του Ζμπίγκνιου Βίκτορ*
Η πολιτική κατάσταση στην Πολωνία έχει αλλάξει δραστικά μετά τις βουλευτικές εκλογές της 15ης Οκτωβρίου. Το αντιδραστικό κυβερνών κόμμα «Νόμος και Τάξη» (PiS) διατήρησε μεν την πρώτη θέση, αλλά δεν έχει πλέον απόλυτη πλειοψηφία στο νεοεκλεγέν κοινοβούλιο, αφού εξέλεξε μόνο 194 βουλευτές σε σύνολο 460 [βλ. πίνακα]. Άρα ο απερχόμενος πρωθυπουργός Ματέους Μοραβιέτσκι δεν μπορεί να ξανασχηματίσει αυτοδύναμη κυβέρνηση, για την οποία χρειάζονται τουλάχιστον 231 βουλευτές. Ακόμη κι αν συνεργαστεί με την ακόμη πιο αντιδραστική, ακροδεξιά «Συνομοσπονδία», το άθροισμα των εδρών (212) δεν αρκεί. Υπάρχει βέβαια η –όχι μόνο θεωρητική– δυνατότητα εξαγοράς βουλευτών άλλων κομμάτων. Η ιστορία του αστικού κοινοβουλευτισμού βρίθει παρόμοιων γεγονότων… Γενικά μιλώντας, το PiS είναι κόμμα της μεσαίας και μικροαστικής τάξης, η οποία περιλαμβάνει πολυάριθμους Πολωνούς, όχι μόνο στις πόλεις αλλά και στην ύπαιθρο. Ιδεολογικά, πρόκειται για μια ομαδοποίηση που πρεσβεύει χριστιανοδημοκρατικές, εθνικιστικές, έως και ακροδεξιές αρχές και αξίες, και συνεργάζεται στενά με την Καθολική Εκκλησία.
Η απέναντι πλευρά αποτελείται από:
1) Την «Πλατφόρμα Πολιτών» με επικεφαλής τον Ντόναλντ Τουσκ, πρώην πρόεδρο του Συμβουλίου της Ε.Ε., που είναι στενά συνδεδεμένο με το ξένο μεγάλο κεφάλαιο, ιδιαίτερα το γερμανικό. Ταυτίζεται πλήρως με την ένταξη της Πολωνίας στην Ε.Ε. και θεωρεί τη Γερμανία ως τον σημαντικότερο πολιτικό και οικονομικό παράγοντα…
2) Τον «Τρίτο Δρόμο», που είναι ένας συνασπισμός ο οποίος εκπροσωπεί μικροαστικά στρώματα στις πόλεις και μέρος της παραδοσιακής αγροτιάς στην ύπαιθρο. Στην κεντρική και ανατολική Πολωνία, όπου η παραδοσιακή αγροτική οικονομία και η επικρατούσα καθολική κοσμοθεωρία επιμένουν, διατηρεί σημαντική πολιτική επιρροή.
3) Την «Αριστερά», έναν κεντροαριστερό συνασπισμό φιλικά προσκείμενος προς την Ε.Ε. Τα τελευταία χρόνια έχει χάσει μεγάλο μέρος της λαϊκής βάσης της και κάθε επαφή με τους εργάτες. Σήμερα προτείνει περιορισμένες κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, πασπαλισμένες με οικολογία και δικαιώματα για τους ΛΟΑΤΚΙ…
Αυτά τα τρία κόμματα της «δημοκρατικής αντιπολίτευσης», τα οποία μαζί συγκεντρώνουν 248 έδρες, έχουν δεσμευτεί ότι δεν θα υπάρξει καμία συμφωνία με το PiS, και ότι θα σχηματίσουν τη δική τους κυβέρνηση συνασπισμού.
Οι κάλπες θα οξύνουν την αντιπαράθεση;
Μπροστά στο μη ευνοϊκό εκλογικό αποτέλεσμα, το κόμμα PiS και οι αντιδραστικές ταξικές δυνάμεις που στέκονται πίσω του αναζητούν και αντισυνταγματικούς τρόπους για να παραμείνουν στην εξουσία. Στο στρατόπεδό τους ανήκει ο Πρόεδρος του κράτους, ο Αντζέι Ντούντα, που έχει σημαντικές συνταγματικές εξουσίες και ρόλο σε αυτήν την οριακή κατάσταση, το Συνταγματικό Δικαστήριο, η Κεντρική Τράπεζα, ο στρατός και η αστυνομία. Για παράδειγμα, ο Πρόεδρος έχει την ευχέρεια να διορίσει κυβέρνηση μειοψηφίας, και να αποφασίσει συντόμευση της θητείας της νέας βουλής, και κήρυξη νέων βουλευτικών εκλογών. Μια τέτοια κίνηση θα προκαλούσε, φυσικά, δυσαρέσκεια και αντίσταση εκ μέρους των αντιπάλων του σημερινού κυβερνώντος κόμματος. Τότε ο Πρόεδρος θα μπορούσε να κηρύξει κατάσταση έκτακτης ανάγκης για διάστημα έως 90 ημερών! Πρόκειται για μια θεωρητική υπόθεση, αλλά… θα δούμε αν θα παραμείνει θεωρητική.
Αυτή η κατάσταση έχει φυσικά και ταξικό χρώμα. Στην Πολωνία αντιπαρατίθενται δύο αστικές δυνάμεις: το κόμμα PiS εκπροσωπεί το «εθνικό» τμήμα της πολωνικής αστικής τάξης, που όμως είναι πιο αδύναμο από το ξένο κεφάλαιο, το οποίο στηρίζει το κόμμα του Τουσκ και τους συμμάχους του. Το «εθνικό» τμήμα υπερασπίζεται το ανεξάρτητο πολωνικό κράτος ενάντια στην Ε.Ε., αφού θεωρεί ότι αυτή πρέπει να παραμείνει κοινότητα κυρίαρχων κρατών. Υποστηρίζεται από τα υπολείμματα της πολωνικής οικονομίας και του πολωνικού κεφαλαίου. Οι ψηφοφόροι του είναι κυρίως ηλικιωμένοι και μεσήλικες, ιδίως στην ύπαιθρο. Η νέα γενιά από την άλλη, ιδίως οι φοιτητές, υποστηρίζει τους φιλελεύθερους και βλέπει το μέλλον της στην «Ευρώπη»… Με άλλα λόγια, το αντιδραστικό αστικό-καπιταλιστικό κράτος με τη μορφή του κόμματος PiS δεν αποτελεί επιλογή για την πλειοψηφία της νέας γενιάς. Οπότε οι νέοι υποστήριξαν τον Τουσκ και τους «φιλελεύθερους» ως το μικρότερο κακό…
Μεγάλα εμπόδια, ιδίως για τη νεολαία
Τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα για όσους ασπάζονται τον σοσιαλισμό και τον κομμουνισμό. Το Κ.Κ. Πολωνίας στην πράξη έχει τεθεί εκτός νόμου, και τα κορυφαία στελέχη του έχουν καταδικαστεί. Η επίσημη Αριστερά έχει αποκοπεί από τον μαρξισμό εδώ και καιρό, και κυριαρχείται από μικροαστικές αξίες και ιδέες. Γι’ αυτό και θεωρείται συνιστώσα του «φιλελεύθερου» αστικού μπλοκ. Ελάχιστοι νέοι εργαζόμενοι είναι οργανωμένοι από τις αριστερές δυνάμεις. Βασίζονται μόνο στα χέρια τους και στη δουλειά τους, και θεωρούν ότι είναι καλύτερο να αναζητήσουν την τύχη τους «στη Δύση». Η προοπτική λοιπόν για τη νέα γενιά είναι ακόμα δύσκολη. Στη σημερινή οριακή κατάσταση, η νέα γενιά σκέφτεται: καλύτερα η «φιλελεύθερη» Ευρώπη από μια φασιστική, κληρικαλιστική και συντηρητική «ανεξάρτητη» Πολωνία. Ας ελπίσουμε ότι, αφού βρεθούν αντιμέτωποι με τη Δυτική πραγματικότητα, θα ταρακουνηθούν τα μυαλά τους και θα γεννηθεί μια νέα σκέψη…
Ούτως ή άλλως το 2024 έρχονται νέες εκλογικές αναμετρήσεις: για την ανάδειξη του Προέδρου της Δημοκρατίας, για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και για την τοπική αυτοδιοίκηση. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι τα αποτελέσματα αυτών των εκλογών θα έχουν μόνιμο αντίκτυπο και θα αναδιατάξουν οριστικά το πολιτικό τοπίο στην Πολωνία. Στο μεταξύ, ήδη περισσότεροι από 2,5 εκατομμύρια νέοι, καλά μορφωμένοι άνεργοι αναζήτησαν τη σωτηρία τους στις Δυτικές χώρες (Αγγλία, Γερμανία, Ιρλανδία κ.λπ.) ως «γκασταρμπάιτερ». Το ίδιο διάστημα, 2,5 εκατομμύρια εργαζόμενοι μεγαλύτερης ηλικίας απολύθηκαν από τις εκκαθαρισμένες δημόσιες επιχειρήσεις και στάλθηκαν σε πρόωρες συντάξεις πείνας. Αυτές οι συντάξεις στην καθομιλουμένη αποκαλούνται «κουρονιόβκι», από το όνομα του τότε Υπουργού Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων (και πρώην συμβόλου της «εργατικής αντιπολίτευσης») Γιάτσεκ Κουρόν…
* Ο Ζμπίγκνιου Βίκτορ είναι στέλεχος του Κ.Κ. Πολωνίας, συγγραφέας και ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Βρότσλαβ (από το οποίο επιχείρησαν να τον διώξουν μετά το 2005 διότι «το δυσφημεί με την κομμουνιστική δραστηριότητά του»…). Το παρόν κείμενο είναι συντετμημένη απόδοση ενός μεγαλύτερου άρθρου του Ζ.Β. για την πολιτική κατάσταση στην Πολωνία. Οι μεσότιτλοι είναι της Σύνταξης.
Η Πολωνία με μια ματιά
- Έκταση: 313.931 τετρ. χλμ. (η 5η μεγαλύτερη των κρατών μελών της Ε.Ε.)
- Πληθυσμός: 37,7 εκατ. κάτοικοι (το 5ο πολυπληθέστερο κράτος μέλος της Ε.Ε.)
- Ετήσιο κατά κεφαλή ΑΕΠ: 21.254 ευρώ (79% του μέσου όρου της Ε.Ε.)
- Οικονομία: η 6η μεγαλύτερη στην Ε.Ε. με βάση την αγοραστική δύναμη
Στιγμές στην ιστορία:
1025: Συγκροτείται το Βασίλειο της Πολωνίας.
1569: Δημιουργείται η Πολωνολιθουανική Κοινοπολιτεία.
1795: Διαμελισμός της Κοινοπολιτείας. Τα εδάφη της καταλαμβάνονται από Αυστροουγγαρία, Πρωσία και Ρωσία.
1918: Επανιδρύεται το πολωνικό κράτος.
1939: Η εισβολή της ναζιστικής Γερμανίας στην Πολωνία σηματοδοτεί την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ακολουθούν τεράστιες καταστροφές και θανάτωση 6 εκατ. κατοίκων, περιλαμβανομένου του 90% των Πολωνοεβραίων.
1945: Η Πολωνία απελευθερώνεται και εντάσσεται στο σοβιετικό μπλοκ.
1981: Επιβολή στρατιωτικού νόμου από τον Γιαρουζέλσκι.
1989: Κατάρρευση του φιλοσοβιετικού καθεστώτος.
1999: Ένταξη στο ΝΑΤΟ.
2004: Ένταξη στην Ε.Ε.
