Τι κρύβεται πίσω από την επαναπροσέγγιση της Τουρκίας με το Ιράν. Του Καν Εριμτάν
Ποτέ δεν ήταν εύκολη η περιγραφή της σχέσης της Τουρκίας με το Ιράν.
Το εμπόριο μεταξύ των δύο χωρών διεξαγόταν χωρίς περιορισμούς, μέχρι που οι ΗΠΑ με τον Ομπάμα προσπάθησαν να επιβάλουν το σχέδιο της Πυραυλικής Ασπίδας (ως συνέχεια του σχεδίου Μπους για την Εθνική Πυραυλική Ασφάλεια) στην παγκόσμια σκηνή, στη Σύνοδο του ΝΑΤΟ στη Λισαβόνα το 2010. Μετά από αυτή την υψηλού επιπέδου συνάντηση, η εγκάρδια σχέση μεταξύ Άγκυρας και Τεχεράνης υπέστη σοβαρή βλάβη. Το ξέσπασμα του πολέμου στη Συρία τον επόμενο χρόνο σφράγισε τη ρήξη μεταξύ των δύο χωρών.
Ακόμη και σ’ αυτό το διάστημα, ωστόσο, το εμπόριο συνεχίζεται -με την Τουρκία να εξαρτάται πρωτίστως από το Ιράν (όπως και από τη Ρωσία) για τις εισαγωγές της σε φυσικό αέριο. Ο Ταγίπ Ερντογάν πραγματοποίησε διήμερη επίσκεψη στην πρωτεύουσα της Τεχεράνης στις 29-30 Ιανουαρίου. Η Τουρκία φαίνεται επιτέλους να συνειδητοποιεί ότι η σχέση της με την προς Ανατολάς γείτονα χρειάζεται βελτίωση. Εξάλλου, ακόμα και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν προσεγγίσει την Ισλαμική Δημοκρατία.
Παλιότερα, τα πολυδιαφημισμένα «μηδενικά προβλήματα» της Τουρκίας και οι ψευδο-Οθωμανικές πολιτικές της, έδειχναν ότι ο νέος τουρκικός κανόνας ήταν η μεγαλύτερη περιφερειακή ενεργοποίηση και οι βασιζόμενες στο εμπόριο εξωτερικές σχέσεις. Αυτό συμπεριλαμβάνει και το Ιράν. Το 2007, για παράδειγμα, ο βασικός αρχιτέκτονας της σημερινής αυτοπεποίθησης της Τουρκίας στη διεθνή σκηνή, ο υπουργός εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου, δήλωνε: «Καθώς η Τουρκία είναι μια αναπτυσσόμενη οικονομία και περιβάλλεται από ενεργειακές πηγές, χρειάζεται την ιρανική ενέργεια ως φυσική προέκταση των εθνικών της συμφερόντων».
Το 1998 το τουρκοϊρανικό εμπόριο έφτανε μόλις κάτι παραπάνω από 600 εκατομμύρια δολάρια και κατάφερε να υπερβεί τα 10 δισ. δολάρια το 2008 – μια εντυπωσιακή αύξηση κατά 15 φορές σε μια δεκαετία. Ο Έλιοτ Χέντοβ, ένας συνάδελφος από το Πρόγραμμα Εθνικής Ασφάλειας Τρούμαν, πιστεύει ότι η Τουρκία στη περίοδο 2002-2010 θεωρούσε το Ιράν ως «περιφερειακό εταίρο, του οποίου η θυματοποίηση από την ηγεσία της διεθνούς κοινότητας θα μπορούσε να είναι επιζήμια για τα τουρκικά συμφέροντα». Αλλά η συνέχιση από την κυβέρνηση Ομπάμα της πολιτικής των Τσένι-Μπους στο Ιράν μοιάζει να έπεισε την Άγκυρα να «κρυώσει» την επαναπροσέγγιση με την Τεχεράνη.
Στην πραγματικότητα, οι επικριτές του Ταγίπ Ερντογάν στην Τουρκία θεωρούν τη μετεωρική άνοδό του στην εξουσία ως συνάρτηση της αμερικανικής καλής θέλησης και του ρόλου του ΑΚΡ στην καθοδηγούμενη από τις ΗΠΑ αναγνώριση του μετριοπαθούς Ισλάμ στην παγκόσμια σκηνή. Η προσέγγιση της Τουρκίας με τη Συρία μετά το ξέσπασμα της αντι-Άσαντ επίθεσης φαίνεται να επιβεβαιώνει ότι ο Ερντογάν άρχισε να περπατά πάνω στην αμερικανική γραμμή, ιδιαίτερα μετά τη Σύνοδο Κορυφής της Λισαβόνας. Ήδη ο Πρόεδρος Ομπάμα είχε αποκαλέσει την Τουρκία ως ένα «κομβικό κράτος» και τη σχέση ΗΠΑ-Τουρκίας ως «μοντέλο συνεργασίας». Αλλά τώρα που η σύγκρουση στη Συρία έχει προφανώς περάσει σε άλλο στάδιο, η Τουρκία βρίσκεται στα πρόθυρα της επαναξιολόγησης της σχέσης της με το σιιτικό κέντρο ισχύος στα ανατολικά (επομένως και με τις ΗΠΑ).
Η λεπτή γραμμή
Ο Ερντογάν αποφάσισε να αποδεχθεί την πρόσκληση του Αντιπροέδρου του Ιράν, Εσάκ Τζαχανγκίρι να επισκεφτεί την Τεχεράνη. Κατά τη διάρκεια της συνέντευξης Τύπου ανακοίνωσαν ότι στις προθέσεις τους βρίσκεται η αύξηση του διμερούς εμπορίου στα 30 δισ. δολάρια μέχρι το 2015. Στο τουρκοϊρανικό διπλωματικό μέτωπο μια επανασυμφιλίωση λαμβάνει χώρα σήμερα.
Οι ανανεωμένες εγκάρδιες σχέσεις μεταξύ Άγκυρας και Τεχεράνης φαίνεται τώρα να ανησυχούν την Ουάσιγκτον, ιδιαίτερα αν συνδυαστούν με την αναστάτωση που προκλήθηκε από τα υπονοούμενα Ερντογάν ότι το σκάνδαλο διαφθοράς που ξέσπασε στις 17 Δεκέμβρη ήταν κατά κάποιο τρόπο ενορχηστρωμένο από τις ΗΠΑ – ενώ ορισμένες φιλοκυβερνητικές εφημερίδες κατηγόρησαν ευθέως για συμμετοχή τον Πρέσβη των ΗΠΑ στην Άγκυρα, Φράνσις Ρικιαρντόνε. Επομένως δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι ένας εξοργισμένος Ρικιαρντόνε φέρεται να είπε σε πρέσβεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης: «Τους είπαμε να κόψουν τις σχέσεις τους με το Ιράν. Δεν μας ακούνε. Τώρα θα δείτε την πτώση της αυτοκρατορίας».
Ενώ η Τουρκία φαίνεται να επαναβεβαιώνει τον ψευδο-οθωμανικό της χαρακτήρα σε σχέση με το Ιράν, άλλα ζητήματα παραμένουν ανεπίλυτα. Στην πτήση της επιστροφής του στην Τουρκία, ο πρωθυπουργός έκανε κάποιες δηλώσεις που δείχνουν ότι η σοβαρή ρήξη εξαιτίας της σύγκρουσης στη Συρία εξακολουθεί να υφίσταται.
Φαίνεται λοιπόν, ότι ο Τούρκος πρωθυπουργός συνεχίζει να ακολουθεί την αμερικανική γραμμή σε σχέση με τον Μπασάρ αλ-Άσαντ και τον συνεχιζόμενο ένοπλο αγώνα στη Συρία, ενώ ταυτόχρονα απομακρύνεται από την Ουάσιγκτον σε ό,τι αφορά την ενίσχυση των εμπορικών δεσμών με το Ιράν. Ο Πρωθυπουργός της Τουρκίας μοιάζει με ένα ψευδο-οθωμανό έμπορο με το Ιράν που προσπαθεί ταυτόχρονα να διαπραγματευτεί έναν αιματηρό πόλεμο στη Συρία.
* Ο Δρ Καν Εριμτάν είναι ανεξάρτητος ερευνητής, κάτοικος Κωνσταντινούπολης, με ευρύ ενδιαφέρον στην πολιτική, ιστορία και πολιτισμό των Βαλκανίων και της Ευρύτερης Μέσης Ανατολής. Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο RT
Μετάφραση: Νατάσα Ακριβάκη
