Η Ιαπωνία πάτησε το κουμπί για το νέο, ακόμα πιο σκληρό γύρο, του πγκόσμιου νομισματικού πολέμου. Του Γιώργου Τοζίδη
Η μακροχρόνια κρίση της ιαπωνικής οικονομίας επιδεινώθηκε μετά το 2008 και έγινε ακόμη πιο έντονη μετά το σεισμό της Φουκουσίμα, καθώς μετατράπηκε και σε ενεργειακή κρίση λόγω της καταστροφής του πυρηνικού εργοστασίου, ενώ οδήγησε, για πρώτη φορά, σε έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου λόγω αύξησης της δαπάνης για την εισαγωγή καυσίμων.
Κύρια χαρακτηριστικά της κρίσης είναι το υψηλό δημόσιο χρέος που ανέρχεται στο 220% του ΑΕΠ (ακόμη και το καθαρό δημόσιο χρέος ανέρχεται στο 150% του ΑΕΠ), το δημοσιονομικό έλλειμμα που ανέρχεται σε 10% του ΑΕΠ και το βασικότερο, ο αποπληθωρισμός (αρνητικός πληθωρισμός) που αναστέλλει τις καταναλωτικές και επενδυτικές δαπάνες (προσμονή για χαμηλότερες τιμές) και ευνοεί την αποταμίευση.
Η επάνοδος στην εξουσία του Φιλελεύθερου Δημοκρατικού Κόμματος με πρωθυπουργό τον Σίνζο Άμπε σηματοδότησε τις νέες εξελίξεις. Η εκπόνηση ενός φιλόδοξου οικονομικού προγράμματος, που αποκλήθηκε Abenomics, τάραξε τα νερά όχι μόνο της ιαπωνικής αλλά της παγκόσμιας οικονομίας. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει: Tην παροχή τεράστιας ρευστότητας στην οικονομία μέσω αγοράς κυβερνητικών ομολόγων 7,5 τρισ. γεν (75 δισ. δολάρια) το μήνα, μέσω της Κεντρικής Τράπεζας της Ιαπωνίας (ΚΤΙ), διπλασιασμό της νομισματικής βάσης, από 29% σε 56% του ΑΕΠ μέχρι το 2014, δομικές μεταρρυθμίσεις (ιδιαίτερα στον αγροτικό τομέα, την ενέργεια και το εξωτερικό εμπόριο) και μαζικές δημόσιες επενδύσεις ιδιαίτερα στον τομέα των υποδομών (γέφυρες, σήραγγες, οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο κ.λπ.) με στόχο τη δημιουργία 600.000 νέων θέσεων εργασίας.
Επιστροφή στην πολιτική του ’30
Τα Abenomics είναι, ουσιαστικά, μια επανάληψη της οικονομικής πολιτικής που ακολουθήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του ΄30, όταν η Ιαπωνία διέφυγε από τη Μεγάλη Ύφεση με έναν τριπλό συνδυασμό νομισματικής, δημοσιονομικής και συναλλαγματικής πολιτικής. Η τύπωση νέου χρήματος, για την κάλυψη του ελλείμματος, είχε τότε ως αποτέλεσμα την αναστροφή της ύφεσης και την αναπτυξιακή εκτίναξη της οικονομίας, που με τη σειρά της γέμισε με φορολογικά έσοδα τα κρατικά ταμεία.
Βασικός στόχος του σημερινού προγράμματος είναι η έξοδος από τον αποπληθωρισμό και η επίτευξη πληθωρισμού 2% εντός της επόμενης 2ετίας. Όπως προαναφέρθηκε, ο αποπληθωρισμός είναι το βασικό σύμπτωμα της κρίσης της ιαπωνικής οικονομίας. Παράγοντες που συνετέλεσαν: η δημογραφική συρρίκνωση, η γήρανση του πληθυσμού και η συνεχώς μειούμενη εξωτερική ζήτηση για τα ιαπωνικά προϊόντα (λόγω του ανταγωνισμού από τις αναδυόμενες οικονομίες της περιοχής). Η αλλαγή των καταναλωτικών προσδοκιών των Ιαπώνων είναι βασική προϋπόθεση για την επιτυχία του προγράμματος και την έξοδο από τον αποπληθωρισμό. Σύμφωνα με τον J. Stiglitz (Guardian, 08/04/2013), «ο αποπληθωρισμός αυξάνει το βάρος του δημόσιου χρέους καθώς και τα πραγματικά επιτόκια δανεισμού. Παρ’ όλο που υπάρχουν λίγα στοιχεία για τις επιπτώσεις του αποπληθωρισμού στα πραγματικά επιτόκια, οι επιπτώσεις στο χρέος (ακόμη κι ενός χαμηλού δείκτη αποπληθωρισμού) μπορούν να είναι σημαντικές για το πραγματικό χρέος, χρόνο με το χρόνο»*.
Οι δομικές μεταρρυθμίσεις αποσκοπούν στην αναδιοργάνωση της οικονομίας (ενέργεια, αγροτικός τομέας), τη βελτίωση της παραγωγικότητας και την αύξηση της συμμετοχής του εργατικού δυναμικού, ειδικά των γυναικών, ώστε να αναστραφεί η τάση συρρίκνωσης, λόγω γήρανσης, που έχει ξεκινήσει από τη δεκαετία του ’90. Ο Abe ζήτησε από τις επιχειρήσεις να αυξήσουν τους μισθούς των εργαζομένων και ήδη πολλές από αυτές σχεδιάζουν να διαθέσουν μεγαλύτερα πριμ στο τέλος του οικονομικού έτους.
Σημαντικό στοιχείο, επίσης, του σχεδίου είναι η ρύθμιση των δανείων των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων με μείωση των επιτοκίων και επιμήκυνση της χρονικής διάρκειας, που εκτιμάται ότι θα συμβάλει σημαντικά στην ανάκαμψη της οικονομίας.
Παραγωγική ενίσχυση
Η επίτευξη συνεργειών μεταξύ των τομέων της μεταποίησης και των υπηρεσιών θα αποτελέσει, επίσης, κρίσιμο παράγοντα για την επιτυχία του προγράμματος. Ως παράδειγμα αναφέρεται η περίπτωση του τομέα παροχής νοσηλευτικών υπηρεσιών και των βιομηχανιών κατασκευής ιατρικού εξοπλισμού (που είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένοι).
Η επιδιωκόμενη, μέσω του προγράμματος παροχής ρευστότητας, υποτίμηση του ιαπωνικού νομίσματος, θα κάνει τις ιαπωνικές εξαγωγές περισσότερο ανταγωνιστικές στις ΗΠΑ και τα εισαγόμενα προϊόντα (κύρια από Κίνα, Ν. Κορέα και Βιετνάμ) ακριβότερα, δίνοντας ώθηση στην εγχώρια βιομηχανία με επιδιωκόμενο τελικό στόχο την επιστροφή της χώρας σε ρυθμούς ανάπτυξης. Ήδη το γεν έχει υποτιμηθεί κατά 20% έναντι του δολαρίου και του γουάν και 30% έναντι του ευρώ (από τον Οκτώβριο του 2012).
Οι αρνητικές επιπτώσεις της υποτίμησης του γεν στον τομέα της ενέργειας δεν εκτιμώνται ως ικανές να ανατρέψουν το σχέδιο, καθώς επανασχεδιάζεται όλο το ενεργειακό πρόγραμμα: επαναλειτουργία πυρηνικών εργοστασίων που ανεστάλη η λειτουργία τους μετά το σεισμό στη Φουκουσίμα, επενδύσεις στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (γεωθερμία, αιολική ενέργεια) που σήμερα καλύπτουν το 11% της παραγόμενης ενέργειας και σύναψη διακρατικής συμφωνίας με τη Ρωσία για την παροχή φυσικού αερίου (βλ. πρόσφατη επίσκεψη Abe στη Μόσχα).
Προϋποθέσεις και κίνδυνοι
Η βασικότερη προϋπόθεση για την επιτυχία του προγράμματος είναι η παρεχόμενη ρευστότητα να μην εγκλωβιστεί στο χρηματοπιστωτικό σύστημα αλλά να δημιουργηθούν εκείνοι οι μηχανισμοί που θα επιτρέψουν τη μεταφορά της στην πραγματική οικονομία, κυρίως μέσω των δημόσιων επενδύσεων και της αύξησης της ζήτησης νέων δανείων από τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις.
Σε αντίθετη περίπτωση, η ποσοτική χαλάρωση θα οδηγήσει στη δημιουργία νέας φούσκας.
Τα Abenomics βρίσκονται σε ευθεία αντιπαράθεση τόσο με την οικονομική πολιτική των ΗΠΑ (όσον αφορά την αντιμετώπιση των δανείων των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων) όσο και της Ευρωπαϊκής Ένωσης (όπου η λιτότητα βαθαίνει την κρίση αντί να οδηγεί σε έξοδο από αυτήν). Αποτελούν μια προσπάθεια υπέρβασης της κρίσης, εντός των πλαισίων του καπιταλιστικού συστήματος χωρίς την «εξόντωση» των εργαζομένων και της μεσαίας τάξης. Η επιτυχία τους, που δεν είναι δεδομένη, θα σημάνει το οριστικό τέλος της παγκοσμιοποίησης…
* Ο αποπληθωρισμός θα αποτελέσει κεντρικό πρόβλημα και για την ελληνική οικονομία, αν επαληθευτούν οι προβλέψεις για αρνητικό πληθωρισμό 0,5 φέτος και 1,4 το 2014. Ας σημειωθεί ότι αντίστοιχα προβλήματα με αυτά της ιαπωνικής οικονομίας αντιμετωπίζει και η χώρα μας (δημογραφική γήρανση, συρρίκνωση του πληθυσμού, υψηλό δημόσιο χρέος και δημοσιονομικό έλλειμμα).
Η Ν. Κορέα το άμεσο θύμα
Γεωπολιτικές επιπλοκές και για τις ΗΠΑ
Πρόσφατα, ο Ιάπωνας πρωθυπουργός Άμπε κλήθηκε να σχολιάσει τη δήλωση παλαιότερου πρωθυπουργού το 1995 που είχε απολογηθεί για την «αποικιοκρατία και επιθετικότητα» της Ιαπωνίας και την «τρομερή καταστροφή και πόνο που προκάλεσε στους λαούς πολλών χωρών». Ο τωρινός πρωθυπουργός και θιασώτης των Abenomics δήλωσε πως ο όρος επιθετικότητα πρέπει να «ορισθεί με σαφήνεια» και πως αυτό που περιγράφεται ως επιθετικότητα «μπορεί να ειδωθεί και διαφορετικά» ανάλογα σε ποια πλευρά βρίσκεται κανείς.
Την επόμενη μέρα, την προπερασμένη Τετάρτη, οι δηλώσεις αυτές έγιναν πρωτοσέλιδο σε νοτιοκορεατικές εφημερίδες. Ωστόσο, περισσότερο από τον εθνικισμό του Άμπε, τις σχέσεις Ιαπωνίας – Ν. Κορέας βλάπτει ήδη η οικονομική πολιτική της πρώτης.
Το πλέον άμεσο θύμα των Abenomics και της υποτίμησης του γεν είναι η Ν. Κορέα. Το πρόβλημα έγκειται όχι στη γειτνίαση αλλά στην επικάλυψη του 50% των 100 πιο εξαγώγιμων βιομηχανικών προϊόντων της Ν. Κορέας, στην οποία οι εξαγωγές καλύπτουν το 60% του ΑΕΠ. Ως αποτέλεσμα της υποτίμησης του γεν το υπουργείο Εμπορίου της Ν. Κορέας καταγράφει ήδη για το α’ τρίμηνο του έτους μια πτώση των εξαγωγών 11,3% στο χάλυβα και 3,5% στην αυτοκινητοβιομηχανία, τις δύο πιο ανταγωνιστικές της βιομηχανίες μετά τα ναυπηγεία. Η πρόεδρος Παρκ Γκέουν-Χίε προειδοποιούσε πρόσφατα πως ενώ «η παγκόσμια οικονομία δεν έχει ακόμη συνέλθει από την ύφεση, η επίθεση υποτίμησης του γεν προσθέτει νέα προβλήματα». Σύμφωνα με το Hyundai Research Institute, αν το γεν σταθεροποιηθεί στα 100 ή 110 γεν ανά δολάριο, οι νοτιοκορεατικές εξαγωγές θα πέσουν 3,4% και 11,4% αντίστοιχα.
Η Σεούλ εξετάζει επιπλέον μέτρα περιορισμού των κεφαλαιακών ροών, όπως η επιβολή φόρου στις χρηματιστικές συναλλαγές – κάτι για το οποίο η Μαλαισία είχε χαρακτηριστεί κράτος-παρίας κατά την ασιατική κρίση του 1997-98.
Όπως και να έχει, οι οικονομικές πολιτικές Άμπε θα έχουν και γεωπολιτικές συνέπειες, και οι σχέσεις Ιαπωνίας-Ν. Κορέας είναι μόνο ένα παράδειγμα. Μεγαλώνει έτσι και ο πονοκέφαλος των ΗΠΑ που πολύ θα ήθελαν την προσέγγιση των δυο συμμάχων τους έναντι της Κίνας, που όμως ήταν ήδη εξαιρετικά δύσκολη πριν ακόμη τις πολιτικές Άμπε.
Γ.Τσ.
