H διαμόρφωση των μπλοκ στον σύγχρονο κόσμο και η περίπτωση της Ελλάδας.
Του Γιώργου Τσίπρα
«Η Ελλάς ανήκει εις την Δύσιν»
Κωνσταντίνος Καραμανλής
από το βήμα της Βουλής, 12/6/1976
Η ψηφοφορία της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ για την Ουκρανία, στις 27 Μαρτίου, αποτυπώνει τους συσχετισμούς που διαμορφώνονται στον σύγχρονο πολυπολικό κόσμο. Την απόφαση που χαρακτηρίζει το δημοψήφισμα της Κριμαίας άκυρο υπερψήφισαν 100 χώρες «υπό την αιγίδα» των ΗΠΑ. Από τις υπόλοιπες 93 χώρες-μέλη του ΟΗΕ, 11 καταψήφισαν, 58 απείχαν, ενώ 24 απουσίαζαν.
Η «αποχή» σηματοδοτεί, στην προκειμένη περίπτωση, ευμενή ουδετερότητα υπέρ του «όχι», με δεδομένο μάλιστα ότι οι ΗΠΑ άσκησαν πιέσεις για την υπερψήφιση. Η απουσία από την ψηφοφορία (αν δεν πρόκειται για μικρά κρατίδια) είναι μια πιο ουδέτερη και διακριτική αποφυγή τοποθέτησης, αποφυγή ακόμη και της «αποχής» στο βαθμό που αυτή θεωρείται πλησιέστερη στο «όχι».
Τι δείχνει η γενική εικόνα
Κεντρικό στοιχείο είναι η en bloc υπερψήφιση από τη λεγόμενη Δύση: οι χώρες του ΝΑΤΟ, άλλες στενές, ιστορικές σύμμαχοι των ΗΠΑ όπως Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, Ιαπωνία και Ν. Κορέα, όλες οι λοιπές χώρες της Ε.Ε. και της Δυτικής Ευρώπης. Μοναδική εξαίρεση η «απουσία» του Ισραήλ. Η Δύση, ο Ευρωατλαντικός Άξονας, συνεχίζει παρά τις εσωτερικές αντιθέσεις να αποτελεί τον ισχυρό, συμπαγή γεωπολιτικό άξονα του σύγχρονου κόσμου. Είναι 36 από αυτές τις χώρες που στελέχωσαν τον πόλεμο του ΝΑΤΟ στο Αφγανιστάν. Πρόκειται γι’ αυτό που συχνά αυτοαποκαλείται αυθαίρετα «Διεθνής Κοινότητα».
Το Δυτικό Μπλοκ ενισχύθηκε στον ευρωπαϊκό χώρο μετά τις καταρρεύσεις του 1989-’91, αλλά προοδευτικά χάνει έδαφος στον υπόλοιπο πλανήτη. Το δεύτερο κεντρικό στοιχείο της εικόνας είναι ότι μαζί με τη Ρωσία που καταψήφισε, «απείχαν» και όλες οι BRICS, στάση που καταγράφεται στη χειρότερη για τη Ρωσία περίπτωση ως ευμενής ουδετερότητα υπέρ της. Ωστόσο, σε αντίθεση με τη Δύση δεν αποτελούν μπλοκ.
Το τρίτο κεντρικό στοιχείο είναι ότι στα «ουδέτερα γήπεδα», στη Μέση Ανατολή, στην Αφρική, στη Λατινική Αμερική, στην Ασία, η πλειονότητα απέφυγε επίσης να υπερψηφίσει. Δεν πρόκειται για συσχετισμό υπέρ της Ρωσίας. Ωστόσο πρόκειται για συσχετισμό που δεν καταγράφεται ως φιλοδυτικός. Υπερψήφισε περίπου το ένα τρίτο των χωρών σε Ασία και Νότια Αμερική, Αφρική. Μόνο η Κεντρική Αμερική παραμένει συντριπτικά προσδεμένη στις ΗΠΑ. Αλλά και εδώ, δίπλα στη Νικαράγουα που καταψήφισε, το Ελ Σαλβαδόρ απείχε ενώ θα υπερψήφιζε αν δεν είχε προηγηθεί η πρόσφατη εκλογική νίκη της Αριστεράς.
Στη Μέση Ανατολή και το Μαγρέμπ συντάχτηκαν με τη Δύση κυρίως μοναρχίες του Κόλπου, αλλά και η Λιβύη μετά την αλλαγή καθεστώτος. Είναι δειλή η προσέγγιση της Μόσχας από το Ιράκ και την Αίγυπτο, αλλά καταγράφεται (δεν αναιρείται η πρωτοκαθεδρία της Ουάσιγκτον). Στη Λατινική Αμερική οι ΗΠΑ έχουν χάσει πολύ έδαφος. Η μισή ALBA (Μπολιβαριανή Συμμαχία) καταψήφισε και η άλλη μισή απείχε, όπως και όλες οι χώρες όπου έχουν αναδειχθεί αριστερόστροφες κυβερνήσεις. Στη γειτονική Καραϊβική η επιρροή της ALBA είναι πια προφανής. Στην Ασία απείχαν ή απουσίαζαν όλες οι νυν και πρώην «σοσιαλιστικές» χώρες της Κεντρικής Ασίας, της Ινδοκίνας, της ανατολικής Ασίας, ενώ Πακιστάν και Αφγανιστάν καταγράφουν μη-δυτικές επιρροές.
Πληθυσμιακά οι 100 χώρες που υπερψήφισαν συγκεντρώνουν το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού. Η μόνη περιοχή με ανησυχητικές για τη Ρωσία μετατοπίσεις είναι η ανατολική Ευρώπη και η Υπερκαυκασία, όπου υπερψήφισαν οι περισσότερες από τις λοιπές (εκτός Ε.Ε. και ΝΑΤΟ) χώρες, εκεί ακριβώς που εστιάζει η επιχείρηση περικύκλωσής της από τη Δύση. Αποτέλεσε σκάνδαλο η καταψήφιση (αντί της αποχής) από την Αρμενία, η οποία «επανακτήθηκε» πρόσφατα από τη Μόσχα. Χώρες όπως η Κολομβία στη Νότια Αμερική, οι Φιλιππίνες στην Ασία, η Γεωργία στα ύφαλα της Ρωσίας, συμπληρώνουν το παγκόσμιο δυναμικό της Δύσης και των ΗΠΑ. Μια ανατροπή όπως αυτή που απειλείται στην Ουκρανία ενισχύει σημαντικά το δυναμικό αυτό.
Ιράν, Ισραήλ και Ελλάδα
Η «απουσία» του Ιράν ήταν η μεγάλη έκπληξη. Βέβαια, τα ιρανικά ΜΜΕ (τα φίλα προσκείμενα στον πρόεδρο Ρουχάνι) είχαν ευθυγραμμιστεί με τη Δυτική προπαγάνδα περί «δημοκρατικής επανάστασης» στο Κίεβο, επιθυμώντας ίσως μια αντίστοιχη φιλοδυτική ανατροπή στην Τεχεράνη. Συνεπώς, δεν επρόκειτο για κεραυνό εν αιθρία. Η σφοδρή επιθυμία οριστικοποίησης της συμφωνίας με τις ΗΠΑ για τα πυρηνικά και την άρση των κυρώσεων είναι προφανής.
Έκπληξη ήταν και η «απουσία» του Ισραήλ αν και κρατά, παραδοσιακά, μια ιδιάζουσα ουδέτερη στάση σε ζητήματα που δεν το αφορούν άμεσα.Προφανής η επιθυμία του να μη διαταραχτούν οι σχέσεις του με τη Μόσχα.
Ιράν και Ισραήλ, σφοδροί αντίπαλοι, ανήκοντας σε εκατέρωθεν συνασπισμούς, επιλέγουν την «απουσία», το πρώτο για να μην συγκρουστεί με τις ΗΠΑ, διακινδυνεύοντας τις σχέσεις του με την πολύτιμη σύμμαχο Ρωσία, το δεύτερο για να μην συγκρουσθεί με τη Ρωσία αν και δισαρεστεί τις ΗΠΑ που χωρίς αυτές απειλείται η ίδια η ύπαρξή του.
Υπερψήφισε πανηγυρικά η Ελλάδα όπως και η Κύπρος. Μπορούσαν να έχουν επιλέξει άλλη στάση; Αν όχι «αποχή», τουλάχιστον την «απουσία»; Έχουν περισσότερους λόγους ή περιθώρια χώρες όπως το Ισραήλ και το Ιράν να δυσαρεστούν τους συνεταίρους τους; Φταίει η ιδιότητα της χώρας μέλους του ΝΑΤΟ (για την Ελλάδα) και της Ε.Ε.; Αν ναι, η συμμετοχή εκεί στερεί ακόμη και την ανεξάρτητη φωνή της χώρας στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ; Οι υπέρμαχοι του σημερινού στάτους θα πρόσθεταν πως ακόμη και μια χώρα όπως η Ιταλία, πολύ ισχυρότερη από την Ελλάδα και με ευρύτατο οικονομικό άνοιγμα στη Μόσχα, ευθυγραμμίστηκε με τις ΗΠΑ. Ωστόσο, το ερώτημα παραμένει: Μπορεί η Ελλάδα (όπως και η Κύπρος) να διεκδικήσει μια διαφοροποιημένη, πιο ανεξάρτητη θέση μέσα στη Διεθνή Κοινότητα; Ή το μόνο που δύναται είναι η εκχώρηση ακόμη και του δικαιώματος της φωνής της; Τι σημαίνει «ανήκει εις την Δύσιν», τι θα σήμαινε ότι παύει να «ανήκει εις την Δύσιν», ποιες είναι οι ενδιάμεσες εναλλακτικές και με ποιες προϋποθέσεις;
