Το Εικοσιένα, μια πολύπλοκη διαδικασία απαλλαγμένη από κάθε «καθαρότητα» και για αυτό συγκλονιστική και ιστορική
Από τη μια, η αποστεωμένη αφήγηση μιας ορισμένης εθνικοφροσύνης που πάντα μαγάριζε ό,τι έπιανε στα χέρια της. Την Επανάσταση του 1821 την έκανε μουσειακό είδος, βαρετό μάθημα και σκονισμένα πορτρέτα. Αυτή είναι άλλωστε η «μοίρα» όλων των επαναστάσεων όταν τις παραλαμβάνουν οι κατεστημένες εξουσίες. Από την άλλη, ο σύγχρονος φιλελεύθερος «κοσμοπολιτισμός», δεξιάς, κεντρώας και αριστερής κοπής την απεχθάνεται σαν προπατορικό αμάρτημα, καθότι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον «λαό» και το «έθνος». Με έννοιες δηλαδή που πρέπει να ισοπεδωθούν, είτε από την νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, είτε εν ονόματι κάποιου άχρωμου, αντι-ιστορικού, φαντασιακού «διεθνισμού» που στην πραγματικότητα δεν είναι παρά εξάρτημα ή προκάλυμμα της πρώτης.
Ανάμεσα, λοιπόν, στη Σκύλλα και τη Χάρυβδη, σε πείσμα των «υπέρμαχων» και των «διωκτών» της, παραμένει αυτό που ήταν και που όλοι μαζί προτιμάνε να ξεχνούν: Μια Επανάσταση, δηλαδή μια πλούσια, αντιφατική, πολύπλοκη διαδικασία ριζικής αλλαγής και ανατροπής ενός καθεστώτος.
Με αξεδιάλυτα εθνικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά, σηματοδοτώντας την ανάδυση στρωμάτων και τάξεων, την ελπίδα για καλύτερη ζωή και την εθνική απελευθέρωση, την κατάκτηση της ανεξαρτησίας απέναντι σε μια μακραίωνη τυραννία.
Ενταγμένη μέσα στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής, η οποία καθορίστηκε από επαναστατικές ανατροπές που κατά κύματα συγκλόνισαν τον Κόσμο. Αλλά και σε έναν γεωγραφικό χώρο με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και σε μεγάλο βαθμό κοινή μοίρα απέναντι στον κοινό δυνάστη.
Μια επανάσταση, λοιπόν, καθόλου «καθαρή», όπως άλλωστε όλες οι επαναστάσεις (όποιος περιμένει «καθαρές» και «γωνιασμένες» επαναστάσεις, δεν θα τις δει ποτέ στην πραγματική ζωή). Με πρωταγωνιστές που αλλάζουν στρατόπεδα, με ηρωισμούς και ελεεινότητες, με πρόσωπα και φαινόμενα που μετατρέπονται στο αντίθετό τους, με πονηριές και «καπάκια», με συμμαχίες που φτιάχνονται για να χαλάσουν και ανάποδα, με ασύμμετρες και απρόβλεπτες εξελίξεις, με την ιστορία να κόβει δρόμο, προσπερνώντας βεβαιότητες και περιγελώντας πάντα τις πιο σίγουρες προβλέψεις.
Μια επανάσταση που δεν θα μπορούσε να συμβεί χωρίς μια μακρόχρονη ιδεολογική προετοιμασία. Προετοιμασία που ποτέ δεν ήταν σκέτα θεωρητική «επιμόρφωση» και διδασκαλία δοκιμασμένων συνταγών, αλλά – άλλοτε συνειδητή και άλλοτε καθόλου – αγκαλιάζει μια σειρά πλευρές της ανθρώπινης συνείδησης και δραστηριότητας, και στην προκειμένη περίπτωση άγγιζε τις πιο ευαίσθητες χορδές ενός λαού και ενός έθνους. Βρίσκοντας την ενότητα όχι σε κάποιον «μέσο όρο», αλλά στα πιο προχωρημένα, και ταυτόχρονα «πλατιά», καθολικά σημεία της ιστορικής υπέρβασης που η εποχή απαιτούσε.
Μια επανάσταση που δεν θα συνέβαινε αν δεν την έπαιρναν στα χέρια τους οι «μάζες» (κακόηχος, αλλά και παρεξηγημένος όρος), ο λαός, οι πολυάριθμοι αγρότες και η κάθε λογής πλέμπα (=πληβείοι). Αν αυτοί δεν την ξελάσπωναν κάθε τόσο και δεν της έδιναν (με τη συλλογική τους εφευρετικότητα και ανακατεμένες την ωμότητα με την ευαισθησία) σαρωτικό και ορμητικό χαρακτήρα.
Μια επανάσταση, τέλος, η οποία με την πολύτιμη πείρα της, σημαδεύει τον εξελισσόμενο χαρακτήρα του νεοελληνικού έθνους και τον ριζοσπαστισμό που συνοδεύει την πορεία του και «καχύποπτος» εναντιώνεται με ιδιαίτερο τρόπο σε ξένους επικυρίαρχους και «προστάτες».
Βεβαίως, ο ιστορικός «αναγωγισμός», να νομίζει κανείς βασιζόμενος σε απλοϊκές νόρμες ότι τα φαινόμενα επαναλαμβάνονται απαράλλαχτα («όπως τότε, έτσι και τώρα…»), δεν είναι ο καλύτερος σύμβουλος. Ωστόσο, ας σκεφτούμε αν όλες αυτές οι παρατηρήσεις είναι δίχως αξία, ακόμα και σε εποχές εντελώς διαφορετικές. Σε αυτή την περίπτωση, άλλωστε, τι νόημα θα είχε να μελετά κανείς την ιστορία;
Τα ιστορικά – και εν πολλοίς άγνωστα έως τώρα – κείμενα του Κώστα Βάρναλη για τον Σολωμό και τον Ρήγα Φεραίο, τα αποσπάσματα από βιβλία του συγγραφέα Κωστή Παπαγιώργη, που έφυγε σχετικά πρόσφατα από κοντά μας, και του εκδότη και συγγραφέα Λουκά Αξελού, καθώς και άρθρα που γράφτηκαν αποκλειστικά για το σημερινό αφιέρωμα του Δρόμου, αυτά του ιστορικού Κώστα Μπέλση και του Χρύσανθου Ξάνθη, δημοσιεύονται με σκοπό να φωτίσουν ορισμένες από αυτές ή και άλλες πλευρές.
Επιμέλεια αφιερώματος: Γιώργος Παπαϊωάννου, Ρούντι Ρινάλντι
Η μεγάλη προετοιμασία – Διεθνείς και εσωτερικοί όροι για την Επανάσταση του Εικοσιένα
Το αντάρτικο πνεύμα, ο Καραϊσκάκης και οι Άγγλοι | Του Κωστή Παπαγιώργη
