Κι ὄχι αὐταπάτες προπαντός.
Τό πολύ-πολύ νά τούς ἐκλάβεις σά δυό θαμπούς
προβολεῖς μές στήν ὁμίχλη
Σάν ἕνα δελτάριο σέ φίλους πού λείπουν μέ τή μοναδική λέξη: ζῶ.
«Γιατί», ὅπως πολύ σωστά εἶπε κάποτε κι ὁ φίλος μου ὁ Τίτος,
«Κανένας στίχος σήμερα δέν κινητοποιεῖ τίς μάζες
Κανένας στίχος σήμερα δέν ἀνατρέπει καθεστῶτα»
Ἔστω.
Ἀνάπηρος, δεῖξε τά χέρια σου. Κρίνε γιά νά κριθεῖς.
Ὁ στόχος, 1970
Ήταν Ιούλιος του 1970 όταν κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Κέδρος ο περίφημος τόμος «18 κείμενα» ο οποίος περιελάμβανε τιμητικά στην αρχή τις συγκλονιστικές «Γάτες του Αϊ-Νικόλα» του Γιώργου Σεφέρη.
Μετά από τρία χρόνια δικτατορίας οι συγγραφείς –προερχόμενοι από πολύ διαφορετικές πολιτικές αφετηρίες– αποφασίζουν να σπάσουν τη σιωπή τους. Και δεν σπάνε απλώς τη σιωπή. Όλα τα κείμενα είναι πολύ ιδιαίτερα. Για μένα, που το βιβλίο ήρθε λίγο αργότερα στα χέρια μου, ήταν η πρώτη γνωριμία με τον Μανώλη Αναγνωστάκη. Ο «Στόχος» του υπήρξε –και είναι ακόμη– για μένα οδηγός στον τρόπο που προσεγγίζω τη λογοτεχνία. Τουλάχιστον στα δικά μου κείμενα.
Για να μη μιλήσω για την «Υπεροψία και μέθη», που μένει διαχρονικά επίκαιρη, ή για τον Μένη Κουμανταρέα, τον Αλέξανδρο Κοτζιά… Δεν ξέρω, ακόμη, πόσες φορές έχω διαβάσει και το ποίημα του Σεφέρη. Πόσες φορές δεν έχω ανατριχιάσει με το τέλος του και τις γάτες που δεν άντεξαν το φαρμάκι…
Ο Σεφέρης, περίπου έναν χρόνο νωρίτερα, είχε κάνει την περίφημη δήλωσή του εναντίον της δικτατορίας, οδηγώντας –μεταξύ άλλων– και στη συσπείρωση μιας ομάδας διανοουμένων, πρωτοστατούντος του Στρατή Τσίρκα. Στον ίδιο οφείλεται και η συμμετοχή του Σεφέρη σε αυτόν τον συλλογικό τόμο.
Η παλικαριά αυτών των ανθρώπων φαίνεται κι από το γεγονός ότι φρόντισαν να προστατέψουν την εκδότρια Αθηνά Καλλιανέση, αναλαμβάνοντας πλήρως τις ευθύνες τους. Έτσι ως «Υπεύθυνοι εκδότες σύμφωνα με τον νόμο, με ονοματεπώνυμα και διευθύνσεις, εμφανίζονται οι: Μανόλης Αναγνωστάκης, Αλέξανδρος Αργυρίου, Ρόδης Ρούφος, Θ. Δ. Φραγκόπουλος, Αλέξανδρος Κοτζιάς, Τάκης Κουφόπουλος και Νίκος Κάσδαγλης.
Γράφει η Νινέττα Μακρυνικόλα: «Το βιβλίο κυκλοφόρησε τον Ιούλιο του 1970 και γνώρισε τεράστια επιτυχία, αν ληφθούν υπόψη τα δεδομένα της εποχής. Η πρώτη έκδοση, για την οποία τυπώθηκαν 3.000 αντίτυπα, εξαντλείται μέσα σε έναν μήνα. Στον κολοφώνα, βέβαια, αναφέρεται ένα τιράζ μόνο 1.000 αντιτύπων, επειδή υπήρχε ο φόβος της κατάσχεσης. Σε έξι μήνες έχουν εξαντληθεί τέσσερις εκδόσεις, δηλαδή 12.000 αντίτυπα.»
Η Μάρω Δούκα σημειώνει: «[…] Η έκδοση χαιρετίστηκε με εγκωμιαστικά σχόλια στο εξωτερικό, ξένοι ραδιοφωνικοί σταθμοί αναφέρονται στο βιβλίο με ενθουσιασμό, ολόκληρο ή αποσπασματικά μεταφράζεται σε άλλες γλώσσες. Και δεν αποκλείεται σ’ αυτήν ακριβώς την απήχησή του να οφείλεται το γεγονός της μη κατάσχεσής του από το δικτατορικό καθεστώς» («Αρχειοτάξιο», Οκτώβριος 2012)
Τον Μάρτιο του 1971, με αφορμή τις εκδηλώσεις της χούντας για τα 150 χρόνια από την Επανάσταση του ’21, Σεφέρης και Τσίρκας υπογράφουν πρώτοι το κείμενο 133 πνευματικών ανθρώπων, όπου μεταξύ άλλων αναφέρεται:
«…(Η Επανάσταση) Υπήρξε εξέγερση του λαού κατά της τυραννίας… Είχε στόχους, ταυτόχρονα και αδιαίρετα την εθνική ανεξαρτησία και τη λαϊκή κυριαρχία… Ξαναζωντάνεψε την πανάρχαια δημοκρατική παράδοση των Ελλήνων. Αποτελεί θεμελιώδη υποθήκη του ’21, εκφρασμένη στα συνταγματικά κείμενα του αγωνιζόμενου Ελληνισμού ότι ένα έθνος τότε μόνο είναι αληθινά ελεύθερο, όταν είναι ελεύθεροι όλοι οι πολίτες του.»
Τα διαβάζω όλα αυτά και σκέφτομαι, πόσοι διανοούμενοι θα υπέγραφαν το 2021 αυτό το κείμενο. Σκέφτομαι πως επιλεκτικά θυμόμαστε και τιμούμε τις επετείους. Ελπίζω να μην αδικώ κάποια από τις πολλές Ενώσεις, Συλλόγους, Ομάδες συγγραφέων, αλλά –αν δεν μου διέφυγε– δεν είδα ούτε μια λέξη να γράφεται, ούτε μια εκδήλωση να γίνεται για τα 50 χρόνια από την έκδοση ενός καθοριστικού και θαρραλέου βιβλίου.
Τα 18 κείμενα:
Οι γάτες του Αϊ-Νικόλα (Γιώργος Σεφέρης), Μικρός διάλογος (Καίη Τσιτσελή), Ο ηθοποιός (Τάκης Κουφόπουλος), Το ραντάρ (Σπύρος Πλασκοβίτης), Επιστρέφοντας (Αλέξανδρος Κοτζιάς), Νύχτες (Τάκης Σινόπουλος), Μία μαρτυρία (Νόρα Αναγνωστάκη), Ο υποψήφιος (Ρόδης Ρούφος), Ο γιατρός Ινεότης (Γιώργος Χειμωνάς), Ελ Προκαραδόρ (Θ. Δ. Φραγκόπουλος), Αλλαξοκαιριά (Στρατής Τσίρκας), Ο στόχος (Μανόλης Αναγνωστάκης), Υπεροψία και μέθη (ο ποιητής και η ιστορία) (Δ. Ν. Μαρωνίτης), Άθως (Νίκος Κάσδαγλης), Ο γύψος (Θανάσης Βαλτινός), Αγία Κυριακή στο βράχο (Μένης Κουμανταρέας), Σήματα διαβάσεων (Λίνα Κάσδαγλη), Το ύφος μιας γλώσσας και η γλώσσα ενός ύφος (Αλέξανδρος Αργυρίου)
