Η αστάθεια ωθεί την Τουρκία σε μια διαρκή αλλαγή πολιτικών. Του Γιώργου Τσίπρα
Μόλις τον περασμένο Αύγουστο Τούρκοι αξιωματούχοι παρομοίαζαν τη γενική στρατιωτική επίθεση της Άγκυρας εναντίον του ΡΚΚ, με την επίθεση της κυβέρνησης της Σρι Λάνκα στους αντάρτες Ταμίλ πριν τρία χρόνια που οδήγησε στην εκμηδένισή τους. Μέσα στο επόμενο δίμηνο η Άγκυρα πέρασε σε μια στροφή 180 μοιρών, δείγμα της εξαιρετικής ρευστότητας και αποσταθεροποίησης που δημιουργεί ο πόλεμος στη Συρία.
Λίγο οι εξελίξεις εντός της Συρίας, λίγο η αποτυχία της τουρκικής επίθεσης στο ΡΚΚ και η νέα κουρδική εξέγερση, λίγο η στροφή επίσης 180 μοιρών της τουρκικής πολιτικής απέναντι στο βόρειο, κουρδικό Ιράκ με δέλεαρ τα πετρέλαια –στροφή στην οποία εμπλέκονται μεγάλες πετρελαϊκές εταιρίες– και προφανώς άλλες άγνωστες πτυχές που έπαιξαν το ρόλο τους, οδήγησαν τα πράγματα ώστε τον Οκτώβριο του 2012 να ξεκινήσουν διαπραγματεύσεις με τον Οτσαλάν. Είχε προηγηθεί η επίσκεψη Νταβούτογλου στο Κιρκούκ και στο Ιρμπίλ που ελέγχει η Περιφερειακή Κυβέρνηση του Κουρδιστάν στο βόρειο Ιράκ που ελέγχει ο Μασούντ Μπαρζανί, η πρώτη επίσκεψη τόσο υψηλόβαθμού Τούρκου αξιωματούχου από το 1937. Στην επίσκεψη άνοιξε ο δρόμος για συμφωνίες συνεκμετάλλευσης ενεργειακών πόρων και διέλευσης αγωγών (Κιρκούκ-Τσεϊχάν).
Ιρακινή αντίδραση
Η επίσκεψη προκάλεσε τότε τη σφοδρή αντίδραση του Ιρακινού πρωθυπουργού αλ-Μαλίκι που δεν επιθυμεί ούτε την αυτόνομη εκμετάλλευση υδρογονανθράκων από τους Κούρδους, ούτε την αυτονόμηση του βόρειου Ιράκ. Από σύμμαχοι κατά των Κούρδων, αλ-Μαλίκι και Άγκυρα έχουν βρεθεί τώρα σε αντίπαλα στρατόπεδα, με τη δεύτερη να οραματίζεται κάποιο είδος νεο-οθωμανικής επέκτασης που θα περιλαμβάνει εν είδει αυτόνομων περιοχών ορισμένες κουρδικές επαρχίες εκτός Τουρκίας. Η Βαγδάτη προειδοποιεί πετρελαϊκές εταιρίες που ερωτοτροπούν με τους Κούρδους πως κινδυνεύουν να χάσουν τον αμύθητο πλούτο του Νότου, αλλά το ξεπούλημα που προοιωνίζεται στους υδρογονάνθρακες του Βορρά κάνει την προοπτική αυτή εξαιρετικά ελκτική από πλευράς οικονομικών όρων. Με τη στροφή της Τουρκίας προς την αμερικανο-νατοϊκή αγκαλιά, την οποία άλλωστε ποτέ δεν είχε αποχωριστεί, μεγαλώνει η απόσταση του Ιράν, του σιίτη αλ-Μαλίκι και του Άσαντ απέναντι στην Τουρκία που συνεργάζεται με σουνιτικές μοναρχίες του Κόλπου σε ό,τι αφορά τις εξελίξεις στη Συρία και στο βόρειο Ιράκ. Οι δε ΗΠΑ δεν έχουν δείξει ακόμη αν από εμπνευστές της διάλυσης του Ιράκ και απόσπασης των Κούρδων, ευνοήσουν τώρα μια συγκράτηση της κατάστασης ώστε να μη δυναμώσει ανεξέλεγκτα ο έλεγχος της Άγκυρας.
Ωστόσο, το πλέον καινούργιο στοιχείο στις εξελίξεις είναι η συνεννόηση της Άγκυρας με Μπαρζανί και ΡΚΚ, η ειρήνευση και η διαφαινόμενη συνολική αλλαγή του τελευταίου στην ευρύτερη περιοχή. Ο Μπαρζανί είχε προσωπικά ο ίδιος εμπλακεί στη συμφωνία της 11ης Ιουλίου ανάμεσα στους Κούρδους της Συρίας και τον Άσαντ για αυτονόμηση, και τα δύο μορφώματα των Κούρδων της Συρίας (το Κουρδικό Εθνικό Συμβούλιο που σχετίζεται με τον Μπαρζανί και συμμετείχε στην αντικαθεστωτική αντιπολίτευση και το Κόμμα Δημοκρατικής Ένωσης – ΡΥD που ελέγχεται από το ΡΚΚ) συνεργάζονται αρμονικά. Το ερώτημα είναι πόσο αρμονικά θα συνεργαστεί το ΡΚΚ συνολικά με τον Ερντογάν ή ίσως και με άλλους μέχρι χθες εχθρούς.
Δεσμεύσεις και ασαφή σημεία της συμφωνίας
Το μόνο για το οποίο μέχρι τώρα υπάρχει δέσμευση από την πλευρά Ερντογάν είναι ότι όσο δεν πραγματοποιούνται επιθέσεις ενάντια στον τουρκικό στρατό, ο τελευταίος θα πάψει να καταδιώκει τις ένοπλες δυνάμεις του ΡΚΚ, που έχει δεσμευτεί να αποχωρήσει από την Τουρκία. Και βέβαια, είναι η πρώτη φορά που το ΡΚΚ αναγνωρίζεται ως συνομιλητής από το τουρκικό κράτος. Για την αποχώρηση δεσμεύτηκε ο ίδιος ο Οτσαλάν σε δήλωσή του ανήμερα του Νεβρόζ, που μεταδόθηκε ζωντανά.
Η συμφωνία από κουρδικής πλευράς βασίζεται στις υποσχέσεις Ερντογάν πως θα αναγνωριστούν οι Κούρδοι ως εθνότητα και θα τους δοθεί άρα η δυνατότητα νόμιμου πολιτικού αγώνα. Οι Κούρδοι αντίστοιχα έχουν υποσχεθεί πως σε μια τέτοια περίπτωση θα εγκαταλείψουν τον ένοπλο αγώνα. Ο οδικός χάρτης προς κάτι τέτοιο είναι όπως φαίνεται απροσδιόριστος, πλην του νέου τουρκικού Συντάγματος που προωθεί το ΑΚΡ του Ερντογάν. Για παράδειγμα, ο ρόλος του στρατού στη νοτιο-ανατολική Τουρκία όπως αντίστροφα και η άρση του ΡΚΚ από τις τρομοκρατικές λίστες, είναι αδιευκρίνιστα ζητήματα.
Τι θα κάνει το ΡΚΚ
Προς το παρόν οι δυνάμεις του ΡΚΚ συγκεντρώνονται γύρω από το Καντίλ στο βόρειο Ιράκ, κοντά στα σύνορα με το Ιράν, ενώ άλλες δυνάμεις του ίσως ενισχύσουν το ΡΥD στη Συρία. Όπως και με τη Βαγδάτη, η συνεργασία της Άγκυρας με την Τεχεράνη για την αντιμετώπιση των Κούρδων αυτονομιστών προφανώς ανατρέπεται επίσης. Το ουσιώδες ερώτημα είναι τι ρόλο θα επιλέξει να διαδραματίσει το ΡΚΚ στο κουβάρι των αντιθέσεων της περιοχής που έχει ολότελα αποσταθεροποιηθεί. Θα επιλέξει για παράδειγμα να εντείνει τη δραστηριότητα στο Ιράν σε μια περίοδο που η Τεχεράνη βρίσκεται στο στόχαστρο ΗΠΑ και Ισραήλ;
Η αλλαγή πορείας του ΡΚΚ από την αυτοδιάθεση στην αυτονομία εδώ και 20 χρόνια, φαίνεται να ευοδώνεται σήμερα σε μια περίοδο εξαιρετικά «επικίνδυνη» και γεμάτη παγίδες. Ο κουρδικός λαός των περίπου τριάντα εκατομμυρίων ανθρώπων που ζουν σε τέσσερις χώρες, έχει πολλές φορές στο παρελθόν πληρώσει τέτοιες παγίδες…
Κατά τα άλλα, αν είναι συζητήσιμο το κατά πόσο η ειρήνευση στο Κουρδικό ζήτημα θα καταστήσει αυτόματα πιο δημοκρατική την Τουρκία, είναι σίγουρο και πέραν πάσης αμφιβολίας πως μια τέτοια ειρήνευση σε ένα μεγάλο εσωτερικό αγκάθι θα «απελευθερώσει» την γειτονική χώρα προς κατευθύνσεις ενίσχυσης του επεκτατισμού της εξωτερικά και όχι προς πολιτικές περισσότερη ειρήνης και φιλίας όπως υποτίθεται ότι ασκεί έναντι των Κούρδων. Το πώς εν μια νυκτί άλλαξε το δόγμα των «μηδενικών τριβών» και της «ήπιας δύναμης» με αφορμή τις εξελίξεις στη Συρία, θα έπρεπε να λειτουργήσει διδακτικά.
