Η αμηχανία της κοινωνίας, ή των πιο ριζοσπαστικών τμημάτων της, για το «τι πρέπει να γίνει», «πώς να βγούμε από το σημερινό αδιέξοδο», είναι σήμερα εμφανής. Παίρνει μάλιστα επιφανειακά και τη μορφή της «αδιαφορίας» ή της απόστασης από «τα κοινά», τουλάχιστον με τις παραδοσιακές τους εκφάνσεις. Θα ήταν, όμως, λάθος να νομίζει κανείς πως εξαντλήθηκε η αγωνία για το αύριο, ή η αναζήτηση μιας καλύτερης προοπτικής για την κοινωνία. Μόνο που αυτή η αναζήτηση, είναι σήμερα πιο δύσκολη και βασανιστική. Γιατί δεν έχει να αναμετρηθεί μόνο με το άμεσο μέλλον, αλλά και με το πρόσφατο παρελθόν.
Δεν είναι μόνο το μνημονιακό καθεστώς που συμπληρώνει 7 χρόνια ζωής, είναι και οι προσπάθειες για την ανατροπή του, μαζί με τις ματαιώσεις, τα αδιέξοδα, τις διαψεύσεις που τις σημάδεψαν. Έτσι, οι άνθρωποι είναι πιο έμπειροι, πιο επιφυλακτικοί, πιο «καχύποπτοι». Τους είναι πιο δύσκολο πλέον να επενδύσουν κάπου τις προσδοκίες τους, δεν «αναθέτουν» εύκολα σε άλλους την ελπίδα τους, και βεβαίως πολύ καλά κάνουν.
Στον αντίποδα όλων αυτών, το «πολιτικό προσωπικό» συνεχίζει σε δρόμους πεπατημένους, δεν αλλάζει τις συνήθειές του, σε καμιά περίπτωση δεν αναζητά κάτι ουσιαστικά διαφορετικό. (Μιλάμε και για τους χώρους εκείνους που ορίζονται πέραν του μνημονιακού στρατοπέδου, για την ακρίβεια μας ενδιαφέρουν εδώ κυρίως αυτοί). Έτσι, η πολιτική ταυτίζεται σήμερα με τα κόμματα, με τον στίβο της κομματικής «συγκρότησης» και σύγκρουσης, με γνώριμους και δοκιμασμένους όρους. Είναι όμως πλέον αυτός ο μοναδικός δρόμος, και μάλιστα με τον τρόπο που σήμερα ακολουθείται;
Το κείμενο του Τάσου Βαρούνη που ακολουθεί, προσεγγίζει το ερώτημα αυτό, επιχειρώντας να ασκήσει κριτική σε στερεότυπα, αντιλήψεις και σχήματα που συνήθως θεωρούνται θέσφατα ή αυτονόητα. Ο Δρόμος θα εξακολουθήσει να αναδεικνύει τον προβληματισμό για το κορυφαίο πρόβλημα της πολιτικής διεργασίας και των «υποκειμενοποιητικών διαδικασιών», που συνήθως ξεχνιέται όσο κυριαρχούν ο οικονομισμός και η μικροπολιτική.
1. Γίνε ή βρες έναν αρχηγό. Γύρω απ’ αυτόν, τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του θα στηριχτεί η όλη προσπάθεια. Δεν έχει σημασία το εάν υπάρχουν κι άλλοι που συμμετέχουν στο κόμμα. Αυτός ή αυτή θα αποτελεί την πηγή και το κέντρο απόψεων και αποφάσεων. Το συνολικό προφίλ του θα μελετηθεί από ειδικούς των ΜΜΕ για να δοθούν οι ανάλογες συμβουλές. Κι αν δεν είναι ούτε σπάνιο, ούτε μεμπτό, κάποιος να αποτελεί το «πρώτο βιολί», εδώ μιλάμε για κόμματα απολύτως προσωποπαγή. Τέτοια που αν εκλείψει ή μετακομίσει ο αρχηγός, αυτόματα θα εξαφανιστούν.
Αντίλογος: Προτιμάμε να μην συνταχθούμε πίσω από αρχηγούς. Χρειαζόμαστε διαδικασίες πιο ευρύχωρες, λιγότερο ελεγχόμενες και συγκεντρωτικές, με κύρος που θα προέρχεται από την ουσία των απόψεων και των στάσεων και όχι από τη δημόσια – δηλαδή τηλεοπτική – εικόνα κάποιων προσώπων.
2. Κάνε τα πάντα για να κατέβεις στις εκλογές. Γιατί αυτή είναι η πεμπτουσία του κόμματος. Κάπου πρέπει να βαπτιστείς και να δοκιμάσεις την τύχη σου. Ο χώρος δράσης του κόμματος είναι το «πολιτικό παιχνίδι» και οι κανόνες είναι αυτοί του πολιτικού συστήματος. Αν αυτό το παιχνίδι έχει «αντικειμενικά» ναρκοθετηθεί μέσα στις μεταδημοκρατικές συνθήκες και «υποκειμενικά» φθαρεί από τις διαψεύσεις και δοκιμασίες του, μικρή σημασία έχει. Το στερεότυπο ζει και βασιλεύει: «Να υπάρχει μια φωνή στη Bουλή». Και βλέπουμε…
Αντίλογος: Δεν χάθηκε ο κόσμος αν δεν κατέβουμε στις εκλογές. Δεν εκτιμάμε ότι κάτι συνταρακτικό θα κριθεί. Δεν είμαστε θέσει αντιεκλογικοί, αλλά το επίδικο δεν είναι πια μερικές αντιστεκόμενες κοινοβουλευτικές έδρες αλλά μια αντιστεκόμενη κοινωνία. Η απάντηση «χρειαζόμαστε και τα δυο» αποτελεί κολπάκι, «γενική αλήθεια». Κυρίως όμως συντηρεί αυταπάτες και παγιδεύει μυαλά και δυνάμεις σε μάχες που δεν αξίζει να δοθούν ή εντάσσονται σε ιδιοτελείς στοχεύσεις. Η εκλογική παρουσία πρέπει να δηλώνει ή να εκφράζει μια κοινωνική δυναμική, κάποιο άξιο λόγου και προσοχής εγχείρημα κι όχι μια ανούσια καταγραφή
3. Θες να γίνεις βουλευτής, παραδέξου το. Η προσωπική φιλοδοξία είναι σαφής. Τώρα που η κουτάλα ανακατεύεται ξανά τα πλασαρίσματα έχουν φουντώσει. Λίγο η φθορά του ΣΥΡΙΖΑ, λίγο η απλή αναλογική που ίσως ανοίξει κάποιες παραπάνω πόρτες, γιατί όχι να μη βρεθείς κι εσύ αντιπρόσωπος του έθνους – «καλύτεροι είναι οι άλλοι;». Δεν χρειάζεται να σκίζεσαι για το πόσο πονάς τον τόπο, τι αγώνες έχεις δώσει και πόσο σημαντική θα ήταν η συμβολή σου. Η χώρα είναι μικρή και γνωριζόμαστε. Όσοι μάλιστα έχουν μπλεχτεί με πολιτικές διαδικασίες ξέρουν καλά ότι οι μάχες για θέσεις, προνόμια, μικροεξουσίες και ρόλους είναι τιτάνιες.
Αντίλογος: Μια σειρά «αγωνιστές» προσκυνούν την τρόικα και έρχονται σε αντιπαράθεση με τον προηγούμενο εαυτό τους. Το υλικό επικράτησε στην «ιδεολογία». Πολλοί έγιναν ίδιοι και χειρότεροι. Άλλοι που βρέθηκαν σε σημαντικές θέσεις δεν νιώθουν καμιά ανάγκη να απολογηθούν για όσα έπραξαν ή αμέλησαν. Μέσα στους χώρους της αριστεράς και του κινήματος επικρατούν λογικές εξουσίας και καρέκλας. Δεν είναι όλοι άγιοι επειδή είναι ή δηλώνουν αριστεροί. Υπάρχει λοιπόν και το απλό «δεν σου έχουμε πια εμπιστοσύνη».
4. Βρες συμμαχίες. Εντάξου σε όμορους πολιτικούς ή… αισθητικούς χώρους. «Η ισχύς εν τη ενώσει». Η πραγματική κεντροαριστερά, αυτοί που δεν υπέγραψαν μνημόνια, η μη ακροδεξιά κεντροδεξιά, η παλιά καλή δεξιά, οι άφθαρτοι, οι δοκιμασμένοι, η πατριωτική Αριστερά κoκ. Τι δίνει και τι παίρνει ο καθένας σε σχέση με τον ύψιστο στόχο να μπούμε στη Βουλή; Πόσα κουκιά μαζεύουμε μαζί; Άλλωστε το φαινόμενο όπου συμμαχίες διαλύονται ή κάποιοι μεταπηδούν σε άλλα κόμματα είναι αρκετά συνηθισμένο και ενδεικτικό για το βάθος των συμφωνιών (και των πεποιθήσεων).
Αντίλογος: Δεν καταργούνται οι πολιτικές ταυτότητες, μα έχουμε ανάγκη νέες πολιτικές αποχρώσεις και πολώσεις. Η αριστερά σήμερα κυβερνά και έτσι αν δοθούν μαζικοί αγώνες αυτοί θα την έχουν στο στόχαστρο. Πριν λοιπόν βιαστούμε να φτιάξουμε ένα νέο φορέα, φορτώνοντας του ιδεολογικά και πολιτικά χαρακτηριστικά (π.χ. ένα αριστερό κόμμα ή μέτωπο) ας αναρωτηθούμε για το «από δω» και το «από εκεί» και τα γεμίσματά του. Ούτε πάλι μπορεί κάποιοι να εμφανίζονται ως εκπρόσωποι αντιπαραθέσεων μιας περασμένης περιόδου – αντιμνημονιακό κίνημα – μόνο και μόνο με εκλογικές στοχεύσεις.
5. Ανακάλυψε το «πολιτικό κενό» που πρέπει να καλυφθεί. Κάποιες δημοσκοπήσεις και μια μικρή – επιφανειακή και φωτογραφική – αίσθηση της κοινωνίας θα οδηγήσει το κόμμα στον πολιτικό του λόγο. Κοινώς, τα περιεχόμενα ακολουθούν και οι απόψεις, οι αιχμές, οι αντιπαραθέσεις κατασκευάζονται δευτερογενώς με βάση τις αναστατώσεις της συγκυρίας, δηλαδή του πολιτικού σκηνικού. Πρώτα ξεκινάμε από το «να υπάρχουμε» και τα υπόλοιπα τα βρίσκουμε. Το τι πραγματικά λείπει στη χώρα και την κοινωνία δεν είναι προτεραιότητα και αντικείμενο προβληματισμού.
Αντίλογος: Ούτε οι εκφωνήσεις αρκούν για να καλυφθούν τα «κενά», ούτε αυτά μπορεί να αφορούν κατ΄ αποκλειστικότητα τα έδρανα του Κοινοβουλίου. Οι βαθύτερες ανάγκες, οι υπόγειες διεργασίες της κοινωνίας πρέπει να δραπετεύσουν και να εκφραστούν διαφορετικά και όχι να στριμώχνονται στον συνηθισμένο επικοινωνιακό λόγο των κομμάτων. Χρειαζόμαστε συμβολές σε όλες τις πτυχές μιας εναλλακτικής διεξόδου. Αυτές δεν μπορούν να προκύψουν μόνο ή κυρίως σε κομματικά γραφεία, αλλά θα εφευρεθούν μέσα στο διάλογο, την ευρηματικότητα, την εμπειρία και την πράξη χιλιάδων ανθρώπων.
6. Δείξε καθαρά ποιους θέλεις να εκπροσωπήσεις. Κάνε τους με το ζόρι να σε μάθουν. Πείσε τους βγαίνοντας όσο περισσότερες φορές γίνεται στο γυαλί. Αν όλοι αυτοί δεν σε αναγνωρίζουν για «στρατηγό» δεν πειράζει. Αυτοί φταίνε και με τον καιρό θα καταλάβουν ότι τα πραγματικά τους συμφέροντα εκφράζονται από εσένα και από την πλατφόρμα σου. Το κόμμα του λαού, το κόμμα των Ελλήνων, το κόμμα των εργατών, της εργατοαγροτικής συμμαχίας, των νέων μορφωμένων, των νέων σκέτο, της αδικημένης επαρχίας κoκ. Όλοι αυτοί δεν έχουν παρά να σε στηρίξουν, τίποτα άλλο δεν τους ζητιέται.
Αντίλογος: Δεν καταργείται η αντιπροσώπευση αλλά δεν μπορεί και η ολοκληρωτική ανάθεση να ρουφάει τις πολιτικές δυνατότητες. Οι άνθρωποι δεν είναι μόνο ψηφοφόροι. Και κυρίως: Την ώρα που τα σύγχρονα κινήματα έχουν ανακαλύψει πιο ανοιχτούς, δημοκρατικούς, συμμετοχικούς τρόπους εκπροσώπησης, εμείς έχουμε πήξει στους «στρατηγούς χωρίς στρατούς».
7. Μη δίνεις μεγάλη σημασία στις εμπειρίες των τελευταίων χρόνων. Δεν έγινε και κάτι φοβερό ή πρωτότυπο αλλά μάλλον κλασικά πράγματα. Κάποιοι παλιοί κυβερνούσαν σκάρτα και τιμωρήθηκαν. Κάποιοι νέοι έθεσαν συνθήματα, τσίμπησε ο κόσμος και τους ανέβασε στην εξουσία. Μετά τα πούλησαν όλα και ξανά από την αρχή. Εσύ όμως δεν θα είσαι τέτοιος. Το κόμμα σου θα είναι αλλιώς. Δεν θα προδώσει και θα τηρήσει μέχρι τέλους τις υποσχέσεις του. Και μην ξεχνάς να θέτεις συνεχώς το ζήτημα του κατ’ επείγοντος. «Τώρα είναι η ώρα!». «Έφτασε η στιγμή ν’ αποφασίσεις» κοκ.
Αντίλογος: Πολλά σχήματα και αφηγήσεις κατέρρευσαν την τελευταία διετία. Δεν είχαμε απλά την ήττα και τη μετάλλαξη ενός κόμματος, του ΣΥΡΙΖΑ – ταχύτατα και χωρίς σοβαρή μάχη – αλλά και την ήττα μιας σειράς αυταπατών για το τι εστί αλλαγή και από ποιους δρόμους προωθείται η ανατροπή μιας κατάστασης. Ο κυβερνητισμός, η αντίληψη ότι ένα κόμμα αρκεί για να αλλάξουν τα πράγματα, καθόρισε τα μυαλά και τις επιλογές των επιτελείων αλλά παγίδεψε κι αφόπλισε και την υπόσταση του κινήματος με την ευρεία έννοια. Δεν μπορούμε να σκεφτόμαστε σαν να μην τα ζήσαμε όλα αυτά. Η δραματική διάψευση των αυταπατών πρέπει να γίνει γνώση και να οδηγήσει σε νέες, βαθύτερες στρατηγικές.
8. Απόφυγε τις πολλές και μπερδεμένες διεργασίες και εμπιστεύσου καθαρά και δοκιμασμένα σχήματα. Κάποιες συναντήσεις κορυφής όπου οι ηγεσίες κομμάτων και κομματιδίων διαπραγματεύονται, βγάζουν ανακοινώσεις και συμπορεύονται. Και βέβαια «αγώνες» στους οποίους έτσι κι αλλιώς συναντιόμαστε, έχουμε «κοινή δράση» κλπ. Πιο ανοιχτές διαδικασίες και πιο αφύσικες συνεργασίες δεν είναι η ώρα να δοκιμαστούν.
Αντίλογος: Πόσα μπορούν να χωρέσουν σε ένα κόμμα; Σήμερα, είναι πάρα πολλές οι κινήσεις και οι άνθρωποι που δρουν και εκφράζονται πέραν του κλασικού κομματικού παιχνιδιού. Είτε από σιχαμάρα, είτε γιατί εκεί νιώθουν ότι «κάτι κάνουν», είτε γιατί αυτό το παιχνίδι φάνηκε να λήγει άδοξα. Ισχυριζόμαστε ότι αυτό το δυναμικό όχι μόνο δεν μπορεί να λείπει από ένα οποιοδήποτε εγχείρημα διεξόδου αλλά θα αποτελεί τη ραχοκοκαλιά του. Το σχήμα κάποιοι κάνουν πολιτική μέσω κομμάτων και κάποιοι αγωνίζονται σε χώρους και τομείς – μέσω άλλων συλλογικοτήτων – πρέπει να αναθεωρηθεί. Κι αυτό δεν γίνεται όταν η πρόταση είναι «ένα ακόμα κόμμα».
9. Βρες μερικά εύκολα και εύπεπτα σλόγκαν. Τέτοια που να δείχνουν ότι τα πράγματα δεν είναι και τόσο τραγικά και ότι υπάρχουν λύσεις αρκεί να στηριχτεί το κόμμα. Δεν έχει σημασία αν πολλές αυταπάτες κατέρρευσαν. Μέσα στην απόγνωση όλο και κάποιοι θα ψάχνουν σανίδα σωτηρίας. Ή από την ανάποδη βρες κάποια «σκληρά» συνθήματα που να σε κατοχυρώνουν εις τον αιώνα των αιώνων. Εγγύηση, σταθερότητα, ασφάλεια. Γενικώς, δυο επιλογές υπάρχουν: Ή «όπου φυσάει ο άνεμος» ή «μικρό-μικρό τ’ αμπέλι μου αλλά κατά δικό μου».
Αντίλογος: Απέναντι στη δυσκολία της περιόδου, την αδυναμία να προβληθεί ένας βηματισμός διεξόδου – και να περιβληθεί με αξιοπιστία, γιατί αυτό είναι το ζήτημα – εμφανίζονται ή ξεθάβονται αντιλήψεις που δεν βοηθούν. Από τη μια κλείσιμο στο καβούκι και κάλεσμα στους «εκτός», δηλαδή αυτοαναφορικότητα. Από την άλλη επένδυση στην ευκολία και προσπάθεια «να πιάσουμε την καλή», δηλαδή λαθροβίωση και παρασιτισμός. Μοιάζει περίεργο αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι μόνο δυσκολότερο το να δημιουργηθεί ένα πολιτικό κίνημα απ’ ό,τι ένα ακόμη κόμμα, αλλά ταυτόχρονα είναι πολύ πιο πιθανό. Αν βέβαια από την έννοια της πιθανότητας δεν αφαιρέσουμε τις δυναμικές, το «δυνάμει» και τις θελήσεις μας.
10. Μην ξεχνάς ποτέ τον στόχο. Μπορείς να νιώθεις ευχαριστημένος, επιτυχημένος, και επαρκής παρά το ότι όλα γύρω σου διαλύονται.
Αντίλογος: Τι ημερομηνία λήξης έχει ένα κόμμα; Πόσο ζει; Ποια είναι η αξία χρήσης του;
«Βαφτίσια» και αυτοπροσδιορισμοί
Εύκολα κάποιος θα μπορούσε να μας κατηγορήσει για τσουβάλιασμα. Σωστό. Γιατί δεν είναι όλα τα κόμματα το ίδιο. Υπάρχει το πολιτικό φάσμα στο οποίο ανήκει το καθένα, η σχέση του με το σύστημα στις διάφορες εκδοχές του, η κοινωνική του σύνθεση, οι απόψεις και τα προγράμματα που προβάλει, η σχέση του με κοινωνικούς χώρους, οι ιδεολογικές του αναφορές, η προϊστορία και η ιστορία του, η στάση που κράτησε σε κρίσιμες στιγμές και πολλά ακόμα. Όλα αυτά έχουν τη σημασία τους και δεν μπορούν να αγνοούνται. Εδώ όμως προσπαθούμε να θέσουμε κάτι άλλο. Αν αυτή η πανσπερμία κομμάτων σχετίζεται σήμερα – και όχι γενικά – με την ανάγκη να δοθεί μια διέξοδος για την κοινωνία και τη χώρα. Αν και ασχέτως της παραπάνω ποικιλίας, κυριαρχεί μια κομματικοκεντρική αντίληψη. Δηλαδή ότι τα κόμματα και οι οργανώσεις είναι το πρωταρχικό, το πρωτογενές στοιχείο της πολιτικής και όχι μια «στιγμή» της όλης πολιτικής διαδικασίας και διάστασης. Γιατί όσο προβληματικό θα ήταν να καταργήσει κάποιος την ανάγκη και τον ρόλο των κομμάτων στο πολιτικό φαινόμενο, άλλο τόσο αφελές θα ήταν να τα θεωρήσει ως αναλλοίωτα δεδομένα που μπορούν να δημιουργηθούν με βαφτίσια διαφόρων ειδών, «συστημικά» και «ριζοσπαστικά». Είτε επειδή κάποιες δυνάμεις, οικονομικές κλπ. κατασκεύασαν από το πουθενά ένα κόμμα, είτε επειδή κάποια «πολιτικά πρόσωπα» συναντήθηκαν, βρήκαν όνομα, σύμβολο και χρήματα για να κατέβουν στις εκλογές, είτε επειδή κάποιοι αγωνιστές – δεν είναι αυτό το ζήτημα – αυτοπροσδιορίστηκαν και οριοθετήθηκαν με βάση μια πλατφόρμα.
Δεν χρειαζόμαστε ένα ακόμα κόμμα. Αυτή είναι η κεντρική μας ιδέα. Χρειαζόμαστε ένα εγχείρημα με προδιαγραφές αλλιώτικες και σε αντιπαράθεση με τις «δέκα οδηγίες». Έναν πολιτικό χώρο, ένα πολιτικό κίνημα, μια πλούσια και πρωτότυπη πολιτική διεργασία. Παίζουμε με τις λέξεις; Όχι. Και θα δεχτούμε ως λογική τη δυσκολία τού να περιγράψεις κάτι που δεν έχει υπάρξει αλλά ταυτόχρονα μοιάζει αναγκαίο.
