εκεί, προσπαθεί να συγκρατήσει τα παράλυτα μέλη του, ν’ ανασυνταχθεί και να υποτάξει τις νέες δυνάμεις και να εξανδραποδίσει τους νεότερους ανθρώπους που τις ενσαρκώνουν. Στον τόπο μας μάλιστα γίνεται αυτή τη στιγμή κάτι σα γενική δοκιμή για το ξαναγύρισμα στις παλαιότερες βάναυσες μορφές πολιτικής και κοινωνικής ζωής, όπως στην πατρίδα του Φράνκο έγινε κάποτε η γενική δοκιμή για τον παγκόσμιο πόλεμο. Ενάντια σ’ αυτόν θα γίνει η πάλη σκληρή, πεισματάρικη, το ξέρομε. Δίπλα όμως είναι η χαρά της δημιουργίας, το ξεφάντωμα στο χτίσιμο ενός καινούργιου κόσμου, αγιασμένου από δικαιοσύνη και την ευτυχία εκατομμυρίων.(…)
»Στον τόπο αυτόν, το χιλιόκαλο και χιλιαγαπημένο, είναι όλα για να γίνουν. Άνοιγμα κ’ επιστημονική εκμετάλλευση των πηγών του πλούτου, συγκοινωνία, χτίσιμο και καινούργιωμα των χωριών μας, ανύψωση της κακομοιριασμένης παιδείας, δημιουργία πραγματικής επιστήμης, μιας νηφάλιας και ρωμαλέας κοσμοθεωρίας, ανύψωση του επιπέδου της ζωής, χαρά κ’ ευτυχία ομαδικότερη κ’ η προϋπόθεση όλων αυτών μια φωτεινή συγχρονισμένη κυβέρνηση πάνω σε πλατιές λαϊκές βάσεις, συντονισμένη εργασία παράλληλη με τους δημοκρατικούς λαούς της γης, που τους σπρώχνει η ορμή για δημιουργία».
Ερανιστής: Γιώργος Τοζίδης
