Χωρίς αμφιβολία υπάρχουν σημαντικά κενά, ίσως και πλήρη απουσία, μιας θεωρίας, ενός σχεδίου και ενός οράματος για το τι θα μπορούσε να είναι ή σε τι να μετασχηματιστεί ο θεσμός της Αυτοδιοίκησης ικανού να συνδέει τις προσπάθειες και τους αγώνες σε τοπικό επίπεδο με το συνολικό πρόβλημα της κοινωνίας και της χώρας. Και βέβαια υπάρχει ταυτόχρονα απουσία κάθε προσπάθειας και κάθε διαλόγου για να αντιμετωπιστούν αυτά τα κενά από την πλευρά της Αριστεράς και κάθε προσπάθειας που αναφέρεται στις ανάγκες των απλών καθημερινών ανθρώπων, του λαού και των εκμεταλλευομένων τάξεων.
Τι είναι σήμερα η Τοπική Αυτοδιοίκηση;
Υπάρχει η ανάγκη να προσδιοριστεί τι είναι σήμερα η Τοπική Αυτοδιοίκηση. Και σε αυτή τη βάση να διερευνηθούν δρόμοι και αιτήματα σύνδεσης του θεσμού με τα μεγάλα προβλήματα του τόπου, με το υπαρξιακό ερώτημα για τη χώρα, με πολιτειακά προτάγματα στα πλαίσια μιας διαφορετικής πορείας της χώρας και της κοινωνίας.
Η Τοπική Αυτοδιοίκηση αποτελεί θεσμό με μακρές ιστορικές ρίζες. Άλλοτε σαν κοινότητες και κοινοτισμός άλλοτε σαν πραγματική βαθμίδα και τοπική οργάνωση της κοινωνίας και της οικονομίας έπαιξε σημαντικό ρόλο στην επιβίωση και της χώρας και των πολιτών της στις πιο κρίσιμες καμπές της ιστορίας του τόπου μας. Από τα «ερείπια» αυτής της ιστορικής πορείας αντλεί, ως ένα βαθμό, και σήμερα τις όποιες δυνατότητες και ενδιαφέρον.
Η Τοπική Αυτοδιοίκηση αποτελεί τυπικά θεσμό ενασχόλησης, αναμέτρησης και επίλυσης τοπικών προβλημάτων σε άμεση, αναπόφευκτη, σύνδεση με τα μεγάλα προβλήματα του τόπου. Στα «λόγια» βέβαια γιατί στην πράξη η έννοια της «αυτοδιοίκησης» έχει υποχωρήσεις σημαντικά τόσο που, ως έννοια, να μοιάζει σχήμα οξύμωρο. Σήμερα οι ΟΤΑ έχουν ως ένα βαθμό υπαχθεί στην κεντρική εξουσία καθώς εξαρτώνται πλήρως οικονομικά και πολιτικά από αυτή. Η λειτουργία τους ελέγχεται και κρίνεται από κεντρικούς μηχανισμούς ελεγχόμενους από τη κεντρική διοίκηση όχι ως προς τη νομιμότητα των πράξεων της αλλά και ως προς τη σκοπιμότητα των αποφάσεων της, Ιδεολογικά και πολιτικά κυριαρχούνται από τους νεοφιλελεύθερους οικονομικούς καταναγκασμούς και αναγκαστικά ακολουθούν τους λεγόμενους νόμους της αγοράς εκ του θεσμικού πλαισίου που υπαγορεύει τη λειτουργία τους. Ο Μ. Γλέζος τη χαρακτήριζε «ετεροδιοίκηση» και ίσως ο χαρακτηρισμός να ήταν επιεικής, σίγουρα δεν φτάνει.
Οι ΟΤΑ είναι θεσμός λαϊκής συμμετοχής και ταυτόχρονα είναι μηχανισμός γραφειοκρατικής λειτουργίας. Είναι μορφή εξουσίας τοπικής ή υπερτοπικής , είναι συνέχεια και εξάρτημα της κεντρικής εξουσίας. Ουσιαστικά έχουν μετασχηματιστεί σε μια από τις μορφές της κρατικότητας. Όλες οι νομοθετικές ρυθμίσεις που σχετίζονται με το πλαίσιο λειτουργίας των δύο βαθμών των ΟΤΑ, συμπεριλαμβανομένων των εκλογικών νόμων, ενίσχυσαν αυτά τα χαρακτηριστικά των ΟΤΑ και αποδυνάμωσαν όσα σχετίζονταν με τις δυνατότητες κοινωνικής συμμετοχής, ελέγχου και βέβαια με το αίτημα της Δημοκρατίας.
Δεν είναι μόνο οι αλλαγές του θεσμικού πλαισίου. Οι ΟΤΑ και κυρίως οι περιφέρειες και οι μεγάλοι Δήμοι, όπως ήδη επισημάνθηκε στο προηγούμενο σημείωμα του Δρόμου, μετατράπηκαν σταδιακά σε υποδοχείς μεγάλων κεφαλαιακών ροών, και έτσι ο έλεγχος τους πήρε κομβικές διαστάσεις μετατρέποντας τους ΟΤΑ σε πεδίο παρέμβασης και ανταγωνισμού μεγάλων επιχειρηματικών και οικονομικών συμφερόντων. Τα σημάδια της παρακμής που απορρέουν από αυτές τις εξελίξεις είναι ορατά και όχι μόνο στις πόλεις κλειδιά της επιχειρηματικής παρέμβασης. Αν σε αυτές τις περιοχές έχει επικρατήσει ο «νόμος του ισχυρού» και η πολιτική διαμεσολάβηση παίρνει χαρακτηριστικά τοπικών υπερεξουσιών με πρακτικές μαφίας, στις πιο «ήπιες» περιπτώσεις υπάρχει όχι μόνο αποδοχή και συγκάλυψη των νέων συνηθειών αλλά και προσπάθεια μίμησης ή έστω απόσπασης ωφελημάτων από την ανάπτυξη σχέσεων και δεσμών με ισχυρά οικονομικά συμφέροντα.
Δημοτική παρέμβαση δεν είναι απλά η ανάδειξη τοπικών προβλημάτων και οι προσπάθειες επίλυσης τους. Ο Δήμος είναι περισσότερο ή μπορεί να αποτελέσει το χώρο συνάντησης τοπικών προβλημάτων με τις γενικότερες ανάγκες της ύπαρξης της χώρας
Υπαρκτές δυνατότητες και ευκαιρίες
Την ίδια στιγμή οι ΟΤΑ αποτελούν μορφές οργάνωσης λαού σε τοπική βάση. Η ύπαρξη σημαντικών τοπικών κινημάτων με διαφορετική θεματολογία (περιβαλλοντολογικά, ανεμογεννήτριες, ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, πολιτιστικά, κατάσταση σχολείων και δημοτικών υποδομών έλλειψη ελεύθερων χώρων κλπ ) παίζουν ανασχετικό ρόλο στην προσπάθεια μετατροπής των ΟΤΑ σε Ανώνυμες Εταιρείες
Η εγγύτητα αυτής του θεσμού των ΟΤΑ, ιδιαίτερα του πρώτου βαθμού, με τους κατοίκους είναι σημαντικός παράγοντας που επιδρά στους σχεδιασμούς και τις προθέσεις της τοπικής εξουσίας σε σχέση με άλλες κεντρικότερες. Το γεγονός αυτό επιτρέπει στους Δήμους να διατηρούν, παρά τους σχεδιασμούς, μια μορφή «αυτονόμησης» συγκριτικά με την κεντρική εξουσία. Από αυτή την αυτονόμηση προκύπτει κατ’ επέκταση ένα ευνοϊκό περιβάλλον παρέμβασης. Οι Δήμοι κυρίως των μεσαίων και πιο μικρών πόλεων και οι διοικήσεις τους, ακόμα και από τους πιο συντηρητικούς-αντιδραστικούς κύκλους, δεν έχουν καταφέρει ακόμα να «αυτονομηθούν» πλήρως από τους πολίτες τους. Ακόμα και στους πολύ μεγάλους Δήμους η λειτουργία «τοπικών συμβουλίων», παρότι αποδυναμωμένων, βρίσκονται σε μια ορισμένη συνάφεια με τις γειτονιές και την τοπική κοινωνία. Οι κοινωνικές σχέσεις σε αυτές τις περιστάσεις, οι γνωριμίες, οι δυνατότητες πιο απρόσκοπτης επαφής με τους τοπικούς άρχοντες δημιουργούν ειδικούς όρους που επιτρέπει στους πολίτες να ασκούν επιρροή και να διατηρούν σημαντικές δυνατότητες διαμεσολάβησης στις τοπικές διοικήσεις. Την ίδια στιγμή η άμεση επαφή και η γνώση των «μικρών» τοπικών προβλημάτων από τους πολίτες, τους φορείς τους ή τα τοπικά κινήματα, δημιουργούν καλύτερους όρους ενασχόλησης και συμμετοχής των δημοτών.
Οι τάσεις αυτές έχουν τη ρίζα του όχι μόνο στις μορφές κράτους και στον τρόπο χωρισμού σε δήμους, νομούς, περιφέρειες, αλλά αντανακλούν σε έναν βαθμό και αγώνες και μορφές συμμετοχής με ιστορικές καταβολές (από τα κοινά, τις κοινότητες κλπ) ως τις πιο σύγχρονες..
Τα δεδομένα αυτά, αναπτυγμένα σε διαφορετικούς βαθμούς κατά πόλη και περιοχή επιτρέπουν να ειδωθεί η παρέμβαση στους ΟΤΑ υπό ένα διαφορετικό πρίσμα.
Παρά τις δυσκολίες της περιόδου η παρέμβαση στην αυτοδιοίκηση με μια οπτική που αντιλαμβάνεται τα τοπικά προβλήματα και την τοπική κοινωνία σαν μια αδιάσπαστη ενότητα και αναδεικνύει την σημασία της δημοκρατίας και της συμμετοχής ως κρίσιμο στοιχείο της παρέμβασης συνεχίζει να προσφέρει δυνατότητες και να έχει ενδιαφέρον.
Με αυτή την έννοια δημοτική παρέμβαση δεν είναι απλά η ανάδειξη τοπικών προβλημάτων και οι προσπάθειες επίλυσης τους. Ο Δήμος είναι περισσότερο ή μπορεί να αποτελέσει το χώρο συνάντησης τοπικών προβλημάτων με τις γενικότερες ανάγκες της ύπαρξης της χώρας. Σε τελική ανάλυση υπάρχει μια διασύνδεση του ζητήματος με αυτό που θα λέγαμε «Πολιτεία» και οργάνωσή της υπό άλλους όρους, όπου μορφές συμμετοχής και δημοκρατίας με συμμετοχή των πολιτών κι όχι απλά κατοίκων-ψηφοφόρων θα έδιναν άλλη διάσταση.
