Η αιφνιδιαστική πρωτοβουλία Τραμπ που οδήγησε σε συνομιλία και ένα πρώτο πλαίσιο συμφωνίας με τον Πούτιν για την άμεση έναρξη διαπραγματεύσεων για το Ουκρανικό, οπωσδήποτε διαθέτει υπολογίσιμη δυναμική. Ικανή να επιταχύνει τις εξελίξεις και να υποχρεώσει «φίλους» και αντιπάλους να επισπεύσουν την αναπροσαρμογή τους στο νέο τοπίο.
Η κίνηση δεν μπορεί να εκτιμηθεί απομονωμένα αλλά στην αλληλοσύνδεσή της με άλλες ηχηρές κινήσεις του Τραμπ στο λίγο διάστημα που είναι πρόεδρος. Ανάμεσά τους η εντυπωσιακή έφοδος Τραμπ-Μάσκ σε καίριους κρίκους του βαθέος κράτους των ΗΠΑ, η επιθετική συνολική τοποθέτηση του αντιπροέδρου των ΗΠΑ Τζ. Ντ. Βάνς στο Παρίσι, ενάντια στις «ρυθμίσεις» στο πεδίο των μεγάλων αναδιαρθρώσεων της Τ.Ν., η πρωτοφανούς επιθετικότητας πρόθεση εξαγοράς της Γάζας με άδειασμά της από τους Παλαιστίνιους προκειμένου να μετατραπεί σε «Ριβιέρα» της Ανατολικής Μεσογείου.
Αν και δεν πρέπει να παραβλέψουμε την ικανότητα χρήσης του στοιχείου του επιθετικού αιφνιδιασμού από πλευράς Τραμπ, τις δυνατότητές του να ασκεί πίεση προς διαφορετικές κατευθύνσεις, ταυτόχρονα πληθαίνουν τα ερωτηματικά σχετικά με την επαφή αυτής της πολιτικής με ρεαλιστικές εκτιμήσεις των παγκόσμιων συσχετισμών δυνάμεων και με τις πραγματικές σημερινές δυνατότητες των ΗΠΑ.
Γίνονται υπερβολικά πολλά τα στοιχήματα που πρέπει να κερδηθούν ταυτόχρονα και αυτή η απανωτή χρήση εξ εφόδου χτυπημάτων δείχνει αρκετά χοντροκομμένη ώστε να μπορεί να κρύψει τα κενά στρατηγικής και τις αντιφάσεις που θα κληθεί να διαχειριστεί. Από τη μια επιθετική προσπάθεια ξηλώματος των κανόνων που διέπουν το «παιχνίδι» – διεθνώς και στο εσωτερικό του συστήματος εξουσίας των ΗΠΑ, από την άλλη αναδιπλώσεις, κλεισίματα μετώπων και άνοιγμα άλλων και ταυτόχρονα τεράστια κύματα αναδασμού ανάμεσα σε κεφαλαιοκρατικά μπλοκ και προσπάθεια ελέγχου των κεφαλαίων σε διεθνή κλίμακα. Το λιγότερο που μπορεί κανείς να πει: πολύ μεταιχμιακή περίοδος όπου κάθε άλλο παρά θα λείψουν οι ανανεωμένες μορφές απροκάλυπτης επιθετικότητας, θα δοκιμαστούν οι αρμοί και οι αντοχές όλων των πλευρών – των ΗΠΑ, της Ευρώπης (που είναι πλέον ο πρώτος αδύναμος κρίκος του διεθνούς συστήματος) αλλά και των ανερχόμενων δυνάμεων (Ρωσίας, Κίνας και των άλλων).
Προς αμερικανορωσική προσέγγιση (;) – Τα γεγονότα σε γενικές γραμμές
Με βάση τα όσα ανακοινώθηκαν (κυρίως από πλευράς Τραμπ) μετά τη συνομιλία με τον Πούτιν της 13/2. Έναρξη διαπραγματεύσεων για το Ουκρανικό με πλαίσιο που περιλαμβάνει την κατ’ αρχήν αποδοχή βασικών απαιτήσεων της Ρωσίας. Ότι δεν τίθεται θέμα ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, και ότι θα αναγνωριστούν οι πραγματικότητες που έχουν προκύψει επί του εδάφους. Παρουσία στρατιωτικών δυνάμεων στην Ουκρανία, που θα εγγυώνται την ειρήνη-ασφάλεια. Σ’ αυτές θα συμμετέχουν Ευρωπαίοι και πιθανώς τρίτοι. Δεν θα συμμετέχουν οι ΗΠΑ και δεν θα υπάγονται στο ΝΑΤΟ και στις ΝΑΤΟϊκές προβλέψεις για αμοιβαία συνδρομή. Άμεσα, δια ζώσης επαφές Τραμπ-Πούτιν που εκ των πραγμάτων τροποποιεί τη συνθήκη Δυτικής απομόνωσης της Ρωσίας. Της συνομιλίας Τραμπ-Πούτιν προηγήθηκαν ανάλογες ανακοινώσεις του Αμερικανού υπ. Άμυνας Χέγκσεθ στις Βρυξέλλες με αποδέκτη τον Ζελένσκι και τους Ευρωπαίους. Επίσης είναι πολύ δηλωτικό ότι ο Τραμπ ανακοίνωσε ότι συζητήθηκαν εκτός Ουκρανίας, το θέμα της ευρωπαϊκής ασφάλειας, η κατάσταση στη Μ. Ανατολή, το δολάριο, και η ΤΝ. Τα μηνύματα επιβεβαιώνουν την εκτίμηση ότι το παζάρι θα είναι ευρύτατο και σκληρότατο και η όποια διευθέτηση δεν μπορεί να επιτευχθεί αποκλειστικά στα όρια του ουκρανικού προβλήματος. Σήμερα 14/2 την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές αναμένονται εξελίξεις και πιθανές ρωσοαμερικανικές και αμερικανουκρανικές επαφές στο πλαίσιο της Διάσκεψης για την ασφάλεια και τη συνεργασία στο Μόναχο (14-16/2). Επικρατεί μεγάλη αβεβαιότητα, αντιφατικά μηνύματα από πλευράς Αμερικανών αξιωματούχων, διάφορα μπρος-πίσω και ισχυρό παρασκήνιο. Με τους Ευρωπαίους και τον Ζελένσκι να βρίσκονται υπό πίεση, και με την ουκρανική πλευρά να σπεύδει να δηλώσει συντονισμένη με τις απαιτήσεις Τραμπ επί των σπάνιων γαιών της Ουκρανίας.
Οι αντιδράσεις των Ευρωπαίων-Ζελένσκι και βαθέος κράτους των ΗΠΑ (;)
Η κίνηση Τραμπ, συμπεριλαμβανομένης της ευρύτερης κοινωνικής δυναμικής της, αφήνει έκθετους τους ευρωατλαντικούς κύκλους. Στην ουσία τους παρακάμπτει, μαζί και τον Ζελένσκι τον οποίο επιπλέον ο Τραμπ πιέζει θέτοντας ζήτημα εκλογικής του νομιμοποίησης. Η γραμμή τους όπως εκφράζεται από τον γ.γ. του ΝΑΤΟ, τους Γάλλους, τους Γερμανούς, την ευρωενωσιακή ηγεσία (ντερ Λάιεν, Κάλας), τον Βρετανό πρωθυπουργό Στάρμερ (σε ακραία πολεμική θέση) επιμένει αν και αμήχανα στην ενίσχυση της Ουκρανίας ώστε να επιτύχει μια «δίκαιη ειρήνη χωρίς να θίγεται η ακεραιότητά της» κ.λπ. Φυσικά το μπρα ντε φερ ανάμεσα σε δύο όλο και πιο οριοθετούμενα ενδοδυτικά στρατόπεδα περιλαμβάνει και τα κέντρα εξουσίας στην Ουάσινγκτον που ενισχύουν την πορεία σύγκρουσης «μέχρι τελικής πτώσεως» με τη Ρωσία. Το διακύβευμα είναι κεντρικού χαρακτήρα για τις προτεραιότητες της Δύσης απέναντι σε Ρωσία και Κίνα. Η έκβασή του θα κριθεί σε αποφασιστικό βαθμό από τη δυνατότητα του Τραμπ να εξουδετερώσει και να αποσυναρμολογήσει το διεθνούς κλίμακας παγκοσμιοποιητικό-νεοσυντηρητικό σύμπλεγμα των ΗΠΑ, το οποίο κυριαρχούσε μέχρι χθες. Στην προσπάθειά του αυτή ο Τραμπ ποντάρει καίρια στο να απομειώσει-αποδυναμώσει (πόσο και πώς;) τους δεσμούς Ρωσίας-Κίνας. Και επείγεται ιδιαίτερα ως προς αυτό, πράγμα που φυσικά γνωρίζουν όλοι οι εμπλεκόμενοι και ενδιαφερόμενοι (Ρώσοι, Κινέζοι, Ευρωπαίοι που ποντάρουν στο στόμωμα της σχετικής δυναμικής των πρωτοβουλιών του όχι τόσο με μια κατά μέτωπο σύγκρουση αλλά μέσω κωλυσιεργίας).
Η ρωσική πλευρά – Διλήμματα και εσωτερικές εντάσεις
Και ο Πούτιν έχει τις δικές του εξαιρετικά δύσκολες ισορροπίες και ρίσκα. Η Ρωσία δεν μπορεί να απεμπλακεί από το Ουκρανικό αν δεν εξασφαλίσει ένα συνολικά αναθεωρημένο πλαίσιο ασφάλειας στην Ευρώπη. Εκ των πραγμάτων δεν μπορεί να εξαντληθεί το θέμα με απόκτηση έστω σημαντικών εδαφών (ο πόλεμος δεν έγινε κυρίως γι’ αυτό) και τις όποιες εγγυήσεις περί μη εισόδου της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ που θα κινδύνευε σοβαρά να της επιστρέψουν το ίδιο πρόβλημα ασφυκτικής περικύκλωσης στο μέλλον και μάλιστα με δυσμενέστερους όρους. Το τέτοιο εύρος ρωσικών επιδιώξεων φέρνει στα άκρα βεβαίως τις «αντοχές και τις ισορροπίες» του Τραμπ. Από την άλλη μεριά, γίνονται εμφανείς, οι ούτως ή άλλως γνωστές δομικές, εσωτερικές εντάσεις της Ρωσίας. Ο διχασμός ανάμεσα σε ομάδες συμφερόντων στραμμένες προς τη Δύση και σε άλλες που προσανατολισμένες προς την «Ανατολή και τον Νότο».
Είναι χαρακτηριστική και πολύ πληροφοριακή σχετικά με τα παραπάνω η στάση Λαβρόφ και του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών γενικότερα. Στάση που διατυπώθηκε επίσημα και επαναληπτικά αυτές τις μέρες και στέκεται απέναντι στο υπολογίσιμης ισχύος ρεύμα που έχει ήδη εκστασιαστεί από τη προσέγγιση με τη Δύση μέσω των «αντιπολεμικών» πρωτοβουλιών Τραμπ. Παραθέτουμε εδώ μόνο ένα μικρό χαρακτηριστικό απόσπασμα από άρθρο του Λαβρόφ της 4/2 στο βαθύτατα συστημικό περιοδικό «Russia in Global Politics»: «Φτάνοντας στο 2025, με τη ρεπουμπλικανική διοίκηση Τραμπ εκ νέου στην εξουσία, η αντίληψη της Ουάσινγκτον για τις διεθνείς διαδικασίες μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο έχει αποκτήσει μια νέα διάσταση όπως περιγράφτηκε εύγλωττα από τον νέο Αμερικανό ΥΠΕΞ Μ. Ρούμπιο στη Γερουσία στις 15/1: Όχι μόνο είναι ξεπερασμένη η μεταπολεμική τάξη πραγμάτων, αλλά και έχει μετατραπεί σε όπλο απέναντι στα συμφέροντα των ΗΠΑ. Με άλλα λόγια –σημειώνει ο Λαβρόφ– όχι μόνο είναι ανεπιθύμητη η παγκόσμια τάξη της Γιάλτας και του Πότσνταμ αλλά ακόμη και αυτή η “τάξη η βασιζόμενη σε κανόνες” που ενσάρκωσε τον εγωισμό και την αυθάδεια της Δύσης υπό την ηγεσία των ΗΠΑ μετά τον Ψυχρό πόλεμο. Το “America first” μοιάζει ανησυχητικά με τον χιτλερικό σύνθημα “Η Γερμανία άνω απ’ όλους”»…
***
Ένας –τραμπικός– αμερικάνικος ιμπεριαλισμός πολύ απροσχημάτιστα καουμπόικος, που δεν αντέχει κανόνες και ρυθμίσεις (σ’ αυτό θα πρέπει να επανέλθουμε) και που μετεωρίζεται ανάμεσα σε γιουρούσια και αναδιπλώσεις μετρώντας αντοχές και όρια του διεθνούς συστήματος.
