Διαβάστε το Μέρος Α’
Ο Αλέξης Πάρνης ήταν ένας άνθρωπος με πολύ ευρείς ορίζοντες και προσπαθούσε πάντοτε να βάζει τα πράγματα σε σωστές ισορροπίες, λέγοντας αυτά είναι τα αρνητικά κι αυτά είναι τα θετικά. Ήταν πολυδιάστατος, αλλά πάντα γύρω από μερικά σταθερά αγκυροβόλια. Και μας το έδειχνε σε όλα τα θέματα που είχαμε προς συζήτηση και διερεύνηση.
Ένα απ’ αυτά που διαρκώς μας απασχολούσε και μας απασχολεί είναι τι έγινε τελικά σ’ αυτή τη φοβερή δεκαετία του 1940, στην οποία ενηλικιώνεται και ξεκινάει και ο Αλέξης Πάρνης την ταραχώδη και δημιουργική ζωή του. Τώρα δε που οι αναθεωρητές της ιστορίας προσπαθούν με αλχημείες να κάνουν το άσπρο μαύρο, η αξία αυτών των αναζητήσεων με έναν άνθρωπο που έζησε πάρα πολύ ενεργητικά τη διαμόρφωσή τους ήταν πραγματικά ένα σπάνιο δώρο. Για το τι έγινε στη δεκαετία του ’40, αν καλά έκαναν οι ξεσηκωμένοι Έλληνες, αν σωστά διαχειρίστηκαν τα χρόνια εκείνα, αν είχαν καλύτερες επιλογές, αν έπρεπε να κάνουν αυτό ή εκείνο, αν έφταιξαν για την ήττα, αν έκαναν λάθος επιλογές, αν προδόθηκαν κ.λπ.
Συνεχώς του βάζαμε τέτοια ερωτήματα, από πολλές γωνίες, στις ατέλειωτες συζητήσεις που κρατούσαν ώρες πολλές, με ρώσικη σαλάτα και βότκα ή κρύες μπίρες το καλοκαίρι στην αυλή, καθώς επανερχόμασταν ξανά και ξανά για να ξεψαχνίσουμε και να εξιχνιάσουμε κατά το δυνατόν τα θέματα αυτά. Η εξαιρετική του μνήμη ήταν μεγάλο ατού. Και με βάση αυτά που συζητούσαμε, είναι και οι παρακάτω σκέψεις, διαπιστώσεις και προβληματισμοί.
Υπεράνθρωποι
Όλη η δεκαετία του 1940 είναι η δεκαετία της μεγάλης, της υπεράνθρωπης υπέρβασης. Είναι ο Γολγοθάς και το έπος του απλού ανθρώπου, του ανθρώπου της γειτονιάς, του χωριού, του βουνού και της θάλασσας. Είναι μια ιστορική φάση που ο μικρός, ο ασήμαντος, ο κοινός άνθρωπος, ο άνθρωπος της διπλανής πόρτας, κάθε φύλου, ηλικίας, μόρφωσης και επαγγέλματος, ξαφνικά, αυτός ο «ανθρωπάκος» ανασταίνεται και γίνεται ένας γίγαντας, ένας μυθικός ήρωας.
Γι’ αυτό ίσως, κάθε φορά που ήμουν με τον Αλέξη στο χώρο, που βρίσκεται κάτω από το αγροτικό σπίτι του, ψηλά στην πλαγιά του Υμηττού, που το έλεγε αμπρί, σ’ αυτό το πολύ μικρό καταφύγιο, σαν όρυγμα ήταν και ξέφωτο ταυτόχρονα με τον ωραίο μπαχτσέ μπροστά, στον οποίο καλλιεργούσε ντομάτες, μαρούλια και κρεμμύδια, αισθανόμουν ένα δέος∙ το ίδιο ένιωθε κι ο Κώστας ο Βαθειάς που τις περισσότερες φορές πηγαίναμε αντάμα, παρ’ όλο που ο Αλέξης ήταν πολύ απλός, πολύ φυσικός. Αυτός ο πολύ μικροκαμωμένος άνθρωπος που έσφυζε από ζωή, ακόμα, εκατό χρόνια από τη γέννησή του, μας αναστάτωνε. Αυτός ο κοινός άνθρωπος που έγινε πελώριος στη δεκαετία του ’40 και ορθώθηκε ενάντια στη φρίκη και τη βαρβαρότητα ασυγκρίτως υπέρτερων δυνάμεων. Και, βέβαια, δεν ήταν ο μόνος.
Ο Αλέξης, αυτή τη μεγαλοσύνη, αυτή την ανάταση, δεν άφησε κανέναν να του την μαγαρίσει, ούτε υπέκυψε στον πειρασμό να την ανταλλάξει με κάτι άλλο που του πρόσφεραν, όσο δελεαστικό κι αν ήταν. Την κράτησε με νύχια και με δόντια μέσα του, τη διαφύλαξε, την υπερασπίστηκε και την πρόβαλε με στοχασμό, επιμονή και αποφασιστικότητα, εφ όρου ζωής. Ένας άνθρωπος, όπως όλοι, με τις αδυναμίες του, τα εγώ του και τα θέλω του και το δυσανάγνωστο γραφικό του χαρακτήρα που τον αντιστάθμιζε με τη γλαφυρή ρητορεία του.
Ζυγισμένος και φλογερός ταυτόχρονα, ο Αλέξης δεν έγινε κομμουνιστής από τους γονείς του ή διαβάζοντας μαρξιστικά βιβλία όπως εμείς. Η ηθική, όχι η αγοραία, η ηθική που συνδέεται άρρηκτα με την αξιοπρέπεια, την ανεξαρτησία, την ισότητα, την αλληλεγγύη, τη δικαιοσύνη και τη φιλοπατρία, αυτή η ηθική τον έκανε κομμουνιστή, αυτή η ηθική τον έκανε αγωνιστή, τον εμπλούτισε και ανάδειξε το λογοτεχνικό του ταλέντο. Ο Αλέξης σαν εικονοστάσι κράτησε τη φλόγα της ανάστασης, της επανάστασης, του καλύτερου κόσμου για τον οποίο τόσοι και τόσοι άνθρωποι σε όλη τη γη πάλεψαν, παλεύουν και θα συνεχίσουν να παλεύουν εσαεί. Κι όσο αυτές οι φλόγες και οι φλογίτσες διατηρούνται αναμμένες, σε όποια γωνιά του κόσμου, στην Αφρική, την Παλαιστίνη, την Ασία ή τη Λατινική Αμερική, η ιδέα δεν θα σβήσει κι όσο η ιδέα δεν σβήνει επειδή τη συντηρούν κάτι πεισματάρηδες κοσμοκαλόγεροι σαν τον Αλέξη, τόσο και η ελπίδα θα συνεχίσει να ζει και να εμψυχώνει τις ζωντανές δυνάμεις της ανθρωπότητας.
Μία επιλογή
Ζούμε σε μια φάση που στο περιβάλλον στο οποίο μας έχουν εντάξει, στο Δυτικό Μπλοκ ή στη Δυτική Ακτή, αυτές οι παλιές, οι κλασικές ιδέες για μιαν άλλου τύπου κοινωνία, σήμερα δεν έχουν πολύ μεγάλη πέραση. Κυριαρχεί περισσότερο η μοιρολατρία, η απογοήτευση, η αδιαφορία, ο συμβιβασμός. Όλη η Δυτική Ακτή μοιάζει κάπως με ένα τεράστιο γηροκομείο πολυτελείας. Και πολλοί από τους χτεσινούς αντιρρησίες έχουν πια πεθάνει, αποσυρθεί, ενσωματωθεί ή κλατάρει, ενώ κάποιοι έμειναν από λάστιχο και ψάχνουν στην ομίχλη για το γρύλο.
Γι’ αυτό, μ’ αυτή την αόρατη κατάθλιψη, στο δημόσιο λόγο και στις παρέες, συχνά ακούς να λένε για χαμένους αγώνες, για μάταιους αγώνες, για λάθη, παραλείψεις και αποτυχίες, για αγώνες που δεν έπρεπε καν να γίνουν. Όμως, η απογοήτευση ή η ενσωμάτωση σ’ αυτό που μέχρι πρότινος καταπολεμούσες, δεν προσφέρονται για ψύχραιμη, ισορροπημένη και ευθύβολη κρίση. Όποιος βρίσκεται σε τέτοια κατάσταση δεν μπορεί να έχει σωστή, ανεπηρέαστη από το προσωπικό του δράμα, κρίση.
Με τον Αλέξη Πάρνη, από την πορεία του, το χαρακτήρα του, το έργο και τις πεποιθήσεις του, έβλεπα καθαρότερα αυτό που είχε συμβεί σε όλη τη νεότερη ελληνική ιστορία και ιδίως από το ’40 και μετά, με όλες τις διεθνείς του προεκτάσεις. Ο Πάρνης παρακολουθούσε τις εξελίξεις στην Ελλάδα και τον κόσμο καθημερινά, δεν ήταν εκτός τόπου και χρόνου. Αλλά μέσα στον πυρήνα του λογικού του συντηρούσε και επεξεργαζόταν μελετώντας, συνθέτοντας, γράφοντας και μεταφράζοντας, αδιάκοπα, όλο αυτό το βίωμα, τη ζωντανή σχέση με όσα διαδραματίστηκαν από το 1940 και δώθε. Είχε και τις εμμονές του, αλλά και ποιος δεν έχει;
Αν ήσουν άνθρωπος που αγαπούσες την πατρίδα σου, την ήθελες ελεύθερη, σοσιαλιστική και ανεξάρτητη, είχες μόνο μία επιλογή. Να αντισταθείς παράνομα στη δικτατορία του Μεταξά, μετά να ντυθείς στο χακί και να πολεμήσεις τους Ιταλούς στα χιονισμένα βουνά της Αλβανίας, στη συνέχεια να οργανωθείς στο ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ για να διώξεις τους Γερμανούς, Ιταλούς και Βούλγαρους φασίστες και πριν προλάβεις να πάρεις ανάσα, στα τέλη του ’44, να αντιμετωπίσεις τα συμμαχικά βρετανικά τανκς, αεροπλάνα και στρατεύματα, και μετά, αν επιστρέψεις από τις εξορίες και γλιτώσεις από την τρομοκρατία των δοσιλόγων, των χιτών και των συμμοριών που σε στέλνουν θέλοντας και μη στο βουνό, κι αν τα καταφέρεις να επιβιώσεις μέχρι τότε απ’ όλ’ αυτά, να σου την πέσουν και οι Αμερικάνοι, φρέσκοι-φρέσκοι, που ήρθαν με τον στρατηγό Βαν Φλιτ για να γονατίσουν και εξουδετερώσουν τους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης και να αποκαταστήσουν την αποικιοκρατική τάξη. Οι σύμμαχοί μας, δυστυχώς, δεν πολεμούσαν τους Γερμανούς και τους Ιάπωνες για την ανεξαρτησία, την ελευθερία και τη δημοκρατία των λαών, πολεμούσαν για την επικράτηση και διαιώνιση της δικής τους παγκόσμιας ηγεμονίας. Δεν μας έβλεπαν ως φίλους, ισότιμα. Μας έβλεπαν σαν λάφυρο, ως δικούς τους υποτελείς.
Μοναδικό μπαράζ
Αυτό δεν πρέπει ποτέ να το ξεχνάμε στις εκτιμήσεις και τους απολογισμούς που κάνουμε. Τι αντιμετώπισαν οι αγωνιστές. Από το 1936 που προηγούνται οι εντόπιοι φασίστες με τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου που έστησαν ο βασιλιάς Γεώργιος Β΄ και ο Μεταξάς, και κολλητά τους διαδέχονται Ιταλοί, Γερμανοί, Βούλγαροι, ξενοκίνητοι χίτες και δωσίλογοι, κι αμέσως μετά Άγγλοι και -σαν encore- Αμερικάνοι! Υπάρχει άλλος ευρωπαϊκός λαός που να δέχτηκε τέτοιο μπαράζ επιθέσεων, απνευστί, μέσα σε μια δεκαετία; Δεν υπάρχει!
Κι έρχεται ο άλλος, ο άσχετος, ο άκαπνος ή ο παραδομένος, και σου λέει με μια ευκολία που σε προκαλεί, ότι δεν έπρεπε να γίνει αυτό ή έγινε εκείνο το λάθος και άλλα παρόμοια ενοχοποιώντας θέλοντας και μη τους αγωνιστές. Ο κάθε πικραμένος, από άγνοια, απογοήτευση, συμβιβασμό ή μικροσυμφέρον, που βλέπει το δέντρο και δεν βλέπει το δάσος. Ασφαλώς έγιναν και πολλά λάθη και κακοί υπολογισμοί. Αλλά μήπως δεν έκαναν λάθη οι Ινδοί του Γκάντι και του Νεχρού που προσπαθούσαν να απαλλαγούν από το βραχνά 170 ετών των Βρετανών και οι αγωνιστές της Αλγερίας που πάλευαν επί 150 χρόνια να διώξουν τους Γάλλους; Μήπως δεν έκαναν λάθη οι Βιετναμέζοι στα τριάντα χρόνια που πολεμούσαν τους Γάλλους πρώτα και τους Αμερικάνους μετά; Ή οι Κινέζοι κομμουνιστές που κι αυτοί έκαναν τριάντα χρόνια για να κερδίσουν την ανεξαρτησία τους από τους Γιαπωνέζους;
Όποιος έχει μπει στον κόπο να διαβάσει τις ιστορίες όλων των λαών που αγωνίστηκαν ενάντια στους ίδιους εχθρούς, σε όλη τη γη, θα μάθει ότι και πολλά λάθη έκαναν και πολλές καταστροφές υπέστησαν μέχρι να νικήσουν.
Οι δικοί μας εδώ έπρεπε να μάθουν και να ωριμάσουν μέσα σε τρία-τέσσερα χρόνια. Για να αντιμετωπίσουν μία σκληρή δικτατορία και τέσσερις από τις μεγάλες δυνάμεις της εποχής με τους ισχυρότερους στρατούς στον κόσμο, Ιταλία, Γερμανία, Αγγλία και Αμερική, μέσα σε ιστορικά ελάχιστο χρόνο και με ελάχιστη εξωτερική βοήθεια.
Δηλαδή, αν ζούσαμε τότε, θα συμβουλεύαμε τον Αλέξη, και τον κάθε Αλέξη, να μην ανακατευτεί για να μην φάει το κεφάλι του; Ή να αντισταθεί πατριωτικά στους φασίστες, αλλά μετά την εκδίωξη των Γερμανών να δεχτεί δουλικά την αντικατάστασή τους από τους Βρετανούς και τους Αμερικάνους; Δηλαδή, όλος ο αγώνας και οι θυσίες να γίνουν για να αλλάξει επιβήτορα η πατρίδα μας;
Κι αν ήμασταν στο Βιετνάμ, την Κίνα, την Αλγερία ή τη Νότια Αφρική, που είχαν υποστεί πολύ μακροβιότερες ταλαιπωρίες από μας και είχαν επανειλημμένα κινδυνεύσει από αφανισμό, τι θα τους λέγαμε; Καθίστε φρόνιμα κι έχει ο θεός;!
Και γιατί δεν κατηγορούμε σήμερα τους Παλαιστίνιους που αγωνίζονται για τη γη τους, για την αξιοπρέπεια και την υπόστασή τους, και δεν τους συμβουλεύουμε να καταθέσουν τα όπλα και να ζήσουν ήσυχα ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας στο σιωνιστικό απαρτχάιντ; Κι αυτοί έχουν κάνει πολλά λάθη και κακές εκτιμήσεις, αλλά πώς αλλιώς;
Εδώ μπάλα παίζεις και για να βάλεις ένα γκολ χάνεις άλλα δέκα! Τι, δηλαδή, μπαίνεις στο γήπεδο και με το πρώτο σουτ βάζεις γκολ και τελειώνει το ματς; Μπορεί να προσπαθήσεις πολλές φορές, να κάνεις πολλά σουτ και να μην πετύχεις τίποτα. Έτσι γίνεται και στον πόλεμο.
Κίλερ
Μην ζητάμε, λοιπόν, και τα ρέστα από τους ανθρώπους και από τους λαούς που αγωνίζονται για ελευθερία, ανεξαρτησία, για δημοκρατία και σοσιαλισμό, διατεθειμένοι να θυσιάσουν και τη ζωή τους! Στην εποχή του ιμπεριαλισμού και της αποικιοκρατίας, ο αντίπαλος, ο κυρίαρχος, είναι πάντα υπέρτερος, όχι μόνο γιατί έχει χρήματα, know-how και υπεροπλία, αλλά και γιατί είναι αδίστακτος, είναι απάνθρωπος, δεν έχει ούτε ηθικά ούτε νομικά όρια. Και μόνο βλέποντας τι κάνουν στη Γάζα οι επιδρομείς φτάνει για να καταλάβεις το ποιόν τους. Ισοπεδώνουν τα πάντα, ανθρώπους και κτίσματα –σε ένα περίκλειστο τόπο δυόμιση εκατομμυρίων ανθρώπων- δεν αφήνουν τίποτα ζωντανό, τίποτα όρθιο! Βάρβαροι, Σιωνιστές με τη στήριξη Ευρωπαίων και Αμερικάνων!
Όλοι αυτοί, οι αντίπαλοι των λαών, είναι απάνθρωποι, είναι κίλερ, ανά πάσα στιγμή έτοιμοι –είναι συστατικό της κουλτούρας τους- για εθνοκαθάρσεις και γενοκτονίες. Μόνο την παγκόσμια ιστορία των τελευταίων αιώνων να μελετήσει κανείς, μαθαίνει πόσες φορές, κατά παντός, έχει ασκηθεί αυτή η τρομακτική, η ασύλληπτη αγριότητα από τους αποικιοκράτες, απ’ αυτούς που εξάντλησαν και τη δική μας εθνική αντίσταση με αλλεπάλληλα κύματα επιδρομών στη δεκαετία του ’40 και μας ανάγκασαν να υποχωρήσουμε και να αναδιπλωθούμε.
Είναι άδικο, είναι και αισχρό με τον τρόπο που λέγεται μερικές φορές, να μέμφεται κανείς τον κάθε Αλέξη, τον κάθε απλό στρατιώτη και αξιωματικό, τους δεκάδες χιλιάδες Αλέξηδες που πολέμησαν, σκοτώθηκαν, ακρωτηριάστηκαν, βασανίστηκαν, φυλακίστηκαν, εκτοπίστηκαν και εξορίστηκαν, επειδή δεν κατάφεραν να νικήσουν τα μεγαθήρια. Θα ήταν καλύτερα να είχαν κωλώσει; Έτσι προχωράει ο ανθρώπινος πολιτισμός; Με κωλωμένους ή με τολμηρούς; Με υποταγμένους ή με επαναστάτες;
Δεν μπορεί να γίνει αλλιώς. Η υποταγή είναι στασιμότητα, είναι αργός ταπεινωτικός θάνατος. Και ξέρουμε ότι όλοι οι απελευθερωτικοί αγώνες –σε όλες τις ηπείρους και τις εποχές- εναντίον μεγαθηρίων γίνονται, γιατί μόνο τα μεγαθήρια μπορούν να επιβάλλονται στους άλλους και να τους κάνουν υποτελείς.
Οι ανυπόδητοι Κινέζοι πολεμούσαν την αυτοκρατορία των Γιαπωνέζων που εξόντωσαν 23 εκατομμύρια Ασιάτες στο πέρασμά τους! Οι Αλγερινοί πολεμούσαν τη γαλλική αυτοκρατορία που έλεγχε τη μισή Αφρική και οι Κύπριοι, μια στάλα, αντιστάθηκαν στην αγγλική αυτοκρατορία που είχε φτάσει να ελέγχει ένα τεράστιο τμήμα της ανθρωπότητας!
Λαμπρό υπόδειγμα
Ο Αλέξης Πάρνης συμμετείχε στην αντίσταση κατά των βρετανικών δυνάμεων εισβολής, το Δεκέμβρη του ’44, κι ύστερα, κυνηγημένος, ίσως να μην είχε ούτε παλτό να φορέσει, αναγκάστηκε –για να μην εκτελεστεί– να ανέβει στο βουνό. Μαζί με χιλιάδες άλλους, τσαγκάρηδες, μπακάληδες, χαμάληδες, αγρότες, ναυτικούς, τυπογράφους, δάσκαλους, φοιτητές, νοικοκυρές, απλούς λαϊκούς ανθρώπους που είχαν πάρει πάνω τους όλο το φορτίο, την κληρονομιά του αγώνα της ανεξαρτησίας που από το 1821 δεν είχε ακόμα ευοδωθεί.
Σ’ αυτούς έλαχε κι αυτοί τα πήραν όλα πάνω τους. Αγόγγυστα. Και δεν φταίει η επιλογή τους, ούτε τα λάθη της ηγεσίας τους. Έγιναν λάθη, αλλά δεν ήταν αυτά που καθόρισαν την τροπή της ιστορίας. Ήταν η συγκυρία. Ήταν οι διεθνείς συσχετισμοί, το διαρκώς και ταχύρρυθμα μεταβαλλόμενο περιβάλλον, η ιστορική μοίρα, όχι μεταφυσικά, υλικά.
Ό,τι δημιούργησαν οι αγωνιστές είναι κολοσσιαίο. Ανεκτίμητο παράσημο για το λαό μας, λαμπρό υπόδειγμα για τους νέους και για τους απανταχού λαούς. Αυτούς έχουμε ψηλά, όχι τους συνεργάτες των Γερμανών και των Αγγλοαμερικάνων!
Αυτοί οι απλοί άνθρωποι, οι φουρνάρηδες, οι οικοδόμοι, οι νοσοκόμες και οι κτηνοτρόφοι, που σε συνθήκες κατοχής και μέσα σε μερικούς μήνες, χωρίς μέσα, κάποιοι από τις φυλακές κατ’ ευθείαν και από το τίποτα έφτιαξαν το ΕΑΜ, την ΕΠΟΝ, τον ΕΛΑΣ και τον ΔΣΕ και αγωνίστηκαν μέχρις εσχάτων με τα υψηλότερα ιδανικά εναντίον όλης της παγκόσμιας αποικιοκρατίας. Αυτή είναι η αλήθεια. Κι ο Αλέξης Πάρνης ως ένας απ’ αυτούς αξίζει ιδιαίτερης μνείας γιατί δεν άφησε ποτέ το αμπρί του.
Και δεν πρέπει να αφήσουμε κανένα να μικρύνει αυτό το έπος ή να το μουντζουρώσει με στρεβλώσεις και λάσπες. Το έπος του απλού ανθρώπου!
(Ομιλία στην εκδήλωση για τα 100 χρόνια από τη γέννηση και ένα χρόνο από το θάνατο του Αλέξη Πάρνη, στο Παλιό Χημείο, τώρα Βιβλιοθήκη της Νομικής Σχολής, στις 20 Δεκεμβρίου 2024, στα Εξάρχεια, με λίγες συμπληρώσεις από τη ραδιοφωνική της μετάδοση Στο Κόκκινο 105.5
