Εδώ και καιρό η κινεζική οικονομία ταλανίζεται από την κρίση και υποφέρει από συνεχείς αναταράξεις. Το Πεκίνο επιχειρεί να «αποδράσει» και να δώσει νέα ώθηση στην οικονομία του διεισδύοντας όλο και περισσότερο σε νέες περιοχές. Το πρόσφατο ταξίδι του Κινέζου προέδρου στη Μέση Ανατολή ήταν μια άσκηση ισορροπίας μεταξύ, από τη μια, των τρεχουσών εμπορικών και μεταφορικών εξαρτήσεων της Κίνας από φιλοδυτικές χώρες όπως η Σαουδική Αραβία και η Αίγυπτος, και, από την άλλη, προετοιμασίας εναλλακτικών που θα λύσουν τα χέρια του Πεκίνου. Η κινεζική ηγεσία αναμένει ότι η σύσφιξη των σχέσεων με το Ιράν και, πιο μακροπρόθεσμα, η ολοκλήρωση του Νέου Δρόμου του Μεταξιού θα της επιτρέψει αυξημένη και πιο ανεξάρτητη πρόσβαση σε πρώτες ύλες και μεγάλες αγορές, επαναφέροντας έτσι την Κίνα σε σταθερά υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης. Πρόκειται βέβαια για εγχείρημα με αμφίβολα αποτελέσματα, τόσο επειδή θα οξυνθεί η αντίδραση της Δύσης, όσο και εξαιτίας των τεράστιων οικονομικών, κοινωνικών και άλλων αντιθέσεων που γεννά αυτή καθαυτή η πολιτική της στο εσωτερικό της χώρας. Σε κάθε περίπτωση, στο άρθρο που ακολουθεί ο πανεπιστημιακός και αναλυτής Vijay Prashad δίνει μια καλή εικόνα των επιδιώξεων του πρόσφατου ταξιδιού του Κινέζου προέδρου και της νέας, πιο «τολμηρής» διεθνούς συμπεριφοράς που εκδηλώνει το τελευταίο διάστημα η Κίνα.
Άφιξη της Κίνας στη Μέση Ανατολή
Νέα, πιο «τολμηρή» διεθνή συμπεριφορά υιοθετεί το Πεκίνο
του Vijay Prashad*
Με την περιοδεία του στη Μέση Ανατολή ο πρόεδρος της Κίνας Σι Τζινπίνγκ κατάφερε να ταράξει τα πολιτικά νερά της περιοχής – ένας σταθμός στη Σαουδική Αραβία εξισορροπήθηκε από μία στάση στο Ιράν. Οι πιο εντυπωσιακές δηλώσεις του Σι έγιναν στον Αραβικό Σύνδεσμο, όπου επανέλαβε δημόσια (για πρώτη φορά με τέτοιο τρόπο μετά από δεκαετίες) την αλληλεγγύη της Κίνας προς τον Παλαιστινιακό λαό. «Η Κίνα στηρίζει την ειρηνευτική διαδικασία στη Μέση Ανατολή» τόνισε, όπως και «την ίδρυση ενός Παλαιστινιακού Κράτους με πρωτεύουσά του την ανατολική Ιερουσαλήμ». Αυτή η τελευταία φράση ήταν που ταρακούνησε τους Ισραηλινούς. Έχουν πεισματικά αρνηθεί να αλλάξουν στάση στο ζήτημα της ανατολικής Ιερουσαλήμ, εστία συνεχών συγκρούσεων σήμερα. Οι δηλώσεις του Σι υπέρ των Παλαιστινίων πρέπει να ειδωθούν μέσα σε αυτό το πλαίσιο. Στηρίζουν τις παλαιστινιακές θέσεις και απορρίπτουν παντελώς αυτές των Ισραηλινών.
Λιβύη, η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι δηλώσεις Σι σηματοδοτούν μια νέα, πιο θαρραλέα στάση της κινεζικής κυβέρνησης όσον αφορά τη Μέση Ανατολή. Από τη δεκαετία του 1990 η Κίνα απέφευγε μετά βδελυγμίας να πάρει ανοιχτά θέση σε τέτοια ζητήματα. Οι εμπορικές σχέσεις ήταν αυτές που καθόριζαν την ατζέντα της, όχι η πολιτική. Η Κίνα, τουλάχιστον στα Ηνωμένα Έθνη, περιοριζόταν να μιλά για την ανάγκη ειρηνικών λύσεων και μιας πολυπολικότητας στην παγκόσμια σφαίρα. Αυτές οι ιδέες μικρή απήχηση είχαν όμως σε μία εποχή που οι ΗΠΑ χάραζαν πολιτική με… το ρύγχος των βομβαρδιστικών αεροπλάνων τους. Η διστακτική στάση της Κίνας στο ζήτημα των κυρώσεων κατά του Ιράκ στη δεκαετία του 1990 και στη συνέχεια στον πόλεμο κατά του Ιράκ το 2003 δεν εξελίχθηκε σε εξέγερση. Οι Κινέζοι διπλωμάτες προέβησαν σε μερικές χλιαρές διαμαρτυρίες, κι αυτό ήταν όλο.
Όταν το 2011 πραγματοποιήθηκε στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών η ψηφοφορία για τη Λιβύη, η Κίνα (μαζί με τις άλλες χώρες των BRICS) αποφάσισε να απέχει. Όταν όμως η Δύση επιχείρησε να επεκτείνει τους όρους του ψηφίσματος 1973/2011 του Συμβουλίου Ασφαλείας και πέραν της Λιβύης, Κίνα και Ρωσία αποφάσισαν να υιοθετήσουν μια πιο δυναμική στάση στην περιοχή. Από το 2011, έχουν μπλοκάρει κάθε απόπειρα της Δύσης να επιτύχει ένα ψήφισμα στο Συμβούλιο Ασφαλείας για τον πόλεμο στη Συρία. Κίνα και Ρωσία, μαζί με το σύνολο σχεδόν των χωρών του Παγκόσμιου Νότου, είναι αντίθετες σε περαιτέρω επιχειρήσεις με στόχο αλλαγές καθεστώτων. Η Λιβύη ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι για τις δύο αυτές χώρες, οι οποίες κρατούσαν χαμηλό προφίλ από τις αρχές του ’90, και τις οδήγησε να υιοθετήσουν μια πιο επιθετική στάση στις γεωπολιτικές τους συμμαχίες. Η Κίνα ξεκίνησε κοινά στρατιωτικά γυμνάσια με τη Ρωσία, ανάμεσα σε αυτά και μία μεγάλης έκτασης ναυτική άσκηση πέρυσι το καλοκαίρι στη Μεσόγειο. Επρόκειτο για μια σημαντική επίδειξη ισχύος από τις δύο αυτές παγκόσμιες δυνάμεις.
Οικονομική τροχοπέδη στα πολιτικά σχέδια του Πεκίνου
Πάντως τα οικονομικά συμφέροντα της Κίνας στην παρούσα φάση εξακολουθούν να λειτουργούν ως τροχοπέδη σε μια σημαντική αλλαγή πολιτικής. Στη διάρκεια της επίσκεψής του, ο Σι χρειάστηκε να αναθερμάνει τις σχέσεις της Κίνας με τη Σαουδική Αραβία και την Αίγυπτο. Η Σαουδική Αραβία είναι ο μεγαλύτερος προμηθευτής πετρελαίου της Κίνας, πράγμα που σημαίνει ότι ο Σι έπρεπε να ακουστεί ευχάριστος όσον αφορά τον πόλεμο της Σαουδικής Αραβίας κατά της Υεμένης (για τον οποίο οι Κινέζοι διπλωμάτες περιορίστηκαν να εκφράσουν διακριτικά την ανησυχία τους).
Έτσι η κρατική πετρελαϊκή εταιρία της Κίνας, η Sinopec, και η πετρελαϊκή εταιρία της Σαουδικής Αραβίας, η Aramco, υπέγραψαν τελικά μια σημαντική συμφωνία-πλαίσιο στρατηγικής συνεργασίας. Οι σκέψεις να ιδιωτικοποιηθούν τομείς της Aramco δεν δημιούργησαν πρόβλημα στους δεσμούς μεταξύ των δύο πλευρών, διότι θεωρείται δεδομένο ότι θα διατηρηθούν στενοί ανεξαρτήτως αν αλλάξει ή όχι το ιδιοκτησιακό καθεστώς της Aramco. Στο ίδιο μοτίβο, η Κίνα επαναβεβαίωσε τους δεσμούς της και με την Αίγυπτο, την παραμονή της πέμπτης επετείου της Αιγυπτιακής Επανάστασης – κυρίως επειδή εξαρτάται από τη Διώρυγα του Σουέζ, μια κορυφαία αρτηρία για τα κινεζικά προϊόντα που κατευθύνονται στην Ευρώπη.
Οι σχέσεις της Κίνας με τη Σαουδική Αραβία και την Αίγυπτο στηρίζονται στο παρόν: η κινεζική οικονομία εξαρτάται σήμερα από τα καύσιμα και τους μεταφορικούς διαύλους που παρέχουν οι δυνάμεις αυτές. Η επίσκεψη Σι στο Ιράν αφήνει να εννοηθεί ότι αυτή η εξάρτηση δεν θα είναι αιώνια. Η Κίνα είναι ο μεγαλύτερος εμπορικός εταίρος του Ιράν, για το οποίο αποτέλεσε σανίδα σωτηρίας την περίοδο των δυτικών κυρώσεων. Αμφότεροι ο Σι Τζινπίνγκ και ο πρόεδρος του Ιράν Χασάν Ρουχανί αναγνώρισαν ότι αυτή η σχέση, που αναπτύχθηκε την περίοδο των δυτικών κυρώσεων, καλλιέργησε μεγάλη εμπιστοσύνη μεταξύ Τεχεράνης και Πεκίνου. «Η Κίνα είναι έτοιμη να αναβαθμίσει περαιτέρω το επίπεδο των διμερών μας σχέσεων», δήλωσε ο Σι στην ιρανική τηλεόραση, τώρα που οι κυρώσεις ανήκουν στο παρελθόν. Το Ιράν εισηγείται την εντατικοποίηση των πωλήσεων πετρελαίου στην Κίνα, με στόχο τη θεαματική τους αύξηση μέσα στα επόμενα δέκα χρόνια. Μια τέτοια εξέλιξη θα περιορίσει την εξάρτηση της Κίνας από το σαουδαραβικό πετρέλαιο.
Προσπάθειες απαλλαγής από τη δυτική ισχύ
Μέσα στην περασμένη δεκαετία, η Κίνα προώθησε ενεργά το Νέο Δρόμο του Μεταξιού, που θα εκτείνεται από την ακτογραμμή της Κίνας μέχρι την Ευρώπη μέσω της Κεντρικής Ασίας και του Ιράν. Σιδηροδρομικά και οδικά δίκτυα έχουν κατασκευαστεί κατά μήκος του βορείου Ιράν για τη σύνδεση του Αφγανιστάν με την Τουρκία. Πέρυσι η China Railway Group κέρδισε το συμβόλαιο για την κατασκευή τμήματος της σιδηροδρομικής γραμμής που θα συνδέει τη Βουδαπέστη με το Βελιγράδι. Ο Νέος Δρόμος του Μεταξιού σήμερα συνδέει απευθείας τη βιομηχανική ζώνη Shenzhen στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας με την καρδιά της Ανατολικής Ευρώπης. Η εξάρτηση της Κίνας από τη Διώρυγα του Σουέζ δεν θα είναι για πολύ ακόμα καθοριστικός παράγοντας στους στρατηγικούς σχεδιασμούς της.
Με άλλα λόγια, η νέα σχέση Κίνας-Ιράν μπορεί να καταστήσει την τρέχουσα εξάρτηση της Κίνας από τη Σαουδική Αραβία (για πετρέλαιο) και από την Αίγυπτο (για μεταφορές) λιγότερο σημαντική. Κατ’ ιδίαν, οι Κινέζοι διπλωμάτες δηλώνουν ότι ο φιλοδυτικός προσανατολισμός των αραβικών κρατών του Περσικού Κόλπου αποτελεί εμπόδιο στους κινεζικούς σχεδιασμούς. Θα επιθυμούσαν μεγαλύτερη ευελιξία στις εμπορικές τους συναλλαγές. Η πρόσφατη ένταξη της Αιγύπτου στον κύκλο επιρροής της Σαουδικής Αραβίας επιτείνει αυτές τις ανησυχίες. Είναι στενά τα περιθώρια για την Κίνα σε περίπτωση που η Δύση εντείνει τις πιέσεις προς τις χώρες αυτές, να αφήσουν έξω το Πεκίνο. Ήταν ακριβώς ένας τέτοιος φόβος για τους συμμάχους της Δύσης στην περιοχή της Θάλασσας της Νότιας Κίνας και των Στενών της Μαλάκα, όπως η Σιγκαπούρη, που οδήγησε την Κίνα να κατασκευάσει λιμάνια στη Μιανμάρ και το Πακιστάν. Μέσω των λιμανιών αυτών παρακάμπτονται τα όποια προβλήματα κυκλοφοριακής συμφόρησης στη Νοτιοανατολική Ασία. Έτσι, ο Νέος Δρόμος του Μεταξιού θα παρακάμψει τη Διώρυγα του Σουέζ.
Ο Σι είναι γνωστός για τις θέσεις του ως προς την ανάγκη πολυπολικότητας στις διεθνείς σχέσεις. Οι δεσμοί Ρωσίας και Κίνας ενισχύθηκαν μετά την κρίση στην Ουκρανία το 2014, που κατά τους Κινέζους δεν ήταν παρά μια ενορχηστρωμένη απόπειρα της Δύσης να αποδυναμώσει τη Ρωσία. Η δέσμευση του Σι προς το μπλοκ των BRICS απηχεί τη στόχευση για δημιουργία πολλών πόλων ως αντίβαρο στη δυτική ηγεμονία. Το ταξίδι του στον Αραβικό κόσμο πρέπει να ερμηνευθεί υπό αυτό το πρίσμα, σαν μία απόπειρα δηλαδή να εξασφαλίσει τη στήριξη αυτών που είναι εμπορικά απαραίτητοι στην Κίνα σήμερα (Σαουδική Αραβία και Αίγυπτο) και ταυτόχρονα να εκφράσει την υποστήριξή του προς εκείνους που θα προσφέρουν στην Κίνα ανεξάρτητη πρόσβαση σε καύσιμα και αγορές – το Ιράν.
Διαφορές με το παρελθόν
Οι δηλώσεις του Σι για την Παλαιστίνη δεν απηχούν βέβαια την παλιότερη ιστορική στήριξη της Κίνας προς το Παλαιστινιακό ζήτημα. Σήμερα λίγα θυμίζουν την περίοδο του 1964, όταν κορυφωνόταν η κινεζική αλληλεγγύη προς την Παλαιστίνη. Εκείνη τη χρονιά, η Κίνα ήταν το πρώτο μη αραβικό κράτος που αναγνώρισε την Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης – ΟΑΠ. Κατά την επίσκεψή του στην περιοχή, ο Τσου Εν-Λάι δήλωνε: «Είμαστε έτοιμοι να βοηθήσουμε τα αραβικά κράτη να ανακτήσουν την Παλαιστίνη. Όποτε είστε έτοιμοι, δώστε το σύνθημα. Θα μας βρείτε έτοιμους. Είμαστε πρόθυμοι να σας δώσουμε τα πάντα: όπλα και εθελοντές». Η Κίνα δεσμεύθηκε τότε να τιμήσει το μποϊκοτάζ του Ισραήλ, το οποίο είχαν διακηρύξει τα αραβικά κράτη, δηλώνοντας ότι κανένα ισραηλινό πλοίο δεν θα μπορούσε να πλεύσει σε κινεζικά ύδατα.
Μια αντιπροσωπεία της ΟΑΠ με επικεφαλής τον Αχμάντ Σουκέιρι, πήγε στο Πεκίνο το 1965. Ο Μάο ανακήρυξε τη 15η Μαΐου ως «Ημέρα Αλληλεγγύης με την Παλαιστίνη». Στη διάρκεια μαζικής διαδήλωσης, με παρούσα την παλαιστινιακή αντιπροσωπεία υπό τον Σουκέιρι, ο Μάο παρομοίασε το Ισραήλ με την Ταϊβάν (Φορμόζα), χαρακτηρίζοντας τα δύο κράτη ως «βάσεις του ιμπεριαλισμού στην Ασία». «Είσαστε η πύλη εισόδου της μεγάλης ηπείρου», τόνισε απευθυνόμενους στους Παλαιστίνιους. «Κι εμείς είμαστε η πίσω πύλη». Εκτιμώντας ότι η Δύση μπορεί να χρησιμοποιήσει το Ισραήλ και την Ταϊβάν ως εφαλτήρια για την περαιτέρω διείσδυσή της στην Ασία, ο Μάο δήλωνε τότε: «Η Αραβική μάχη κατά της Δύσης υλοποιείται μέσα από την αντίσταση στο Ισραήλ. Άραβες, μποϊκοτάρετε την Ευρώπη και την Αμερική!» (εφημερίδα Al-Anwar, 6/4/1965).
Ο Σι Τζινπίνγκ δεν μιλάει με αυτό τον τρόπο, είναι πολύ ηπιότερος. Συνδυάζει τις «εμπορικές ευαισθησίες» του Ντενγκ Χσιαοπίνγκ με την αντιδυτική θεώρηση του Μάο. Πράγματι, μεγάλα τμήματα της κινεζικής και της ιρανικής ηγεσίας μοιράζονται την καχυποψία για τα κίνητρα της Δύσης. Σε κάθε περίπτωση, οι «ήσυχες ημέρες» της Κίνας μοιάζουν να έχουν τελειώσει. Η ανοιχτή πλέον τοποθέτησή της υπέρ της ανατολικής Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσας του Παλαιστινιακού Κράτους δεν αφορά απλά ένα κομμάτι γης. Καταγράφει την αλλαγή στάσης της Κίνας και την αυτοπεποίθησή της να δηλώσει ανοιχτά και δημόσια πια αυτό που επί δεκαετίες έλεγε μόνο κατ’ ιδίαν.
* Ο Vijay Prashad είναι διευθυντής του Προγράμματος Διεθνών Σπουδών στο Trinity College (ΗΠΑ). Έχει γράψει 12 βιβλία, μεταξύ των οποίων το The Darker Nations: A People’s History of the Third World. Γράφει τακτικά άρθρα σε εφημερίδες και περιοδικά της Ασίας και της Βόρειας Αμερικής και δραστηριοποιείται μεταξύ άλλων στο Κέντρο για την Οργάνωση του Τρίτου Κόσμου (www.ctwo.org), στο κίνημα Ενωμένοι για μια Δίκαιη Οικονομία (www.faireconomy.org) κ.α.
Πηγή: The New Arab, www.alaraby.co.uk (28/1/2016). Οι μεσότιτλοι είναι της Σύνταξης.
Μετάφραση: Ελεάννα Ροζάκη
